УИХ-ын гишүүн, Оюутолгойн дэд Ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Даваасүрэнтэй ярилцлаа.

-Оюутолгойн гэрээнд Монголын талын эрх ашгийг хангуулах асууд­лаар хоёр тал хэлэлцээ эхлүүлсэн. Үндсэн зорилгодоо хүрч чадсан уу?

-Оюутолгойн ордод Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах үүрэг бүхий Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Х.Нямбаатараар ахлуулсан Засгийн газрын Ажлын хэсгээс “Рио Тинто” компанийн Зэсийн группын захирал Б.Болд тэргүүтэй Оюу толгойн хөрөнгө оруулагч талтай эхний уулзалтаа л хийгээд байна.

Энэ уулзалтаар хоёр тал өөр өөрсдийн байр сууриа илэрхийлсэн. Тиймээс үндсэн зорилгодоо хүрэх асуудлын талаар ярихад хэтэрхий эрт байна.

-Хэлэлцээний өмнө Засгийн газар ч, УИХ-ын гишүүд “Дубайн гэрээ”-г цуцлах нь зүйтэй гэсэн байр суурийг илэрхийлж байсан. Хэлэлцээгээр энэ асуудал яригдсан уу?

-Хөрөнгө оруулагчтай хэлэлцээр хийхтэй холбогдуулан Оюутолгойн ордод Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах үүрэг бүхий УИХ-ын Түр хорооноос 20 заалт бүхий чиглэлийг Засгийн газарт хүргүүлсний нэг гол заалт нь “Дубайн гэрээ”-г бүхэлд нь цуцлах бөгөөд энэ тохиолдолд, “Рио тинто”-гийн дансандаа авсан 4.3 тэрбум ам.долларын зээл, 1.8 тэрбум ам.долларын зардлын хэтрэлтийг цуцлах гэх мэт асуудлуудыг тусгасан. Хэрэв энэ 4.3 тэрбум ам.долларын зээлийн асуудлыг цуцлахгүй бол 2051 он гэхэд манай улс ноогдол ашгаараа зээлээ төлж чадахгүй эцэстээ 22.4 тэрбум ам.долларын өртэй үлдэх юм. Энэ талаар Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дэд дарга Б.Солонгоогийн хийсэн мэдээллийг та бүхэн санаж байгаа байх. Тиймээс энэ удаагийн хэлэлцээрийн нэг гол хөндөх асуудал бол “Дубайн гэрээ” болон түүний хүрээнд авсан 4.3 тэрбум ам.долларын зээл, хор холбогдол бүхий заалтууд юм.

-“Дубайн гэрээ”-гээр авсан 4.3 тэрбум ам.долларын зээлийг чинь Оюутолгойн далд уурхайдаа аваад ашиглачихсан юм биш үү?

-Тийм тархи угаалт эхэлчихсэн байна билээ. “Рио Тинто” тэр зээлийн мөнгийг анхны оруулсан хөрөнгө оруулалтаа нөхөж өөрийн дансандаа аваад бизнестээ зарцуулсан, тухайлбал төмрийн хүдрийн бизнесээ өргөжүүлэх, нуралт үүссэн уурхайдаа ч юм уу ашигласан. Ер нь “Оюу толгой” компанид тэр зээлийг авах шаардлагагүй байсан. Одоо “Туркойз”-ын жижиг хувьцаа эзэмшигчид энэ асуудлаар шүүхдээд үндсэндээ ялаад явж байгаа байх. Тодруулбал, “Оюу толгой” компани өөрийн үйл ажиллагааны орлогоороо далд уурхайн хөрөнгө оруулалтаа хийгээд явах бүрэн боломжтой байсан.

- “Рио Тинто”-гийн Зэсийн группын захирал Б.Болд “Оюутолгойн гэрээ хоёр талд харилцан ашигтай байхад энэ хэлэлцээ чиглэнэ” гэсэн байсан. ЗГХЭГ-ын дарга Б.Солонго ч ингэж хэлсэн байсан. Оролцогч талууд яг энэ байр сууриас оролцсон уу?

-Тэгвэл сайн. Энэ талаас нь хоёр тал хандаж чадбал үр дүн гарна. Хэлэлцээр дөнгөж эхэлж байна, харъя. Ер нь бол хандлагаа өөрчилж, нөхцөл байдлыг зөв үнэлэх цаг нь болсон. Энэ удаагийн УИХ-д тэдний гар хөл болж байсан төлөөлөлүүд эрс багассан.

-Тэгвэл яагаад дахиад олон улсын зах зээл дээрээс мөнгө босгох, зээл хийх, “Дубай-2” гэгч гэрээ үргэлжлэх болчихов оо, “Рио Тинто” 2.3 тэрбум ам. долларын зээл Оюутолгойд авах гэж байна гэсэн мэдээлэл гарсан, энэ үнэн үү?

-Үнэн. “Рио Тинто” болон “Туркойз Хилл Ресорс” компаниудын хооронд энэ сарын 9-нд далд уурхайн бүтээн байгуулалтанд зориулж 2.3 тэрбум ам.долларын нэмэлт зээл авах тухай хэлцэл явагдсан мэдээллийг тухайн компаниудын албан ёсны сайтуудаас авсан. Уг хэлцэлд Засгийн газраас дэмжлэг авах тухай асуудал туссан байсан. Энэ дэмжлэгтээ зориулан зардал гаргах тухай ч заалт харагдсан. Өөрөөр хэлбэл, манайхныг лоббидох, хатуу хэлбэл авилгадах гээд байгаа зардал юм уу. Тийм учраас манай Түр хороо энэ сарын 20-ны өдрийн хуралдааны тэмдэглэлээрээ аливаа нэмэлт санхүүжилт, зээлийн асуудлыг зөвшөөрөхгүй байх чиглэлийг Засгийн газарт өгч байна. Энэ зээл нь 10 тэрбум ам.доллар болж төлөгдөх тооцоотой юм билээ. Ийм зээл дахиад авбал нөгөө эцэстээ үлдэх 22.4 тэрбум ам.долларын өр чинь улам нэмэгдэнэ биз дээ. Тиймээс дахин нэмэлт зээлийн тухай асуудал байж болохгүй. Ер нь хөрөнгө оруулагч “Рио Тинто” компани чинь гэрээгээр хүлээсэн үүргийнхээ дагуу хөрөнгөө оруулаад ашигтай ажиллуулаад үйл ажиллагааны орлогоороо дараагийн хөрөнгө оруулалтаа хийгээд явах ёстой шүү дээ. Товчоор бол манайх баялгаа гаргаад тэдний тал хөрөнгөө оруулаад явах л гэрээ хийгдсэн. Өнөөдөр дэлхийн зах зээл дээр алт, зэс, өнгөт металлын үнэ урьд өмнө байгаагүйгээр өсөж байгаа чинь компани зээл авахгүйгээр хөрөнгө оруулалтаа хийгээд явах боломжийг улам нэмэгдүүлж байгаа шүү дээ. Ингэж үнэ өсөж, борлуулалтын орлого нь нэмэгдэн монголчууд Оюутолгойн баялгаасаа хүртэх боломж гараад ирэхээр дахин зээл өгч өрөнд барьж өгдгийн цаана харийн хүний мөсгүй чанар үнэртэж байгаа юм.

-Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээгээр Монгол Улсын эрх ашгийг хохироосон заалтуудыг өөрчлөх, гэрээг сайжруулна гэсэн хүлээлт байгаа. Хэзээ эцэслэн шийдэгдэх бол?

-УИХ-ын Түр хорооноос хөрөнгө оруулагчтай хэлэлцээр хийхтэй холбогдуулан Засгийн газарт чиглэл өгөхдөө “Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд Монгол Улсын эрх ашгийг хохироож байгаа заалтуудыг өөрчилж сайжруулах, цуцлах, тухайлбал нөөцийн төлбөр дэлхийн жишигт хүргэж өсөн нэмэгдэх зарчмаар тооцох, зээлээр бус хөрөнгө оруулалт хийх замаар санхүүлэх үүргээ биелүүлсэн эсэхийг нягтлах, менежементийн төлбөрийг зардлаас тооцох бус ашигтай ажиллуулж үр дүнгээс тооцдог зарчимд шилжих, зээлийн өндөр төлбөрөөр ашгаа авч буйг зогсоох, орлогоо Монголын банкны дансаар дамжуулах, зардлын хэтрэлтийг нягталж ТЭЗҮ-г заавал мөрдөх гэхчлэн асуудлуудыг хөндсөн байгаа. Мэдээж, энэ бол амаргүй хэлэлцээр болох байх. Манай зарим улстөрчдийг хууль бусаар лоббидож дэндүү ашигтай гэрээ байгуулсан учраас хөрөнгө оруулагч тал тийм ч амархан буулт хийхгүй нь ойлгомжтой. Нөгөө талаар, манай Засгийн газартай хийсэн гэрээ. Олон улсын шүүхэд тэр Засгийн газар нь С.Баярынх, эсвэл өөр хэнийх байсан нь хамаагүй, Монгол Улсын Засгийн газар л гэж үзнэ. Тиймээс энэ гэрээг өөрчлөх нэг гол хүчин зүйл бол манай улстөрчдийг авилгадсан асуудлыг тогтоож, түүнийг үндэслэж үр ашиггүй гэрээ хийгдсэнийг нотлох явдал юм. Тийм асуудлууд эхнээсээ тогтоогдоод байгаа. Тухайлбал, хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулж, гарын үсэг зурсан Сангийн сайд асан С.Баярцогт гэрээ байгуулахаас өмнө энэ компани хувьцааг худалдаж аваад ашигтай гэрээ байгуулж гарын үсгээрээ баталгаажуулчихаад дараа нь хувьцаагаа зарж ашиг олсон нь хууль хяналтын байгууллагаар тогтоогдсон. Мөн түүний холбогдох нэр бүхий компаниуд Оюу толгойд бараа ажил үйлчилгээ нийлүүлэх замаар асар их хэмжээний орлого олсон байдаг. Мөн “Рио Тинто” компанийн Зэсийн группын захирал Б.Болд 2010-2018 оны хооронд манай Б.Бямбасайхан болон нэр бүхий зургаан улстөрчид ихээхэн хэмжээний мөнгө шилжүүлсэн асуудал яригдаж байна. Энэ мэт асуудлуудыг нягталж шалгах шаардлагатай юм.

-Хэлэлцээгээр манай улс “Рио Тинто”-д алдсан 10 гаруй тэрбумаа олж авч чадах уу гэж зарим судлаач, эдийн засагчид асуудал дэвшүүлж байсан. Энэ асуудал юу болов? Далд уурхайн санхүүжилт анх 4.4 тэрбум гэж байснаа өрөмдлөг хийх, уулын ажил хүндэрсэн гэж 15 тэрбум болгосон гэх асуудал....?

-Өөрөө, анхны ТЭЗҮ-гээр 5.1 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай гэчихээд яагаад 2020 оны байдлаар 17.8 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт болоод өсчихөв гэдгийг л асуугаад байна уу. Одоо 2020 оны байдлаар Оюутолгойд хувь нийлүүлэгчийн 9.4 тэрбум ам долларын зээл, гуравдагч этгээд (Дубайн)-ийн 4.3 тэрбум ам.долларын зээл, “Рио Тинто”-гийн 2.7 тэрбум ам.долларын хувьцааны санхүүжилт, манай 34 хувийн 1.4 тэрбум ам.долларын хувьцааны санхүүжилт хийгдсэн байна. Манай зарим эдийн засагчдын хийсэн тооцоогоор манай “Оюу толгой” компани дэлхийн зах зээлийн үнээр борлуулалтаа хийгээд явахад Далд уурхайн бүтээн байгуулалтаа үйл ажиллагааны орлогоороо санхүүжүүлээд явах бүрэн боломжтой байсан байна. Тухайлбал, “Оюу толгой” компани үйл ажиллагаагаа эхлээд л 2013-2015 онд нэг тэрбум 80 сая ам.долларын ашигтай буюу чөлөөт мөнгөн хөрөнгийн үлдэгдэлтэй ажилласан байдаг бөгөөд түүгээрээ хувь нийлүүлэгчийн зээлээ төлсөн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, жилдээ дор хаяж 400-500 сая ам.долларын чөлөөт мөнгөн хөрөнгийн үлдэгдэлтэй ажиллах байжээ. Энэ тохиолдолд Далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг өөрийн үйл ажиллагааны орлогоороо бүрэн санхүүжүүлэх боломжтой байсан гэж дүгнэж болно. Үүнийг хүлээн зөвшөөрөгдсөн санхүүгийн хөндлөнгийн хараат бус хяналт шалгалт хийж, нотлох шаардлагатай. Энэ асуудлыг цаг алдалгүй хийхээр ярилцаж байна. Ер нь энэ хөрөнгө оруулагч чинь гэрээгээр хүлээсэн үүргийнхээ дагуу хөрөнгөө оруулаад ашигтай ажиллуулаад үйл ажиллагааны орлогоороо дараагийн хөрөнгө оруулалтаа хийгээд явна гэсэн болохоос зээл авч манай улсыг өрөнд оруулна гээгүй шүү дээ. Өнөөдөр манай нийт гадаад өрийн 36 хувь, хувийн салбарын гадаад зээлийн 53 хувийг “Оюу толгой” компаний зээл эзэлж, манай улсын өрийн дарамтыг нэмэгдүүлж, зээлжих зэрэглэлийг бууруулж байна.

-Хэлэлцээ үе шаттай явах юм уу, дараагийн уулзалт хэзээ вэ?

-Энэ сарын 19-ний нэг дэх өдөр дараагийн уулзалт товлогдсон байсан ч хөрөнгө оруулагч тал ковидын нөхцөл байдлаас шалтгаалж тодорхойгүй хугацаагаар хойшлуулах хүсэлт тавьсан байна лээ. Энэ удаагийн уулзалтаар гарч болох нааштай алхам уу, хэрэв тохиролцоонд хүрч чадвал, нэн тэргүүнд “Дубайн гэрээ”-г бүхэлд нь буюу түүний 4.3 тэрбум ам.долларын зээл, холбогдох хохиролтой заалтуудын хамт цуцлаад Хөрөнгө оруулалтын гэрээг харилцан үр ашигтай болгох чиглэлээр сайжруулах хэлцлийг эхлүүлэх боломжтой гэж үзэж байна.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин Ч.ҮЛ-ОЛДОХ