“Найман шарга” валютын зах дээр өчигдөр ам.дол­ларыг 1920 төгрөгөөр авч, 1925 төгрөгөөр зарж байлаа. “Оюу толгой”-н хувь нийлүүлэгчид далд уур­хайн бүтээн байгуулалтыг үргэлжлүүлэх, бүтээн байгуу­лалтад зарцуулагдах зургаан тэрбум ам.долларыг төслийн санхүүжилтээр босгох тохиролцоонд хүрсэн сайнмэдээ ногоон валютын ханшийг сулруулахад гол нөлөө үзүүлсэн гэж үзэх эдийн засагчид байна. Оюу толгой гэдэг зэс, алтны аварга төслийг дагаж гадаадын хөрөнгө оруулалт нэмэгдэнэ гэсэн эерэг таамаг ч валютын ханшид нөлөөлсөн гэх тайлбар бий. Ам.долларын ханш сулрах гадаад нөхцөл ч байгаа аж. Тодруулж хэлбэл Азийн эдийн засагт нааштай байдал ажиглагдаж эхэлжээ. Худалдаа хөгжлийн банк саяхан500 сая ам.долларын бонд гаргасан. Цаана нь 900 сая ам.долларын бонд гаргах эрх арилжааны банкуудад үлдээд байгаа. Арилжааны банкууд 1.4 тэрбум ам.дол­ларыг гаднаас татах боломжтой гэсэн мэдээлэл аль дээрээс сонсогдож байсан юм. Мэдээж эртнээс дуулдсан энэмэдээ төгрөгийн ханш өсөхөд нөлөөлсөн нь гарцаагүй. Энэтхэгийн нэг тэрбум ам.долларын зээл, Дубайгийн зээл гэх мэт мессэжүүд ногоон валютын уналтад нөлөөлж буйгч үгүйсгэх аргагүй. Өнгөрсөн жил 13 тонноор тушаагдаж байсан алтны хэмжээ энэ жил хоёр дахин өснө гэсэн таамаглал бий. Төгрөгийн ханшийн чангаралтад эерэгээр нөлөөлөх бас нэг бодитой үзүүлэлт мөн үү гэвэл мөн.

Ам.долларын ханш цаашид суларсаар байх эсэх, төгрөгийн чангарал цаашлаад хэд хүрэх бол гэсэн асуултыг эдийн засагчдад тавилаа. Тэдний хэн нь ч төгрөг цаашдаа чангарсаар байх эсэх дээр тодорхой тоо хэлэх боломжгүй гэж байна. Гадаадын хөрөнгө оруулалтын сураг байгаа ч яг орж ирээгүй тул ханшид тэгж ингэж нөлөөлнө гэж үзэх аргагүй гэнэ. СЭЗДС-ийн багш Мөнхзаяа “Төгрөгийн ханш чангарч байгаа нь сайн үзэгдэл. Гэхдээ урт хугацаандаа өнөөдрийнхөөс илүү чангарах боломж харагдахгүй байна. Учир нь гаднаас орж ирж буй ам.долларын урсгал багас­чихсан. Гаднаас авдаг маань ихэсч байна. Ам.долларын ханшийн бууралтад сүүлийн үед сонсогдож буй эерэг мэдээлэл нөлөөлсөн байхыг үгүйсгэхгүй. Хэсэг хүмүүс валютыг хэт ихээр хадгалж байгаад одооноос зах зээлд бага багаар нийлүүлж байгаа нь ханшийн өөрчлөлтөд нөлөөлсөн. Өөрөөр хэлбэл сүүлийн үед ажиглагдсан ханшийн огцом чангарал бодитой биш зохиомол өсөлт байсан. Хөөс төдий байж байгаад одоо хөрсөн дээрээ бууж эхэлсэн гэсэн үг. Ийм байдаланзаарагдажбайна.Өөрөөр хэлбэл ханш эргээд хэвийн байдалдаа орж байна.Уул уурхайн том төслүүд удахгүй хэрэгжиж эхэлнэ гэжяригдаж байгаа ч шууд орж ирэх мөнгөний хугацаа болоогүй. Тийм учраас ам.долларын ханш цаашид ч суларсаар байна гэж дүгнэхэд эрт л дээ. Учир нь ханш гэдэг эрэлт, нийлүүлэлт дээр тогтдог зүйл” хэмээн байр сууриа илэрхийллээ.

Далд уурхайн бүтээн байгуулалтын санхүүжилт ондоо багтаж шийдэгдвэл, оны өмнө Оюу толгойн гүний уурхайн бүтээн байгуулалт үргэлжилвэл энэ жилийн сүүл хавьд ам.долларын ханш 1700 төгрөгт хүрч магадгүй гэсэн өөдрөг таамаг байна.“Мандал женералдаатгал” гэхэд лоны эхээр ийм таамаг гаргаж байсан юм. Хонгконгт болдог Монголд хөрөнгө оруулагчдын чуулганы үеэр ч гадны экспертүүд ийм таамаг хэлж байв.

Эдийн засгийн хувьд нааштай гэмээр үзүүлэлтүүд ажиглагдаж эхэлснийг энэ дашрамд онцолъё. Оны эхний дөрвөн сарын байдлаар эдийн засаг ямархуу байгааг сонирхуулъя. Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт тасар­чихсан ийм үед ДНБ-ий бодит өсөлт 4.4 хувьтай байна гэдэг онцолж хэлэхээр эерэг үзүүлэлт. Инфляци улсын хэмжээнд 9.2, нийслэлийн хэмжээнд 8.8 хувьтай байна. Олон улсын банк санхүүгийн байгууллагынхны төсөөлж байсан шиг хоёр оронтой тоо руу лав өгссөнгүй. Эдийн засагчдын хувьд 2013-2014 оны таагүй үед эдийн засаг зөөлөн газардсан гэж үзэж буй. Зөөлөн газардсан гэж тэд зүгээр ч нэг тодотгоогүй. Өгсөх боломжгүй нь тодорхой, гэхдээ огцом сөрөг нөлөөгүй газардлаа, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтаа нэмэх зэрэг амь тариа хийхгүй бол нэгэнт газардсан эдийн засаг хаачих нь ойлгомжтой гэсэн утгаар ийм хэллэг хэрэглэсэн хэрэг л дээ. Энэ оныг эдийн засгийн хувьд тогтвортой эерэг гэж тэд харж байна. Гэхдээ гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтаа нэмэх тал дээр бодитой алхам хийхгүй бол хэцүүднэ гэдгийг үгүйсгэсэнгүй.Хэрвээ гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт орж ирэхгүй болвалютын ханшин дээр ярихад л ам.долларбуцаад чангарч эхэлнэ гэсэн үг.

Гадаад валютын улсын нөөц өнгөрсөн оны эцэст 1.65 тэрбум ам.доллар байсан бол энэ оны гуравдугаар сард 1.32 тэрбум ам.доллар байна. Сүүлийн нэг жилийн хугацаанд 1.3-1.7 тэрбум ам.долларын түвшинд хэлбэлзэж бай­гаа юм. 1.3 тэрбум гэдэг ма­най улсын зургаан сарын хэрэглээтэй тэнцэх хэмжээний валютын нөөц. Дахин онцлоход ам.доллар гадагшлах урсгал харьцангуй багассан энэ үед гаднаас орж ирэх валютын урсгалыг нэмж чадвал ам.долларын ханш 1700 төгрөг рүү унах тийм ч асуудал биш гэж эдийн засагчид хэлж байна.

Ц.БААСАНСҮРЭН

www.DNN.MN