Хотдоо машин нь, хотондоо мал нь багтахаа байсан Монголд бэлчээрийн асуудал бэрхшээл дагуулаад удсан. Энд тэндгүй ухаж сэндийчсэн газар, овоолсон шороо бичил болоод том уул уурхайн илэрхийлэл болж үлдэж байгаа нь малын бэлчээрт нөлөөлж байгаа. Үүн дээр нь жил ирэх тусам аажуухнаар хүрээгээ тэлж байгаа цөлжилт нэмэгдэнэ. Бас уул уурхайн нөлөөгөөр усгүй болсон нутгаас мал хүнгүй дайжиж, нүүдэллэсээр эзэнгүй газар үлдэж, үржил шимтэй үлдсэн хэсэгт нь жинхэнэ утгаараа бэлчээрийн “дайн” болдог үзэгдэл хэдийнэ дасал болжээ. Сүүлийн жилүүдэд бэлчээрээ булаалдаж, нэгнийхээ аминд хүрсэн малчдын тоо нэмэгдэж байгаа нь үүний нотолгоо. Гэтэл “дайны хажуугаар дажин” гэгчээр жилдээ 4,9 их наяд төгрөгийн хохирол учруулдаг үлийн цагаан оготно асуудал гараад ирлээ.Зуны цагт Монголынхоо хаана ч гэсэн аялаад, амраад явж байхад үлийн цагаан оготно урьд байгаагүйгээр нэмэгдсэнийг харж болно. Гэтэл оготно ихтэй газрын бэлчээрийн өвс ургамлын гарц муудсанаас мал, амьтны хорогдол гарах, хээл хаях, ашиг шимээ бүрэн өгөхгүй байх, тэжээлийн дутагдалд орох зэрэг биет бус хохирол гардаг гэдгийг мэргэжлийн хүн хэлж байна.

ОХУ, Монгол, БНХАУ-ын нутаг дэвсгэрт тархсан үлийн цагаан оготно манай улсын хувьд 35 сая га газар тархсан бөгөөд энэ нь нутаглах боломжит бүс юм. Нутаглах боломжит бүс гэхээр малчдын амьдардаг нутаг малын бэлчээр гэсэн үг. Ер нь үлийн цагаан оготно нэг га талбайд байх хэмжээнээсээ илүү гарсан тохиолдолд бэлчээр, ургамал, хөрсөөр дамжуулан мал аж ахуйн үйлдвэрлэл, малчдын амьдралд ноцтой хор хөнөөл учруулдаг. Сүүлийн жилүүдэд үлийн цагаан оготно ихэссэнээс түүнтэй тэмцэх ажлыг эрчимжүүлэх зорилгоор ХХААХҮЯ-наас жил бүр төсвийн мөнгөнөөс татаас авч, аймаг, орон нутгийн Засаг даргын тамгын газартай хамтран оготнотой “үзэлцдэг” болсон. Энэ жил улсын төсвөөс 1,6 тэрбум төгрөгийг зарцуулсан бол, ирэх онд таван тэрбум төгрөг зарцуулах хүсэлтээ Сангийн яаманд гаргажээ. Яагаад ингэж огцом өссөн зардал төлөвлөх болов оо. Энэ асуултадХХААХҮЯ-ны Мал аж ахуйн бодлогын эргэлтийг зохицуулах газрын мэргэжилтэн “Үлийн цагаан оготнотой тэмцэхэд таван тэрбум төгрөг ч багадна” гэсэн хариулт өгч байна. Үргэлжлүүлээд “Үлийн цагаан оготнын Монгол Улсын нийгэм эдийн засагт учруулж байгаа хор хөнөөл нь маш их. Мөнгөн дүнгээр үнэлэхэд жилд 4,9 их наяд төгрөгийн хохирол учруулдаг гэсэн тооцоог бид хийгээд байна” гэсэн байх юм.

“Үлийн цагаан”-тай хэрхэн тэмцдэг вэ?

Төрийн сангийн мөнгөнөөс сэмхэн хусдаг түшээд шиг, төсвийн хуримтлалаас тэрбум тэрбумаар нь өөрсдийгөө устгуулахын тулд “татаас” авч байгаа энэ мэрэгчийг өмгөөлөх хүмүүс байдаг. Тэд бол байгаль судлаач, амьтан судлаач, экологичид. Ер нь байгальд байгаа бүхэн зүй тогтлоороо нийцсэн учраас илүү зүйл гэж байдаггүй гэдэг философи бий. Гэхдээ илүүднэ гэж байдаг. Хүмүүсийн буруутай үйл ажиллагаанаас болж экологийн тэнцвэр алдагдаж байгааг бид дээр доргүй л ярьдаг, бичдэг. Түүний нэг тод жишээ нь, үлийн цагаан оготнын үлэмж хурдацтай өсөлт, тархалт юм. Харин тэдэнтэй хийх тэмцэл их энгийн аж. Хүмүүсийн ойлгодог шиг химийн хор хэрэглээд л түүнийг нь идсэн зэрлэг амьтан, махчин шувуу үхээд байдаг зүйл биш гэнэ. Ургамал хамгааллын хүрээлэнгийн хийсэн судалгаан дээр үндэслэн үлийн цагаан оготны их тархалт, өсөлттэй газрыг тогтоогоод ус цутгаад, утаад гүйцээ. Тэртээд одсон хүүхэд насны дурсамж сэдрээсэн энэ арга жаахан инээдэмтэй санагдаж байж болох ч одоо ч гэсэн хэрэглэсээр байгаа юм байна. Мөн үлий ноохойг нь цөмлөх, хөеөг нь авах, амьд баригчуудыг тавих зэрэг аргаар тэмцдэг байна. Тэмцлийн өөр нэг хэлбэр болсон биологийн аргад нь шувууны суудал босгох, үүр барих, үнэг хярсыг устгахгүй байх зэрэг багтдаг ажээ. Үлийн цагаан оготнотой тэмцэж байгаа гол зорилго нь нэг га талбайд 100-гаас илүүгүйг байлгахад л чиглэж байгаа гэнэ. Гэтэл одоогийн байдлаар нэг га талбайд бүс нутгаасаа хамаарч 200-400 оготно тоологдож байгаа ажээ.Үлийн цагаан оготно шар өвчин тээгч учраас биетээр харьцахаас аль болох болгоомжлох хэрэгтэйг сануулсан. Гантай газар ихээр орогнож, хөрсийг сийрэгжүүлэхэд өөрийн хувь нэмрээ оруулдаг гэх энэ амьтны тоо толгой хэт олширвол эргээд гамшиг болно. Аливаад өөрийн гэсэн хэм хэмжээ байх хэрэгтэй. Тиймдээ ч хариуцсан яамнаас бодлого гаргаж “үлийн цагаан”-тай тэмцэж байгаа хэрэг. Улс орны эдийн засаг сульдуухан, алдагдалтай төсөв батлагдлаа гэж ард олон бухимдаж байхад “Ядахад яр” гэгчээр үлийн цагаан оготно ч бас юу вэ дээ гэж бодох нэгэн ч байж болох. Таван тэрбум гэдгийг сонссон зарим нэг нь цахим хуудаснаа “Оготно устгахад зориулж таван тэрбум төгрөг төсөвлөж гэнэ. Тэр мөнгөө “Оюунхоролмаа”-гаас ав. Хамаг шонхорыг зарсан тэр эм шонхор устгах ёстой”гэж сэтгэгдэл үлдээсэн байсан.

Тэгэхдээ жилдээ 4,9 их наяд төгрөгийн хохирол учруулдаг энэ “сүргийг” таван тэрбумаар дарж чадвал болох нь тэр.