Халх голын ялалтын 80 жилийн түүхт ой тохиож байна. Эх орон элгэн саднаа хамгаалахаар сэтгэл шулуудан дайны талбар руу алхсан 15-хан настай охин өдгөө 96 настай, ач гучаа тойруулсан буурай болжээ. Хамт мөр зэрэгцэн тулалдаж, дайны талбарт халуун амь бүлээн цусаа хайрлалгүй тэмцсэн нөхдөө дурсан бидэндээ ярилцсан юм.

-Та сайхан намаржиж байна уу. Юуны өмнө таньд Халх голын дайны ялалтын 80 жилийн ойн мэндийг хүргэе. Таны төрж, өссөн нутаг, аав ээж, ажил мэргэжлийнх нь талаар яриагаа эхэлье?

- Баярлалаа. Би Дорнод аймгийн уугуул. Цэрэнгийн ес дэх охин болж, 1924 онд төрсөн. Миний аав, ээж малчин хүмүүс байлаа. Ээж минь 41 насандаа бурхан болж, би 6 настайдаа хоцорсон доо. Бага балчир насаа Дорнод аймгийн Баянзул суманд өнгөрөөж, сумын сургуулийг дүүргээд 1950 онд Улаанбаатар хотод орж ирээд “Алтай” зочид буудалд заал зохион байгуулагчаар ажиллаад дараа нь Худалдааны техником төгсч, Туул ресторны ахлах тогооч, Их сургуулийн оюутны 6 дугаар зоогийн газар, Худалдааны техником, Холбооны техникомын зоогийн газруудад ахлах тогоочоор тус тус ажилласан юм. Үүний дараагаар Монгол Улсад оросууд төмөр зам хүлээлгэж өгөх үед тухайн үеийн Худалдааны яамны сайдын тушаалаар Сүхбаатар аймагт ахлах тогоочоор 3 жил таван сар ажилласан. Тэр үед орос ажилчдыг халаад монголчуудыг ажиллуулж байсан юм. Тогоочийн мэргэжлээр 26 ажиллаад тэтгэвэртээ гарсан.

-Таныг Халх голын дайны талбарт ажиллах саналыг бие даан гаргаж, бусдыгаа уриалсан талаар сонсч байсан. Тухайн үед та хүүхэд, дээрээс нь эмэгтэй хүн дайны талбарт ажиллах саналыг гаргах нь зоригтой үйлдэл шүү дээ?

-Сургуулийн сурагч байсан үе юм шүү дээ. Хичээл орж байхад сумын Эвлэлийн үүрийн дарга н.Аюуш бидэнд намын үүрийн танилцуулга хийх үеэрээ “Халхын гол, Баянцагаан, Хайлаастманхан зэрэг газруудад Японы цэргүүд хүчтэй дайралт хийж байна” гэж бидэнд хэлсэн. Тэгэхээр нь би бодлоо. Эх орныхоо төлөө юу хийж болох уу гэж бодоод даргад хандаж “Дайн болж байгаа газар би өөрийн биеэр явъя” гэж хэлээд нөхдөө уриалахад тухайн үед хүүхдүүд их л гайхсан, айсан байдалтай хүлээн авсан ч удалгүй 22 охин явахаар боссон доо. Ингээд биднийг босоход н.Аюуш дарга ”Хүүхдүүдээ би ганцаараа энэ асуудлыг шийдэхгүй ээ. Сумын намын үүрийн хороо, цэргийн штабын дарга нарт уламжлая. Сайхан санал байна” гэж бидэнд хэлсэн. Хоёр гурав хоногийн дараа аймгийн цэргийн хэлтэст хэлэлцээд 22 хүнээс 16 нь явахаар боллоо. Маргааш, нөгөөдрийн аль нэг өдөр та бүгдийг үдэж гаргана. Явах бэлтгэлээ хийгээрэй гэж хэлсэн юм. Ингээд дарга нар биднийг Баянбулаг сумаас Яргайн даваа хүртэл туг далбай барьж үдэж өгөөд цаашаа аймгийн төв хүртэл үхэр тэргээр долоо хоног явж очсон. Аймгийн удирдлагууд ч биднийг хүндэтгэлтэйгээр хүлээн авч, цэргийн эмнэлэгт хүргэлээ. Ингээд нэг хоног амраад сургагч багш нарт хүлээлгэж өгөөд Цэмпэлмаа бид хоёрын сувилагчаар бусад охидыг индүүчин, тогооч, цагаан хэрэглэл угаах зэрэг ажлуудад хуваарилж билээ.

- Сувилагчаар томилогдоод ажиллаж байхад шархадсан цэргүүдийн биеийг эмчлэх хамгийн анхны үүрэг таньд оногдоно. Тухайн үед айж, бэргэж байв уу?

- Өөрийн саналаар дайны талбарт ирсэн учир айж болохгүй. Туслах гэж ирсэн болохоос ус болж болохгүй гэдгийг маш сайн ойлгосон учир харьцангуй гайгүй л байсан. Шархадсан цэргүүд биеийн байдал нь маш хүнд эмнэлгийн тусламж авахаар ирнэ. Зарим цэргүүдийн ухаан санаа орж гарна. Зуны халуун, шархны халуун нийлээд цэргүүд их зовдог байв. Миний ажиллаж байсан газарт Японы нийт 12 онгоц дайралт хийж. гурван газарт бөмбөг хаяж, пульмотоор шүрсэж өгсөн юм. Японы цэргүүд хэд, хэдэн газар дайралт хийж бөмбөг хаяад эргэж орж ирээгүй.

- Дайны талбар руу өөрийн саналаар явахад гэр бүлийнхэн нь хэрхэн хүлээж авсан бэ?

- Би тэр үед 15 настай сумынхаа эмнэлэгт сувилагчаар ажиллаж байсан. Гэрийнхэндээ хэлж амжаагүй тэндээсээ шууд явсан. Уг нь гэр рүүгээ морь, эмээлээ захиад 14 хоногийн амралтаараа явах гэж байсан юм. Аавдаа ч хэлж чадаагүй явсан даа. Өнөөдөр 16 хүнээс ганцаараа үлдсэн дээ. /уйлав/

- Эх орныхоо төлөө бие, сэтгэлээ зориулсан таныг Монголын ард түмэн мартахгүй. Баярлалаа. Танд эрүүл энхийг хүсье.