“Төмөртэй хүн баяждаг” гэсэн хэзээний үгтэй юм. Дэлхийн эдийн засгийг тэргүүлж байгаа эхний 20 улс бүгдээрээ төмрийн баялаг их нөөцтэй. Тэдгээр улсын хөгжлийг тодорхойлдог гол салбар нь металлургийн салбар. Нэг сая тоннын хүчин чадалтай гангийн ганц үйлдвэр байгуулахад л Монгол Улс төмрийн хүдрээ гадагш зөөлгүй бүтээгдэхүүн болгоод байх наад захын боломжтой. Арван сая тоннын гангийн үйлдвэртэй болчихвол бүр тэнгэрт гарлаа, 10 тэрбум доллар шүү дээ. Манай улсын төмрийн хүдрийн нийт таамаг нөөц хоёр тэрбум. Баталгаажсан нь 600 сая тонн гэдэг. Монгол хүн төмөр ихтэй байгаа биз.

Монголын хөрсөнд байгаа коксжих нүүрс, төмрийн хүдэр, ган гэсэн гурвалсан холбоо бүхий үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж чадвал Монгол Улс дэлхийн эрдэс баялгийн зах зээл дээр тоглогч болж чадна. Ялангуяа Батлан хамгаалах төсөв нь хамгийн өндөр хоёр хөршид маань ган шиг эрэлттэй бүтээгдэхүүн байхгүй байна. Гангийн үйлдвэртэй улс орон бүхэн дэлхийд пээдгэр байдаг юм. Гэхдээ түүхийг харвал Монголыг ийм байлгахыг хөршүүд маань хэзээ ч хүсээгүй. Манжийн үед Монгол руу ширмэн тогоо ч оруулахыг хориглосон байдаг. Яагаад гэвэл наад зах нь тэсэрч дэлбэрэх юм хийчих нь гэдэг байсан юм байлгүй. Хойд хөршийн тухайд бол монголчуудыг мөнхөд төмрийн, гангийн үйлдвэрлэлгүй байх бодлого барьж ирсэн. Манай улс 1970-аад оноос хар төмөрлөг буюу гангийн үйлдвэр барих талаар эрчимтэй ярьж эхэлжээ. Нэг сая тонн ган үйлдвэрлэх хүчин чадалтай төмрийн үйлдвэр барих ТЭЗҮ зохиож байсан мэргэжилтнүүд нь одоо ч байна. Энэ бүтээн байгуулалтын ажил тухайн үедээ МАХН-ын Улс төрийн товчоогоор дэмжигдсэн ч хөрөнгийн асуудал дээр гацжээ. Гэхдээ хаячихаагүй, Д.Содном гуай Сайд нарын Зөвлөлийн дарга байхдаа Хар металлургийн машины үйлдвэр байгуулах саналыг оросуудад тавьсан ч хоншоор руугаа цохиулсан байдаг юм.

Түүнээс хойш Монголд гангийн үйлдвэр барих тооцоо судалгаа олигтой явагдахгүй байсаар Сайншандын аж үйлдвэрийн паркийн асуудал яригдах үеэс гангийн үйлдвэр сүрхий хөдөлж эхэлсэн. 2014 онд ган хайлуулах үйлдвэр байгуулах эцсийн зогсоол дээр ирсэн тухай тэр үеийн ҮХААХҮ-ийн сайд Х.Баттулга ярьж, “Салбарын яамнаас Сайншандын аж үйлдвэрийн цогцолборт барих гангийн үйлдвэрийг ТЭЗҮ-ийн дагуу, төлөвлөсөн хугацаандаа эхлүүлж чадвал гэрээ хэлцлийг 2014 ондоо дуусгаж, улмаар 2015-2017 онд үйлдвэрээ барьж, 2018 оны сүүлээр бүтээгдэхүүнээ гаргах боломжтой” гэж мэдээлж байсан юм. Гэвч юм юм болж, улстөржиж, МАНАН бүлэглэл хүчээ авснаар юун гангийн үйлдвэртэй манатай болсон доо. Өнөөдөр харин дээрх боломж эргээд ирж байх шиг байна. Сая Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Хятадад хийсэн айлчлалын үеэр Монгол Улсад “Кокс, ган төмөрлөгийн цогцолбор үйлдвэр” барих төслийг хэрэгжүүлэх “Эрдэнэс Стийл” компани, Хятадын “Синостийл Экүйпмэнт энд” Инженерийн /SINOSTEEL/ ХК хоорондын хамтын ажиллагааны ерөнхий хэлэлцээрт гарын үсэг зуржээ. Одоо монголчууд эргэлзэх хэрэггүй, эрсдэлээс айх хэрэггүй. “Гангийн үйлдвэр байгуулах нь манайд 100 хувь ашигтай” гэсэн үгийг салбарын судлаачид итгэлтэй хэлж байна. Өнөөдөр л эхлүүлэхгүй бол цаг хугацаа алдана, ашиг алдана гэж байгаа. Ашгийн талаар сэтгэл хөдлөм тоо баримтуудыг хэлж байна.

Тухайлбал, өнөөдөр дэлхийн гангийн хэрэглээ нэмэгдэж байхад эсрэгээр төмрийн хүдрийн нийлүүлэлт буурах хандлагатай гэнэ. Судалгаагаар дэлхийд жилд дунджаар 1.5 тэрбум тонн ган хайлуулдаг. Үүний тал нь манай урд хөршийн зах зээлд ногддог ажээ. Энэ нь ойролцоогоор 750 сая тонн гэсэн үг. Ойрын 30 жилийн дотор дэлхийн гангийн хэрэглээ 50 хувиар өсч, үүн дотор Хятадын хэрэглээ 30 орчим хувиар нэмэгдэх төлөвтэй байгааг ОУ-ын судалгааны байгууллагууд мэдээлснийг та бидний хэн нь ч үзэж болно. Гангийн хэрэглээ ийнхүү нэмэгдэж байгаа нь хот байгуулалттай бас холбоотой. Нэг үгээр хэлбэл, томоохон бүтээн байгуулалт бүхэн маш их төмөр багана, арматур дээр суурилж сүндэрлэдэг. Тэгвэл Азид 2030 он хүртэл хот байгуулалт хамгийн хурдацтай явагдах бөгөөд дэлхийн нийт төмрийн хэрэглээний 55-60 хувийг залгина гэж үзжээ. Эндээс харахад Хятадын эдийн засгийн өсөлтийн гол үзүүлэлт нь ган металл байх нь. Тус улс дөрвөн том эх үүсвэрээс түүхий эдээ татаж ирсэн. Энэтхэг, Бразил, Австрал, мөн дотоодоосоо. Үнэндээ Хятадын дотоодын төмрийн хүдрийн үйлдвэрлэл жилээс жилд буурч, импортоо нэмэгдүүлэх бодлого барих зайлшгүй шаардлагатай тулгарчээ. Учир нь тус улсын төмрийн хүдрийн агуулга маш бага тул өртөг өндөртэй байна. Гэтэл тэдний гол импортлогч Энэтхэг улс Хятад руу төмрийн хүдэр экспортлохоо царцаагаад удаж байна. Тус улс экспортыг шууд хориогүй ч татварыг 30 хүртэлх хувиар өсгөсөн нь Энэтхэгийн компаниуд дотоодын зах зээлдээ нийлүүлэхийг илүүд үзэх болжээ. Мөн Бразил ойрын хугацаанд Хятадад төмрийн хүдэр нийлүүлэхээ зогсоох магадлалтай гэсэн таамаглалыг олон улсын шинжээчид гаргаад удаж байна.

Энэ бүхэн Монгол Улсад том боломж. Үүнийг л ашиглах гэж өнөөдөр төрийн өндөрлөгүүд урд хөршид найрсаг айлчлал хийгээд байгаа байх. Ер нь Монгол Улс ган бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхгүйгээр хөгжинө гэдэг хэцүү. Манайх шиг төмрийн хүдрийн нөөц арвинтай ч импортоор ган бүтээгдэхүүнээ авч байгаа улс дэлхий дээр байхгүй. Гангийн үйлдвэр байгуулах хамгийн их боломжтой хэрнээ гангийн ганц ч үйлдвэргүй байгаа нь Монгол Улсыг дэлхийд үнэхээр арчаагүй харагдуулж байгаа юм. Монгол Улс төмрийн хүдрээ баяжуулж, ган хайлуулах нь эдийн засгийн тусгаар тогтнол, үндэсний аюулгүй байдалтай шууд холбогдоно. Өөрөөр хэлбэл, хүдрээ бүгдийг нь зөөгөөд гаргачихвал ирээдүйн том бүтээн байгуулалтад шаардлагатай асар их төмрийн хэрэглээг хаанаас хангах вэ. Манай улсын гангийн жилийн хэрэглээ дунджаар 500 орчим мянган тонн байна. Үүний 100 мянган тонныг дотоодоосоо хангадаг. Гаднаас импортолж байгаа 400 мянган тонн төмөрт бид нэлээн өндөр үнэ төлж байна. Дээрээс нь төмөр хүнд жинтэй тул тээвэрлэлтийн зардалд их хэмжээний хөрөнгө зарцуулдаг. Үүгээр илэрч байгаа энгийн жижиг жишээ гэвэл орон сууцны метр квадратын үнэ өндөр байгаа явдал юм. Барилгад асар их хэмжээний арматур төмөр, ган багана, мөн сантехникийн хэрэгслүүд шаардлагатай болдог. Наад зах нь импортоор оруулж ирсэн нэг кг хадаас хүртэл 4000-5000 төгрөгөөр үнэлэгдэж байна.

Цаашид уул уурхай, дэд бүтцийн салбарт томоохон төсөл хөтөлбөрүүд хэрэгжинэ, барилгажилт эрчимтэй явагдана. Автомашин, өндөр өртөгтэй тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэх мөрөөдөл бидэнд бий. Энэ бүхэнд асар их төмрийн хэрэглээ бий болно. Энэ мэт эдийн засгийн олон хүчин зүйлийн нөлөөгөөр Монголын гангийн хэрэглээ ойрын жилүүдэд 1-2 сая тоннд хүрэх урьдчилсан төлөвтэй байгааг шинжээчид хэлж байгаа. Монгол Улс их хэмжээний хөрөнгөтэй, боловсролтой, чадварлаг боловсон хүчинтэй байгаад үйлдвэрлэлд ашиглах төмрийн хүдрийн нөөцгүй бол хөгжлийн тухай ярих боломжгүй. Тиймээс улс орнууд төмрийн хүдрийн нөөцөө мөнгөн дүн гэхээс илүү үндэсний аюулгүй байдлыг хамгаалах агуулгаар нь үнэлдгийг одоо бид ойлгох цаг болжээ.

Төмрийн хүдрээ ашиглаж гангийн үйлдвэр байгуулбал нэг хүнд ногдох ДНБ-ийг хамгийн багаар тооцоход 60 хувиар өсгөх бололцоотой гэж эдийн засагчид үзсэн. Ингэснээр одоогийн нэг хүнд ногдож байгаа 4000 ам.доллар 10 мянган долларт хүрнэ гэсэн үг. Эндээс хүдрээр гаргах, ган хайлуулах хоёрын эдийн засгийн үр өгөөжийн ялгааг хялбархан харж болно. Ийм л учраас эхэнд хэлснээр “Төмөртэй хүн баяждаг юм аа”, гангийн үйлдвэртэй болчихвол монголчууд бүр их баяжина, хөрөнгөжинө, эдийн засаг тэлнэ гээд байгаа юм.

Б.Нямаа
Эх сурвалж : Өдрийн сонин