Европын өмнөд одон орны судалгааны төвийн эрдэмтэд М87 галактикийн төвд буй хар нүүхний анхны зургуудыг олон нийтэд дэлгэлээ. Тодруулбал Event Horizon Telescope төслийн эрдэмтэд “хар нүх” хэмээх сансрын биетийн гэрэл зургийг анх удаа буулгасан нь энэ.

ЕHT төсөл нь дэлхий даяар байрлах олон телескоп дурангуудын хүчийг нэгтгэн манай нарны аймгийг багтаадаг Сүүн зам галактикийн цөмд орших супер масстай, дэлхийгээс 53 сая гэрлийн жилийн зайд байх хар нүхний зургийг авч чадсан байна.

Event Horizon Telescope төсөлд дэлхий даяарх найман одон орны ажиглалтын төв багтдаг бөгөөд эдгээр нь нийлээд 10 мянган километр диаметртэй нэг дуран авиа мэт ажилладаг юм байна. ингэснээрээ хүлээн авч буй зурагны өгөгдөл, нарийвчлалын түвшнийг ихээхэн нэмэгдүүлж байгаа гэнэ.

Хар нүхний зургийг авахын тулд дэлхий даяар орших радио телескопуудын долгионыг нэгтгэн мэдээллүүдийг цуглуулж, супер компьютерийн хүчээр олон сарын турш боловсруулан гаргасан юм байна. Дээрх мэдээллүүдийг нэг бүрчлэн тооцвол томоохон ачааны машины тэвш дүүрэн диск болох их хэмжээний мэдээлэл байсан тул хөрөнгө мөнгө, цаг хугацаа, хөдөлмөр их шаардсан аж.

Энэ төслийг санааг анх 1993 онд Профессор Факл гэх эрдэмтэн өөрийн докторын ажилдаа санаачилж байсан юм бөгөөд уг зураг физикийн шинжлэх ухааны томъёонууд, манай галактикийн гарал үүслийн тайлбарууд ямар ч алдаагүй бөгөөд Альберт Эйнштейний зөв байсан гэдгийг батлан харууллаа хэмээн судлаачид цохон тэмдэглэжээ.

ХАР НҮХ гэдэг нь гэрэл болон аливаа цахилгаан соронзон долгион нэвтрэн гарахааргүй маш хүчтэй таталцлын орон үүссэн огторгуйн орон зай юм. Хар нүхийг тойроод эргэн гарах боломжгүй үзэгдлийн хаяа гэдэг математикт тодорхойлсон гадаргуу байдаг. Үзэгдэх гэрлийг өөртөө татан шингээдэг учраас гадны ажиглагчийн хувьд хүрээлэн буй харанхуй огторгуйн дэвсгэрээс ялгаран харагдах боломжгүй юм. Тийм учраас хар нүх хэмээн нэрийдсэн болно. Өөрөөр хэлбэл, тухайн хаяанд хүрсэн бүх гэрлийг сорж юу ч ойлгуулдаггүй ба яг л термодинамикийн төгс хар биет шиг байдаг. Огторгуйн квант орны онолоор үзэгдлийн хаяанаас тодорхой хязгаартай температур бүхий хар биет шиг цацраг туяа ялгардаг. Тухайн температур нь хар нүхний температуртай урвуу хамааралтай байдаг нь оддын бөөгнөрөл бүхий хар нүхийг энэ цацраг туяагаар ажиглахад төвөгтэй болгодог. Хар нүх өөрөө шууд харагдах боломжгүй ч түүнийг үзэгдлийн хаяаныхаа гадна талаарх бодис, биетүүдтэй харилцан үйлчилж байгаа байдлаар нь ажиглан илрүүлж болно. Жишээлбэл, хар нүхэнд татагдан орж байгаа хий, тоосонцрыг ажиглах боломжтой. Хий, тоосонцор нь хар нүхэнд татагдан орохдоо хуйларч (турбулент хөдөлгөөн), өндөр температур хүртэл халан, их хэмжээний цацраг ялгаруулна хэмээн википедиа тайлбарлажээ.

Б.АНАНД