-МОДНЫ МӨЧИР, САЛААГ ТАЙРСНЫХАА ДАРАА УУРШИЛТААС ХАМГААЛАХ АЖЛЫГ ХИЙХГҮЙ БАЙНА-

Энэ хавар хуурайшилт ихтэй ч аль хэдийнэ байгаль, дэлхий өнгөө засч нялх ногоо соёолж эхэлжээ. Урин цагтай уралдан нийслэл хотод бүтээн байгуулалтын ажил эд ундарч байна. Үүний хажуугаар “шар, ногоон хантаазтан”-гууд нийслэлийн нийтийн эзэмшлийн талбайд ургасан улиас моддыг хэлбэржүүлэх нэрээр мөчир салаа бүрийг нь цахилгаан хөрөө тачигнуулан хайр гамгүй тайрч буй дүр зураг үзэгдэх боллоо. Үнэн чанартаа тэд хотын ногоон байгууламжийг арчилж, өнгийг нь засахаар ажиллаж буй нь тэр. Нийслэлийн гудамжаар явж үзлээ. Тайрсан мод олон байна. Ажиглаад харвал ихэнхийг нь угт нь хүртэл юу ч үгүй хашааны шон шиг тайрчихаж. Үүнийг хараад "Ахиад ургах болов уу" гэсэн бодол өөрийн эрхгүй төрж байв. Зарим нь тайрсан биш хугалсан аятай ёзоор үлдээсэн харагдав. МУИС-ийн хоёрдугаар байрны гаднах моддыг засч янзлаж буй хоёр ажилтан бүдүүн мөчрийг нь хөрөөдөж, нарийн хэсгийг нь тас няс хийтэл хугалж доош шиднэ. Хэдхэн минутын дотор модод морины уяаны шонгийн мод шиг нүцгэрч үлдэнэ.

Бидний төдийлөн ач холбогдол өгдөггүй нийслэлийн ногоон байгууламж утаа, униар, шороо тоосыг багасгахад хамгийн чухал үүрэгтэй. Гэтэл сүүлийн 3-5 жилийн хугацаанд ногоон байгууламжийг арчилж байна гээд хайр гамгүй тайрдаг болов. Хамгийн гол нь энэ ажлыг мэргэжлийн хүн зохих зааврын дагуу хийж байна уу гэдэг асуудал байгаа юм.

“Одоо моддын нахиалах цаг болчихоод байна. Энэ үед нь модыг тайрч, таслах ёсгүй. Түүнчлэн уг ажлыг мэргэжлийн бус хүмүүс гүйцэтгэж байгаа харагддаг. Буруу тайрах нь ургалтад сөргөөр нөлөөлөх магад­лалтай” гэж ойн мэргэжилтнүүд өөрсдийн үзэл бодлоо олон нийтийн сүлжээнд илэрхийлсээр буй.

Бид уг асуудлаар ШУА-ийн Газарзүй, геоэкологийн хүрээлэнгээс тодруулахад "Улаанбаатар хотод 1,3 сая хүн амьдарч байна. Эдгээр хүмүүст амьсгалах агаар хэрэгтэй. Ерөнхий агаар мандалыг эс тооцвол нийслэл хотод амьсгалах хүчилтөрөгчийг бий болгож буй ганц зүйл бол гудамжаар ургаж байгаа хэдхэн улиас, бургас, хайлаас л байна. Навчит мод /улиас, хайлаас/ жил бүрийн намар навчаа гөвж хавар нь шинээр дахин цэцэглэдэг учраас шинээр ургаж буй навчны амьсгалах хурд мөнх ногоон нарс, гацууртай харьцуулахад илүү хурдан хүчилтөрөгч ялгаруулдаг. Улиас хэдийгээр цагаан хөвөн гаргадаг ч гэсэн Улаанбаатар хотод экологи, хүнд хэрэгтэй мод. Ер нь навчит моднуудыг хэлбэржүүлэн тайрах ёстой л доо. Тэр тусмаа улиас, бургас, хайлаасыг замбараагүй ургах нөхцлөөс нь урьдчилан сэргийлж тайрдаг. Гэтэл энэ жил улиас, бургас, хайлааснуудыг хэлбэржүүлэн тайрахдаа нэг наст найлзуур нахиа гарах нөхцөлгүйгээр мөчрийг нь тайрч байна.

Улиас түргэн ургалттай, өндөр ургадаг учраас байшингийн ойр бол цонх халхлаад гэрэл оруулахгүй байна гэх асуудлаар эсвэл хотын гудамжны дизайнд нийцүүлнэ ч гэх үү тайралт хэлбэржүүлэлт хийдэг. Энэ зөв. Гэхдээ манайхны хувьд тайралтыг мэргэжлийн бус, мэргэшээгүй хүмүүсээр хийлгээд байна. Уг нь тайрахаас өмнө ямар хэлбэртэй байх зургийг нь гаргаад тусгай кран аваачиж нарийн нямбай хийх учиртай.

Гэтэл манайд хайч, хөрөөтэй нөхөр гар хүрэх газраа бүгдийг нь хуу тайрчихаж байна. Тэр нь ямар ч хэлбэргүй, тэгээд ч модны биологийн онцлогт ч муу. Тайрсны дараа садовой мазь, эсвэл будаг түрхэж ууршилтаас нь хамгаалах ажлыг ч хийхгүй байна. Зүгээр л тайрах ёстой гээд ойлгочихсон. Мод үндсэн гол иш, титэмтэй байдаг. Тиймээс ишийг нь хоёр метр хэртэй гарч байхаар сайхан цэвэрлээд харин хажуугаар нь шар хуайс / жижиг хэмжээтэй бутлаг ургамал/ ч юм уу намхан бутлаг мод тарьж болдог" гэв

Мөн монголчууд модыг буруу арчилдаг гэдэг. Тухайлбал, өдрийн халуун нарнаар модоо усалдаг. Өдрийн наранд мод усалбал ус хөрсөнд шингэхгүй ууршдаг. Харин хятадууд орой нар жаргаж, сэрүү унасны дараа модоо усалдаг байна. Сэрүүнд усалбал ус хөрсөнд шингэж жинхэнэ утгаараа усалгаа болдог аж. Харин бид мэргэжлийн бусаар ажиллаж тарьсан хэдэн суулгацаа үхүүлж орхидог гэж мэргэжлийн хүмүүс хэлж байна.