Шахмал түлшний асуудлаарх нээлттэй сонсголд оролцогч иргэн Ж.Энхбаттай ярилцлаа.

-Нийтийн сонсголыг хаанаас ямар шалтгаанаар зохион байгуулсан бол?

-Шахмал түлшний хэрэглээ, хангалт, чанар стандартын талаар сонсгол зохион байгууллаа.

-Сонсголоор ямар асуудлууд түлхүү хөндөгдөв?

-Би Чингэлтэй дүүргийн 13-р хорооны иргэн. Миний зүгээс тухайн сонсголоор үнэн зөв мэдээлэл авах иргэний зорилгоор оролцсон. Тухайн сонсголоор Засгийн газраас баримталж байгаа, Нийслэлээс хэрэгжүүлж байгаа сайжруулсан шахмал түлшний нөөц, яаж борлуулж байгаа, хэрхэн түгээж байгаа, нөөц хэр байгааг ерөнхийдөө энэ жил 2019 оны өвлийг, 2020 оны хаврыг шахмал түлшээр гал алдахгүй онд орж чадах эсэх болон бусад олон асуудлаар иргэд олон асуулт асууж байсан. Би үндсэндээ иргэний журмаар гурван асуулт асуусан. Үүнд, угаарын хийнд хордож найман хүн нас барж, 500 гаруй иргэд хордлоо. Тус асуудлаар хэнд хариуцлага тооцов, хууль хяналтын байгууллага ямар арга хэмжээ авч байна, хэрэг бүртгэл нээв үү гэж. Мөн шахмал түлшний нөөц бүрдүүлэлт хангалттай юу, иргэд гал тасалдах вий гэж айж байна. Яагаад өрх айлд долоо хоногт зургаан шуудай шахмал түлш олгож байна вэ. Иргэд мөнгөний боломж, машин олдсон үед ахиухан нөөцөлж авах гэхэд яагаад өгөхгүй байна вэ. Угаар хэмжигч төхөөрөмж энэ сарын 01-нд Нийслэлийн айл өрхөд тараана гэсэн. Яагаад одоо болтол тараахгүй байна, ямар шатандаа явж байгаа вэ гэсэн асуултуудыг тавьсан боловч яг холбогдох байгууллагын албаны хүмүүс тодорхойгүй бөөрөнхий хариу өгсөн. Eрөнхийдөө тав зургаан конвер нь шахмал түлш үйлдвэрлэж, процедурын үйл ажиллагаа тасалдахгүй байгаа, шахмал түлш иргэдэд хангалттай олгогдож байгаа гэдэг байдлаар буруу мэдээлэл өгч байна лээ. Жишээ нь, би Сонгинохайрхан дүүргийн 24дүгээр хороонд өнгөрсөн амралтын өдрүүдээр гэр хороололд амьдарч байгаа иргэд болон хамаатан садныхнаасаа мэдээлэл авч гэр хороололд ажиллахад энд гэрт амьдардаг айл, байшинд амьдардаг айл буюу ханан пийшинтэй айлууд багтаамж талбайгаасаа хамаараад ялгаатай түлш хэрэглэж байх жишээтэй. Одоогоор хүйтний эрч чангараагүй харьцангуй дулаан байгаа энэ цагт таван ханатай гэрт амьдарч байгаа айлууд хамгийн багадаа өдөрт нэг шуудай мод, нэг шуудай шахмал түлш, ханан пийшинтэй айл өрх хоёр шуудай шахмал түлш, хоёр шуудай мод хэрэглэж байна. Хуучин энгийн нүүрс түлж байх үед айлууд галаа асаагаад цогон дээр нь нүүрс хийгээд галладаг байсан бол одоо сайжруулсан түлшийг хэрэглэж байх үед нүүрсээ хийх бүртээ модоор заавал жийрэг хийж нүүрсээ асааж байгаа нь модны хэрэглээ, эрэлтийг нэмэгдүүлж үнийг өсгөж байна. Урд жилүүдэд хар мод жижиглэн зардаг байсан бол энэ жил нарс модны үнэ өссөн. Мөн нэг айл өрх сайжруулсан шахмал түлш худалдаж авахын тулд хорооноос тарааж олгосон картаа үзүүлж бүртгүүлээд долоон хоногт зөвхөн зургаан уут шахмал түлш авна. Илүү авах боломж нөөц байхгүй, шахмал түлш зарж байгаа цэүүдийн цагийн хуваарь тодорхойгүй нөөц нь дууссан бол цаг хэд болж байсан ч хамаагүй хаагаад явчихдаг, нүүрс байхгүй ажиллахгүй гэх жишээтэй. Монголчууд эрт дээр үеэс дулаан цагт түлээ модоо бэлтгэж нөөцөлдөг. Бидэнд одоо тийм боломж алга. Эрэлт байвч шахмал түлшний нийлүүлэлт хүрэлцэхгүй байгаа нь бодит амьдрал дээр илт байсан. Сарын 01 гэхэд айл өрхүүдэд утаа мэдрэгч байрлуулна гэсэн боловч одоо нэг ч айл өрхөд суурилуулж өгөөгүй. Ямар шатанд явж байгаа талаар асуухад өөр асуудлаар даран бөөрөнхийлж тодорхой хариултыг өгсөнгүй. Өнөөдрийн хэлэлцүүлэг сонсгол хоёр талтай болж байгаа нь илт байсан. Тэнд үнэхээр өөрсдийн эрүүл амьд сэрэх баталгаа байгаа эсэх, сайжруулсан түлш хүрэлцээгүй байгаа, мөн угаарт нь хордох эрсдэл байсаар байгаа талаар бодит хариулт мэдээллийг авахаар ирсэн олон иргэд байсан бол нөгөө талд аль нэг нам, эвслийн сонгуулийн сурталчилгаанд хөлсөөр явж ирж суугаад сурсан захиалгат ах эгч нараар танхимыг дүүргэж бодит үнэн мэдээллийг гуйвуулсан байдалтай боллоо.

-Сайжруулсан шахмал түлшийг бүх зууханд түлэх боломжтой гэж түлшний уутан дээр бичсэн ч одоо бүх төрлийн зууханд тохирох боломжгүй гэж байгаа. Ямар зууханд түлэх боломжтой гэнэ. Гэр хорооллын айлууд зуухаа солих ёстой юу?

-“Таван толгой түлш” ХХК-ийн сайжруулсан шахмал түлш гэсэн шуудайн дээр бүх төрлийн зууханд тохирно гэсэн бичигтэйгээр борлуулагдаж байгаа. Улаанбаатар хотод 215 мянга гаруй айл өрх гэр хороололд амьдарч байгаа бөгөөд 18 нэр төрлийн зуух, мөн байшинтай айлууд ханан пийшинд гал түлж байна. Гэвч эдгээр зуухнаас нэг л зуух нь стандартын шаардлага хангаж баталгаажсан зуух гэсэн батламж бичигтэй, бусад нь бүгд туршилтын явцдаа байгаа бүрэн батламжлагдсан бичиг баримтгүй тийм зуухнуудад гал түлж байна. Тэгэхээр иргэд зуухаа солих биш тэд бүх төрлийн зууханд тохирно гэсэн бичигтэй уут, түлшиндээ хариуцлага хүлээх ёстой. Хэрвээ зөвхөн тийм төрлийн зуух, тийм төрлийн пийшинд түлж болно гэж анхнаасаа хэлж, хэвлэж гаргасан бол Монгол Улсын гэм зэмгүй найман иргэний үнэт амь эрсдэхгүй, 500 гаруй иргэд энэхүү түлшинд угаартаж хордохгүй байх байсан.

-Сайжруулсан шахмал түлшийг бүх зууханд түлэх боломжтой гэж түлшний уутан дээр бичсэн байгаа боловч одоо бүх төрлийн зууханд тохирох боломжгүй гэж байгаа ямар зууханд түлэх боломжтой вэ? Гэр хорооллын айлууд зуухаа солих ёстой юу?-“Таван толгой түлш” ХХК-ийн сайжруулсан шахмал түлш гэсэн шуудайн дээр бүх төрлийн зууханд тохирно гэсэн бичигтэйгээр борлуулагдаж байгаа. Улаанбаатар хотод 215 мянга гаруй айл өрх гэр хороололд амьдарч байгаа бөгөөд 18 нэр төрлийн зуух, мөн байшинтай айлууд ханан пийшинд гал түлж байна. Гэвч эдгээр зуухнаас нэг л зуух нь стандартын шаардлага хангаж баталгаажсан зуух гэсэн батламж бичигтэй, бусад нь бүгд туршилтын явцдаа байгаа бүрэн батламжлагдсан бичиг баримтгүй тийм зуухнуудыг хэрэглэж гал түлж байна. Тэгэхээр иргэд зуухаа солих биш тэд бүх төрлийн зууханд тохирно гэсэн бичигтэй уут, түлшиндээ хариуцлага хүлээх ёстой. Хэрвээ зөвхөн тийм төрлийн зуух, тийм төрлийн пийшинд түлж болно гэж анхнаасаа хэлж, хэвлэж гаргасан бол Монгол Улсын найман гэм зэмгүй иргэний үнэт амь эрсдэхгүй. Таван зуу гаруй иргэн энэхүү түлшинд угаартаж хордохгүй байх байсан. Цаашид ч иргэд хордохгүй гэх үндэслэл байхгүй. Одоо цаг сайхан дулаан байна. Хүйтний эрч чангарч ес эхлэх үед хэн энэ түлшний хариуцлагыг хүлээх нь тодорхойгүй бөөрөнхий үлдэж байна.

-Байшинд амьдардаг, ханан пийшинтэй айл өрхүүд угаартах нь илүү байгаа. Ханан пийшинтэй айл өрхүүд яаж угаартах эрсдлээс өөрсдийгөө хамгаалах вэ?

-Албаны хүмүүс иргэдийг буруу галлаж байна, яндангаа хөөлөхгүй байна, агаар сэлгэлтийг хийхгүй байна гэсэн мэдээллийг эргүүлэн хэлсээр байна. Та нар яндангаа сайн хөөл, салхивчийг нээлттэй байлга, зөв галла гэсэн тайлбарыг л өгч байна.

-Зөв галлагаа болон анхааруулсан зурвас үүрэн холбооны үндэсний операторуудаас үргэлж ирж байгаа л даа. Гэхдээ л хордох явдал тасрахгүй байна?

-Хорооноос янз бүрийн ажилтай ажилчид өдөр бүр хорооныхоо гэр хорооллоор явж иргэдийн хаалгыг нүдэж сайжруулсан түлшийг хэрхэн хэрэглэх гарын авлага, зааварчилгаа тарааж байна, үүрэн телефоны операторуудаас өдөр алгасахгүй зурвас ирж байна. Энэ бүгд ашиггүй, үргүй зардлаа үр дүнтэй зүйлд нь зарцуулаасай. Гол нь 2018 онд энгийн нүүрсийг 2000-2500 төгрөгөөр авдаг байсан бол 2019 онд нэг шуудай шахмал түлшийг 3500 төгрөгөөр авч байна. Тэгвэл энэ тараах материал, илүү цагаар хөлсөөр ажиллаж байгаа захиалгат ажилтнууд, зурвасын төлбөрт зарцуулж буй зардлууддаа зарцуулж буй мөнгөө хэмнэж, нүүрсний үнээ хасч өгөөсэй. Энэ чинь иргэн төвтэй төрийн эхний алхам байх болно.

-Сайжруулсан түлшийг дагасан эргэлзээ, иргэдэд учирсан хохирол их байна. Цаашид хичнээн хохирол учрахыг хэлж мэдэхээргүй байна?

-Сайжруулсан түлшийг хэрэглэж эхэлснээс хойш иргэд амь насаа алдаж байна, угаартаж эмнэлэгт хүргэгдэж байна, жижиглэн ширхгээр авснаас болоод бусад дагалдах зардал нэмэгдэж байгаа. Хувьдаа машингүй өрх айл нэг дор бөөнөөр нь авахад нэг удаа портер хөлсөлж авдаг байсан бол долоо хоног бүр машин хөлсөлж, хүн гуйж царай алдаж, долоо хоногийн нормын мэт зургаан шуудай түлшээ худалдаж авч байна. Мод түлэх хэрэглээ нэмэгдэж эдийн засаг, байгаль экологид давхар хохирол учруулж байна гэх мэт маш олон хохирлуудыг ар араасаа гаргасаар байна.

-Сайжруулсанд түлшинд угаартаж, хордож амь үрэгдсэн болон түргэн тусламжаар эмнэлэгт хүргэгдэн эмчлүүлсэн, эмчлүүлж байгаа ард иргэдийн эмчилгээний зардал, нөхөн олговрыг улсаас олгох болов уу?

-Яг одоо нийслэлийн зүгээс миний сонссоноор хэн нэгэн иргэний ар гэрт олгосон нөхөн олговор, эмчилгээний зардал олгоогүй. Зүгээр олгоно гэдэг байдлаар ажил хариуцсан орлогч телевиз, сонинд ярилцлага мэдээлэл өгсөн байсан болохоос олгосон гэж сонсоогүй. Ер нь ямар ч асуудал байсан ажил явдал, ар гэрт нь гашуудалд нь зориулж хэдэн төгрөг өгөөд энэ асуудлыг хааж дарж болохгүй. Монгол Улсын иргэн эрдэнэт хүний амь насыг хэдэн ч төгрөгөөр хэмжих эрх, үндэс ямар ч албан тушаалтанд байхгүй. Яагаад энэ түлшнээс болоод иргэд амь нас, элэг бүтэн амьдрал, эд хөрөнгөөрөө хохиров. Технологийн дэвшлээр олон талын туршилтыг хийсний үндсэн дээр энэ түлшийг амьдрал дээр хэрэглэх ёстой. Иргэдэд мэдээлэл бүрэн зөв өгөөгүйгээс, энэ төр засгаас нэвтрүүлсэн түлшинд нь итгээд эдийн засагт хэмнэлттэй гайхамшигтай түлш гэж түлээд угаартаж, хохирч байна. Төр захиргааны байгууллагын дарга нар хэдэн төгрөг өгөөд найман хүний амь насыг дараад хааж үлдэнэ гэж байхгүй. Энд ёс жудагтайгаар ажил хариуцсан дарга, ажлын хэсгийнхэн ард иргэдээсээ хохирол амссан ар гэрийнхнээс, таны найз, та бүхэнд төр захиргааны байгууллагын алдаатай буруу үйл ажиллагаанаас болж иргэж нөхөж баршгүй гарз хохирол учирсанд эмгэнэл илэрхийлж уучлал гуйж эмгэнэл илэрхийлж байна гээд яагаад уучлал гуйж болохгүй гэж. Энэ бол улс төрд ажил хариуцаж байгаа даргын хувьд хамгийн түрүүнд байх ёстой ухамсар гэж бодогддог. Нийслэлийн Цагдаагийн газрын даргаас угаартаж амь насаа алдсан найман иргэн, угаартсан 500 гаруй иргэний асуудал дээр процедур нь ямар явцтай байгаа вэ хавтаст хэрэг нээсэн үү, төр захиргааны байгууллага хариуцлага алдсан хаагчдадаа ямар хариуцлага тооцсон, ямар асуудал хууль шатны байгууллагад явж байгаа вэ гэхэд маш бөөрөнхийлсөн хариулт өгсөн.

- Угаар нь агаарын бохирдлоос илүү айдсыг ард иргэдэд төрүүлж байна?

-Утаанаас ядаж ард иргэд маск зүүгээд хамгаалчихдаг. Одоо намар цаг. Цаг агаар дулаан тогтуун сайхан байна. Харин угаар нь чимээгүй хордуулж байгаа, ес эхлэх үед илүү их галлагаа хийгдэх тул иргэд шөнөдөө амар тайван бүтэн нойртой унтаж чадахгүй болно гэсэн яриа сонсгол дээр яригдсаар байсаар. Тэд шөнөдөө ээлжлэн сэрүүлэг тавьж угаартаж үхэхгүй юм сан гэсэн айдастай өдөр шөнийг авч байна.

-Сүүлийн асуулт Улаанбаатар хотын яндангийн тоо, нүхэн жорлонгийн тоог багасгах нь улсын хөгжлийн нэн тэргүүний асуудал баймаар. Гэтэл Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар ипотекийн зээлийн найман хувийн зээлийн санхүүжилтыг 2019 онд 400 тэрбум батлагдан хэрэгжиж байсан ажлыг 2020 онд 60 тэрбум төгрөгийн төсөвтэйгээр баталлаа?

-Энэ хүнийг би Монгол Улсаас, эх орноосоо урвагч гэж хэлнэ. Улаанбаатарчуудад хамгийн том тулгамдаж байгаа асуудал өвөл цагт утаа, хавар цагт шороо, тоос, зун цагт бороо, ус үерийн асуудал, намар цагт тоосжилт харшлын үе энэ бүгдээс ангижрах хамгийн эхний алхам иргэдийг орон сууцжуулах, яндан, нүхэн жорлонгийн тоог бага багаар цөөлж орон сууцжуулах. Гэтэл ипотекийн зээлийг 6.5 дахин бууруулан батлана гэдэг энэ хүн Монгол Улсын хөгжлийн эсрэг зогсч байгаа эх орноосоо урвагч хэмээн үзэж байна.