“Гэр хороолол” хөдөлгөөний гүйцэтгэх захирал Я.Мөнгөнцэцэгтэй ярилцлаа.

-Сайжруулсан нэртэй муужруулдаг хорт түлшнээс болж зургаан хүний амь нас хохирлоо. Өвлийн өвөлд л утаа униар гэдэг байсан бол одоо бүүр угаар болоод явчихлаа. Та бүхэн эрх баригчидтай хариуцлага тооцно гэж хэвлэлийн хурал зарласан даа?

-Ерөнхийдөө маш хүнд нөхцөл байдал үүсчихээд байна. Ердөө гурав дөрвөн хоногийн дотор зургаан хүний амь нас хохирчихлоо. Угаартаж хордсон хүний тоо бараг зуу хүрчихлээ. Энэ тоо цаашид хэд болохыг бид таашгүй. Хамгийн гол нь ийм нөхцөл байдал үүсчихээд байхад төр засгийн удирдлагууд, ялангуяа Засгийн газрыг тэргүүлж байгаа Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн хувьд хамраа ч цухуйлгахгүй байна. Харагдахгүй байна. Гарч ирж албан ёсны мэдээлэл хийсэнгүй. Засгийн газрын өмнөөс уучлал гуйсангүй. Иргэд нь амь насаараа хохирчихоод байхад Ерөнхий сайд хаа явж байгаа нь мэдэгдэхгүй байгаа нь харамсалтай. Гарч ирж ярьж байгаа хотын дарга С.Амарсайхан болохоор “Өнөөдөр бид энэ бүхэнд буруутан хайхаасаа илүү үнэн зөв мэдээллийг түгээе” гэж сэтгүүлчдэд ярилцлага өгөхдөө хэнэг ч үгүй инээгээд зогсож байна шүү дээ. Хүн үхчихээд, үхэх үхэхдээ бүр тав зургаан хүн гэр бүлээрээ хохирчихоод байхад, хүүхдүүд эндээд байхад хүүхдийн эрх ярьдаг хүмүүс хаачив аа. Байдаг л нэг үзэгдэл юм шиг нэг нь ч дуугарахгүй байна. Тэгээд өнөөдөр гэр хорооллынхныг буруутгаж байна. Галаа түлж чадахгүй, зуухаа, яндангаа хөөлсөнгүй. Энэнээс болж ийм асуудал үүсэж байна. Бидний үйлдвэрлэж байгаа шахмал түлшинд ямар ч асуудал байхгүй гэж арьсаа хамгаалаад, хэн нэгийгээ буруутан болгож шонд өлгөх гээд “Чи юу, би юу” гээд хоорондоо хэрэлдээд хэлэлцээд сууж байна шүү дээ.

-Ёстой нэг дөжирсөн чулуун зүрхтэй улс юм даа?

-Хоорондоо хэрэлдээд сууж байх хооронд хордсон хүний тоо өдрөөс өдөрт нэмэгдээд байна. Төр засгийнхан юу хийж байна гэхээр үхсэн хүний тоо л гаргаад сууж байна. Цогцос тоолж ажиллаад байгаа юм уу гэмээр байгаа биз. Гадаадын улс оронд ямар нэгэн гай гамшиг тохиолдвол газар дээр нь очоод эмгэнэл илэрхийлдэг. Цаашлаад энэ аюулаас урьдчилан сэргийлж таслан зогсоохын тулд оновчтой шийдвэрүүдийг тэр дор нь гаргадаг. Өөрсдөө хариуцлага алдсан бол уучлал гуйгаад шууд огцордог. Дэлхийн улстөрчдийн ийм соёл жишиг байхад манай удирдагчид үзэгдэж харагдах ч үгүй, эмгэнэл ч илэрхийлэхгүй байна шүү дээ. “Галаа түлж чадаагүй юм чинь хохь чинь” гэж хэлэх нь халаг байна. Үүнийг “Гэр хороолол” хөдөлгөөн эсэргүүцэж байна. Манай хөдөлгөөнийхөн зөвхөн өнөөдөр эсэргүүцээд байгаа юм биш.

-Хэзээнээс эсэргүүцлээ илэрхийлэв?

-Сүүлийн гурван жилийн турш утаагүй түлшний бизнес битгий хийгээч, гэр хорооллын газрыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулж, иргэдийг газар дээрээ халуун хүйтэн устай байшин барьж амьдрах нөхцөл бололцоог бүрдүүлж өгөөч, гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийг үргэлжлүүлээч гэж зөндөө тэмцсэн. Утаанаас салахын тулд утаагүй түлш үйлдвэрлээд ямар ч нэмэр байхгүй. Зуух тараагаад нэмэр байхгүй, барилгажуулж, дэд бүтцийг нь татаж өгч байж гэр хороолол хөгжинө гэж бид шаардаж, гурван жилийн турш тэмцэл хийсэн. Сүхбаатарын талбайд жагссан. Засаг даргаар С.Батболдыг байхад ч огцор гэдгийг шаардлага тавьсан. Энэ хүн ажлаа өгсөн. Дараа нь Амарсайхан гэдэг Засаг дарга гарч ирсэн. Бид энэ хүнд яг энэ шаардлагуудаа тавьсан. “Шахмал түлш ямар ч нэмэргүй шүү. Төрд гарсан дарга нарын хийж байгаа бизнес шүү” гэж удаа дараа сануулсан. Шаардах бичиг хүргүүлж байсан. Бид нарыг хүн гэж авч үзээгүй. Сүхбаатарын талбайд очоод улаан майхан бариад суухад биднийг зодож хөөгөөд, майхныг минь урж тасдан, хоёр гурван зуун цагдаа нараар бүслүүлж хөөсөн. Өнөөдрийг хүртэл ийм байдалтай явж ирсэн. Ийм байдалд хүрнэ гэдгийг урьдчилан сануулсаар байсан. Харамсалтай нь өнөөдөр ийм дүр зурагтай болчихоод сууж байна. Хүмүүс гэр бүлээрээ үхээд, сэрэхгүй үүрд унтчихаж байхад арга хэмжээ аваач ээ.

-Шахмал түлш ч аюул болчихлоо л доо?

-Хүмүүс алцаганасан байдалд ороод яахаа мэдэхгүй. Шахмал түлшийг нь түлэхээр угаартаад үхчихнэ гэсэн айдастай. Түлэхгүй байхаар хөлдөөд үхчихнэ гэсэн айдастай болчихлоо. Хүмүүс энэ дунд яах учраа олохгүй байна. Энэ байдлаас болоод өчнөөн хүний амь эрстэх аюул тулгарчихаад байна. Тийм учраас шийдвэр гаргаж чадахгүй байгаа дарга нар огцрох хэрэгтэй. Өнөөдөр Япон, Америк ч бай бүх улс оронд иргэд алдах нь байтугай байгалийн гамшиг тохиоход удирдагчид нь ард түмнээсээ уучлал гуйгаад огцордог. Гэтэл өнөөдөр зургаан хүн нас барчихаад байна. Хотын дарга, Ерөнхий сайд хоёрын огцрох бүрэн үндэслэл шалтгаан мөн. Огцрохгүй бол огцрох хүртэл Сүхбаатарын талбайд жагсаал цуглаан зохион байгуулна. Хэрэв огцрохгүй бол суулт болгож үргэлжлүүлнэ. Цаашид огцрохгүй бол өлсгөлөн зарлах хэмжээнд хүртлээ тэмцэнэ. Улс төрийн ямар хурц тэмцэл байдаг юм тэр болтол нь тэмцэнэ. Гэр хорооллынхоо иргэдэд “Өөрсдийнхөө эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийнхээ төлөө, амьд явах эрхийнхээ төлөө бидэнтэй нэгдээд өөрсдийнхөө төлөө тэмцээч. Алийн болгон төрд гарсан луйварчдын сонгуулийн шоуны золиос болж дуусах вэ” гэж уриалж байгаа юм.

-Шахмал түлшний бизнес чухам яагаад гаарах болсон юм бол?

-Ерөнхий сайд өнгөрсөн жил Солонгос Улсад айлчлаад 700 сая ам.долларын зээл авсан. 500 сая ам.долларыг нь агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлд зарцуулна гэж зарласан. 500 сая. ам.доллар гэдэг монгол төгрөгөөр 1.2 их наяд төгрөг болж байгаа юм. Энэ их мөнгөөр шахмал түлг хийж байгаа. Энэ шахмал түлшийг Таван толгойгоос зөөж оруулж ирж, Улаанбаатар хотод үйлдвэрлэж зарахын тулд энэ мөнгийг зарцуулж байгаа гэж ойлгож байгаа. Чухам тэр их мөнгөний хэдийг нь зарцуулж буйг хэлж мэдэхгүй. Засгийн газар энэ бүх тайлан тооцоогоо нийтэд ил тод тайлагнах ёстой. Хэвлэл мэдээллээр явж байгаа мэдээллээс харахад 1.2 их наяд төгрөгийн 650 орчим тэрбумаар Таван толгойгоос Чойр хүртэл автозам тавьсан гэж ойлгогдож байгаа. Энэ автозамаар Таван толгойн нүүрсийг Улаанбаатарт тээвэрлэж оруулж ирээд хэвлээд зарж байгаа. Шахмал түлш гэдэг нүүрсний агууламжийг бууруулаад, түүхий нүүрс түлснээс арай дээр утаагүй, хоргүй түлш гаргана гэж ард иргэд ойлгож байгаа.

-Шахмал түлш нь тэгээд түүхий нүүрснээс ч долоон дор юм боллоо доо?

-Тэр шахмал түлшнийх 98 хувь нь нүүрс. Үлдсэн хоёрхон хувьд нь барьцалдуулагч бодис хийсэн өөрсдөө тайлбарлаад байгаа. Ийм хоёрын хооронд шахмал түлш хийх юм бол түүхий нүүрс түлснээс юугаараа ялгаатай юм бэ. Энэ бол цэвэр бизнес хийх зорилготой л зүйл. Таван толгойн нүүрсийг оруулж ирж, шахаж, ард түмэнд бизнес хийх гэж байгаа үйлдэл юм уу гэсэн хардлага эндээс төрж байгаа. Ерөнхий сайд үнэхээр шударга ёс ярьдаг, үнэхээр ард түмэндээ хайртай дүр эсгээд өнөөдрийг хүрлээ. Улаанбаатар хотыг утаанаас нь салгаж, тавин хувь бууруулж, гавьяа байгуулсан дүр бүтээж сонгуульд орох гэж байсан юм байна. Харамсалтай нь өнөөдөр энэ нь бүтэлгүйтэж зургаан хүний аминд хүрчихээд байна. Ардын намынхны яаж сагсалзаж байлаа. Улаанбаатар хотын утааг тавин хувь бууруулсан жүжиг тоглож, 2020 оны сонгуульд найдвартай ялна гэж туршлагагүй, ийм давьтаргүй шийдвэрүүд гаргасны үр дүнд гэр хорооллын иргэд хохирч байна.

-“Түүхий нүүрс түлбэл торгоно” гэж их ч айлгасан нь л ийм эмгэнэлт байдалд хөтлөх шив?

-Ерөнхий сайд өнгөрөгч жил “Түүхий нүүрс түлэх юм бол шалгана, хорино, гэр орноор чинь цагдаа нар явуулж нэгжинэ. Түүхий нүүрс түлж байвал захиргааны арга хэмжээ авна. Нүүрс түлж утаа гаргаж байгаагаараа хүн төрөлхтөний эсрэг гэмт хэрэг хийж байна шүү” гэж удаа дараа мэдэгдэж заналхийлсны хүчинд ард иргэд нийтээрээ айдаст автсаан. Түүхий нүүрс түлбэл шоронд орох юм байна айдаст автуулж, заналхийлсээр байгаад өөрийнхөө шахмал түлшний энэ бизнесийг хийж байгаа юм. Тэгээд өнөөдөр түрүүчээсээ энэ хорыг нь түлээд алтан амиа алдаж байна. Иргэд энэ түлшийг хэрэглэхийн тулд ямар зуухтай байх ёстой юм гэсэн заавар гарын авлагыг тараах ёстой байсан. Шахмал түлш ямар зууханд таарах ёстой, ёсгүй вэ гэдгийг туршилт хийж тогтоогоод, угаар хэмждэг багажаар хэмжилт хийх ёстой байсан. Юу нь мэдэгдэхгүй юм хийчихээд хүн үхээд эхлэнгүүт “Яндангаа хөөлсөнгүй, зуухаа хөөлсөнгүй” гэж санаанд багтамгүй ичгүүр сонжуургүй юм яриад сууж байгаа. Ерөнхий сайд өнөөдөр зургаан иргэний амь нас хохирсонд эмгэнэл илэрхийлж чадахгүй байна. Ийм удирдагчидтай улс орон яаж хөгжих билээ. Тийм учраас тэд огцрох ёстой. Огцрох төдийгүй, хүний амь нас хөнөөснийхөө ялаа эдлэх ёстой.Эдгээр хүмүүс хүний амь нас хохироосон буруутай нь тогтоогдвол хууль хяналтын байгууллагаар шалгаж хариуцлагыг нь хүлээлгэх ёстой. Хүний амь насанд хүрээд байгаа шахмал түлшний бизнесээ нэн даруй зогсоох хэрэгтэй. Ерөнхий сайд, хотын дарга нарын гаргасан шийдвэр маш ноцтой үр дагавар дагууллаа. Өдрөөс өдөрт нас барагсдын тоо нэмэгдлээ. Гэр хорооллыг тэр чигээр нь оршуулга болголоо. Улаанбаатар хотыг тэр чигээр нь чимээгүй хот болгож байна. Энэ зөвхөн гэр хорооллын асуудал биш. Гарч байгаа утаа нь химийн хорт бодис ялгаруулж байна. Үндэсний аюулгүй байдалд ч заналхийлж байна. Ийм учраас Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх, хотын дарга С.Амарсайхан нар нэн даруй огцрох ёстой. Энэ шахмал түлшийг гэр хорооллынхон түлж эхлэх юм бол бүгдээрээ сүйрнэ.