Сайжруулсан гэх тодотголтой шахмал түлшинд угаартаж нас барсан хүмүүсийн түлсэн нүүрснээс дээж авч нийслэлийн гурван лабораторид нарийвчилсан шинжилгээ хийж байгаа гэх мэдээллийг холбогдох газрууд өгч байв. Эдгээр гурван лабораторийн нэг нь эцсийн дүгнэлтээ гаргасан. Нөгөө хоёрынх нь хараахан гараагүй байгаа тул нэгдсэн дүнг танилцуулна гэж эх баригчид хэлж байсан. Харин эцсийн дүгнэлт яаж гарсан гээч. “Шахмал түлш стандартын дагуу хэвийн байна” гэдэг хачирхалтай хариултыг гурвуулаа гаргачихаж. Тэгэхээр түлш буруугүй, түлсэн хүмүүсийн хохь нь гэсэн үг болох нь. Монголын төр иргэд рүүгээ салаавч өгч байгаа нь энэ үү. Үхлийн аюул дагуулсан энэ гайт түлшийг түлж байгаад угаартаж үхэх үү, айж суугаад гэртээ хөлдөж үхэх үү гэдэг ацан шалаан дээр тулж ирээд байна. Өнгөрөгч тавдугаар сараас хойш нийслэл рүү түүхий нүүрс оруулаагүй болохоор Налайхын нүүрсний нөөцтэй айл гэдэг бараг байхгүй нь тодорхой. Тэгэхээр яалт ч үгүй шахмал түлш хэрэглэж таарна. Зохих лабораториуд нь “Стандарт шаардлага хангасан” гээд дүгнэлт гаргачихсан хойно хэрэглээнээс татахгүй нь ойлгомжтой. Одоо тэгээд яах вэ. Шахмал түлшээ хэрэглээд угаартаад суух уу, аль эсвэл гэр хорооллынхон бүгдээрээ орон сууцанд орно гэж Төр, засаг руу ноцох уу. Ийм асуудал өрнөсөн хойно шахмал түлшийг хэрэглэхэд анхаарах зүйл бий, зааварчилгаа өгсөн гэх яриа ч мэр сэр сонсогдож байна. Шахмал түлш гэдгийг огт мэдэхгүй ард түмэн бас биш шүү дээ, бид чинь. Хэрэглэж дууссан нүүрснийхээ хогийг үхрийн баастай барьцалдуулж хатаагаад өвөл нь түлдэг тийм л зон олон. Харин тэгж түллээ гээд угаартаж нас барсан хүн сонсоогүй юм байна. Гэтэл сайжруулсан гэх энэ түлшний найрлаганд юу байгаад, юу орчихоод үхэлд хүргээд байгааг олж тогтоох байх гэж шинжилгээний дүнд найдсан юм сан. Даанч тэгсэнгүй. Тэгвэл доктор Д.Наранбаатар: “Нүүрстөрөгчийн исэл нь маш аюултай. Онцлог нь үнэргүй, өнгөгүй учир хүн хордоход маш амархан. Америкийн эрүүл мэндийн үндэсний хүрээлэнд судлаач хийж байхдаа үүнийг судалж байсан. Хүмүүс угаартана гэхийг тухайн газарт их хэмжээний нүүрстөрөгчийн дан исэл орж ирвэл угаартана гэж боддог. Гэтэл нүүрстөрөгчийн дан исэл нь ямар нэгэн өнгөгүй, үнэргүй байдаг. Байх ёстой хэмжээ нь нэг сая молекул дотор 70 ширхэг дан исэл байхад хүн хүчилтөрөгчийн дутагдалд орж тархи үхдэг.

Шахмал түлшинд агуулагдаж байгаа carbon monoxide буюу нүүрсхүчлийн дан исэл нь нүдэнд харагдахгүй, үнэртэхгүй маш богино хугацаанд хор хөнөөл учруулдаг байгаа. Үүнээс сэргийлэхийн тулд carbon monoxide detector буюу нүүрсхүчлийн дан ислийн илрүүлэгч дохиолол гэж байдаг. Энэ нь нүүрсхүчлийн дан исэл тухайн орчинд байна уу, хэрэв байвал анхааруулах дууг өөрөөсөө гарган сэргийлдэг байгаа. Монгол Улсын Засгийн газар болон Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл үүнийг айл өрх бүрт авч өгөх хэрэгтэй байна. Түүхий нүүрсний хувьд өнгө үнэртэй байдаг. Харин шахмал түлшин дэх нүүрсхүчлийн дан исэл нь ямар нэг өнгө үнэр байхгүйгээс гадна хүн өөрийгөө хордож байгааг мэдэх боломж байхгүй. Үхлийн аюулд хүргэдэг маш аюултай. Иймд нийслэлийн удирлагууд шахмал түлшийг хэрэглэж байгаа айл өрх бүрт carbon monoxide detector-ийг суурилуулж өгөх хэрэгтэй байна. Өмнө нь бидэнд хэрэгцээ байхгүй байсан. Өөрөөр хэлбэл өнгө, үнэрээр нь мэдэх боломжтой байсан бол нүүрсхүчлийн дан ислээс сэрэмжлэх боломж нь энэ учраас цаашлаад маш олон хүн амь насаараа хохирхоос өмнө энэ төхөөрөмжөөр айл өрхүүдийг хангаж өгөх хэрэгтэй. Detector-оос өөрөөр мэдэх ямар ч боломжгүй.Хүний цусанд хүчилтөрөгчөөс 100 дахин хурдан орох чадвартай маш аюултай химийн хорт утаа” хэмээн бичжээ. Мэргэжлийн хүний ийм үгийг анхаарах л хэрэгтэй. Нэгэнт л хүнд мэдэгдэх өнгө, үнэргүй юм бол, түлш хэрэглэж байгаа хүмүүс хордож байгаагаа мэдэх боломжгүй юм бол тэр мэдрэгч дохиоллыг нь анхнаасаа тавьж өгөхгүй яасан юм бэ. Тэгчихээд тэр түлшээ шахах хэрэгтэй ш дээ. Түүнийхээ дараа хохь чинь гээд сууж байхгүй юу. Одоо тэгээд нүүрстөрөгчийн хэмжээг мэдэх дохиолол тараана гээд бас баахан мөнгө угаах байх даа. Хүний аминд хүрэхгүй л бол мөнгө ч дүүрчээ, дүүрч.

Н.Саранчимэг