-НАМАЙГ 1997 ОНД МОНГОЛ ИРЭХЭД СҮХБААТАРЫН ТАЛБАЙ ДЭЭР МОРИН ТЭРЭГ ЯВЖ
САНСАРТ ҮХЭР ТААВААРАА БЭЛЧДЭГ БАЙЛАА-

Бид энэ удаагийнхаа ярилцлагынхаа хойморт “Михачи” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Томоко Ибүкүрог урьсан юм. Тэрбээр манай улсад 18 жил суурин амьдарч монголын зөгийн аж ахуйн салбарт тодорхой хэмжээний байр суурь эзэлж туршлага хуримтлуулсан нэгэн юм. “Михачи” ХХК Сэлэнгэ аймагт зөгийн аж ахуй эрхэлдэг. Зөгийн 350 бүл өсгөн бүл бүрээс 55 кг бал хураан авдаг. Эдний компани зөгийн бал үйлдвэрлэлийн том компани биш хэдий ч зөгийн нэг бүлээс хураан авч буй балны хэмжээгээр ижил төрлийн бизнес эрхлэгчдээ манлайлдаг. Үүнийхээ нууцыг арчилгаа, тордолгоо гэж хариулдаг. Ингээд түүний ярилцлагыг нь хүлээн авч уншина уу.

-Бидний урилгыг хүлээж авч цаг зав гаргасанд баярлалаа. Таныг жиргээчид “зөгийчин” Томоко гээд андахгүй сайн мэднэ. Гэсэн ч та бидэнд өөрийгөө танилцуулахгүй юу?

-Та бүхэнд ч гэсэн баярлалаа, намайг Томоко Ибүкүро гэдэг. Сүүлийн 18 жил тасралтгүй монголд амьдарч байна. Би “Михачи” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал. Манай компани зөгийн аж ахуй, зөгийн бал худалддаг үндэсний үйлдвэрлэгч. Оюутан байхдаа Хичээнгүй сайд Цэрэндорж гэдэг хүний тухай судалж дипломынхоо ажлыг хийх хэлээ сайжруулахаар 1997 онд Монгол Улсад хамгийн анх ирж байлаа. Тэрнээс хойш янз бүрийн шалтгаанаар монголоос явахгүй байгаа. /инээв. сурв/

-Таныг 22 жилийн өмнө монголд ирэхэд Улаанбаатар хот ямар байсан бэ. Та нэлээд сонин зүйл хуучлах болов уу?

-Надаас илүү танай сайтын уншигчид илүү мэдэж байгаа болов уу гэж бодож байна. Гэхдээ та асуусан болохоор хариулалгүй яахав. 1997 онд намайг хамгийн анх Монгол Улсад ирэхэд хагас социализм системтэй. Шинэ систем рүүгээ бүрэн шилжиж амжаагүй байсан. Тэр үед улсын байгууллага маш их байсан. Их дэлгүүр л гэхэд улсынх гэж явдаг байлаа. Үүнээс хойш маш их хувьчлал явагдаж, улсын гэсэн тодотголтой олон барилга, үйлдвэр хувь хүмүүсийн мэдэлд очсон шүү дээ. 22 жилийн хугацаанд олон, олон өөрчлөлт бий болсон. Энэ хугацаанд бизнес гэх шинэ ойлголт үүссэн, хөгжсөн. Тухайн үед суурь нь тавигдаж байсан бол одоо цэцэглэн хөгжиж байна. Сүүлийн жилүүдэд маш олон үндэсний үйлдвэрлэгчид шинээр байгуулагдаж, үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэн өөрийн гэсэн брэндтэй болж байна. Мөн байшин барилга, автозам яаж хөгжсөн гэдгийг надаар хэлүүлэлтгүй мэдэж буй болов уу. Намайг хамгийн анх монголд ирэхэд Сүхбаатарын талбай дээр морин тэрэг явж Сансарт үхэр тааваараа бэлчдэг байсан. Такси км нь 200 төгрөг байлаа. Намайг хамгийн анх Улаанбаатарт ирэхэд хөл хөдөлгөөн багатай, барилга байгууламж цөөхөн ногоон байгууламж ихтэй байсан. Одоо түм бужигнасан хот болсон.

-Тухайн үед Улаанбаатар хот цэвэр цэмцгэр байсан уу. Хүмүүсийн хотын соёл ямар байв. Одоо яаж өөрчлөгдсөн байна?

-Намайг хамгийн анх монголд ирэхэд Улаанбаатар хот их цэвэрхэн байсан. Сүүлийн жилүүдэд хүн ам нэмэгдснээс болоод хотын гудамжууд заваан болсон юм шиг санагддаг. Хүмүүс шүлс, нус цэрээ замбараагүй хаядаг. Үүнийгээ хурдхан болиосой гэж боддог. Сүүлийн үед эерэгээр ажиглагдаж буй нэг зүйл нь хогийн савыг маш олноор нь гудамж талбайд байршуулсан. Хүмүүс ч гэсэн хогоо эл задгай хаядаггүй болсон байна лээ.

-Таны ярих дуртай сэдэв “Зөгий” байхаа гэж бодож байна?

-Тийм, тийм зөгийн аж ахуйн талаар ярилцвал илүү сонирхолтой шүү дээ.

-Та зөгийн аж ахуйн бизнесээ хэдэн онд эхлүүлж байв. Яагаад энэ салбар руу орсон юм бэ?

-Манай компани 2014 онд зөгийтэй болж байлаа. Яагаад зөгийн аж ахуйн бизнес рүү хөл тавьсан бэ гэхээр японы сэтгүүлд сайн дурын сэтгүүлчийн ажлыг хийдэг байлаа. Японы телевизийнхэн “Дэлхийн зөгийчид” нэвтрүүлгийнхээ нэг дугаарт монгол зөгийчдийн тухай гаргахаар монголд ирэхэд нь би хамт явж, зөгий гэдэг амьтантай хамгийн анх танилцаж байсан. Дээрээс нь нэг зөгийчинд оногдох зөгийний тоо, нэг бүлээс хураан авч буй зөгийн балны хэмжээ нь бага санагдсан. Тухайн үед олон зөгийтэй болохгүй бол энэ салбар хөгжихгүй юм байна гэж бодсон л доо. Энэ салбарт боломж байна гэдгийг харсан. Дээрээс нь зөгий зөвхөн цэцгээр хооллодог сэтгэл татмаар хөөрхөн амьтан шүү дээ. Ер нь зөгийтэй харьцаж үзсэн хүмүүсийн 50 хувь нь айдаг, 50 хувь нь энэ салбарт дурладаг.

-ЗӨГИЙ ГЭР БҮЛИЙНХЭЭ ТӨЛӨӨ ХӨДӨЛМӨРЛӨЖ БҮХИЙ Л АМЬДРАЛАА ҮНЭНЧЭЭР ЗОРИУЛДАГ МАШ УХААНТАЙ АМЬТАН-

-Зөгийг маш ухаантай амьтан гэж зөгийчид ярьдаг юм билээ?

-Тийм шүү, зөгий ухаантай зохион байгуулалтай нийгмээр амьдардаг. Зөгий хувийн эрх ашгийг хөөдөггүй. Бүлээрээ яаж хөгжих вэ гэдгийг боддог амьтан байхгүй юу. Бас тархиндаа орон зай тогтоодог GPS шиг системтэй, гэр бүлийнхээ төлөө хөдөлмөрлөж, бүхий л амьдралаа үнэнчээр зориулдаг маш ухаантай амьтан.

-Та хамгийн анх хичнээн бүлтэйгээр зөгийн аж ахуй бизнес рүү орж байв. Тухайн үед саад бэрхшээл тулгарч байв уу?

-Хамгийн анх 40 бүлтэй үйл ажиллагаагаа явуулж байлаа. Анхны жилийн алдаа гэхээр өвөлжөөнөөс амьд гараагүй зөгий нэлээд хэд байсан. Зөгийний хувьд өвлийг давна гэдэг маш хүнд асуудал. Зөгийгөө хулгайд алдсан асуудал ч гарч байлаа. Гэхдээ харьцангуй гайгүй, маргааш нь үйл ажиллагаагаа явуулж чадахааргүй хэмжээнд хүртлээ асуудалд орж байгаагүй нь азтай юм болов уу. Зарим хүмүүсийг харж байхад өвөл зөгийгөө тэр чигт нь алдсан байдаг.

-Одоогоос нэлээд хэдэн жилийн өмнө сэлэнгийн зөгийн балаа даршилсан ногооны шилэнд хийгээд зардаг байлаа. Харин танай компани өвөрмөц орц найрлагатай зөгийн балыг худалаанд гаргасан нь энэ салбарын хөгжлийг арай өөр түвшинд авчирсан юм болов уу гэж хардаг?

-Хүмүүс барианы шилийг угаагаад зөгийн балаа хийж зардаг байлаа. Одоо ихэнх зөгийн аж ахуй эрхлэгчид шинэ шилэнд балаа хийдэг болсон нь маш том дэвшил. Гэхдээ би үүний суурийг тавьсан гэж хэлэхгүй. Манай компани 2015 онд анхныхаа бүтээгдэхүүнийг зах зээлд гаргаж байхад хүнсний аюулгүй байдал, ариун цэвэрт монголчууд анхаарч эхэлсэн цаг үетэй давхцсан юм болов уу гэж боддог. Манай салбарт энэ асуудал хэзээ нэгэн цагт яригдах байсан. Шинэчлэл ч гэсэн байх ёстой байсан болов гэж боддог.

-Танай компани зөгийн балтай хэдэн төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байна?

-Манай компани самартай, сармистай гээд долоон төрлийн орц найрлагатай зөгийн балыг зах зээлд нийлүүлж байна. Сав, баглаа боодол хэмжээгээр нь ангилж үзвэл 20 гаруй савалгаатай бүтээгдэхүүн байгаа.

-Үндэсний үйлдвэрлэгчдийн зөгийн бал харьцангуй өндөр өртөгтэй бүтээгдэхүүний тоонд ордог. Гэвч гадны улсуудаас импортоор орж ирдэг зөгийн балнууд хямд үнэтэй байдаг учраас зах зээлээ буулгах эрсдэл тулгардаг уу?

-Тийм, тийм үндэсний үйлдвэрлэгч нарын зөгийн балны үнийг бууруулахын тулд яах ёстой вэ гэхээр нэгдүгээрт зөгийн аж ахуйд байх бүлийн тоог нэмэх ёстой. Хоёрдугаарт нэг бүлээс авах балны хэмжээг нэмэх хамгийн чухал болчихоод байгаа. Ингэж байж нэг маллагаагаар их бал хурааж авах юм.

-Сүүлийн үед иргэд зөгийн аж ахуйн бизнесийг ашигтай гээд энэ салбар руу хошуурцгааж байна. Ийм хүмүүст та нэн тэргүүнд ямар зөвлөгөөг өгөх вэ?

-Тооцоо хийж үзээрэй гэж хамгийн эхэнд хэлмээр байна. Зөгийн 100 бүлтэй болохын тулд дунджаар 250 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт шаардлагатай байдаг гэдгийг сая уулзалтын үеэр хүмүүст эдийн засгийн задаргаа гаргаж ярьсан. Зөгийн аж ахуйтай болсны дараа балаа яаж зарах вэ гэдэг хамгийн чухал бөгөөд хүнд асуудал тулгардаг. Зарим томоохон сүлжээ дэлгүүрүүд “Импортын зөгийн балны хэмжээг бууруулж дотоодынхоо зөгийн балыг түлхүү зах зээлд нийлүүлж байгаа. Хамтарч ажиллая” гэсэн хүмүүс, компани байдаг. Ер нь зөгийн балны нийт худалааны 60-70 хувь нь томоохон сүлжээ дэлгүүрүүдээр зарагддаг. Үлдсэн хувь нь үзэсгэлэн худалдаа болон худалдааны төвүүдээр борлуулагдаж байна миний ажигласнаар. Одоогоор нарийн судалгаа байхгүй байна.

-ШИНЭ ЗЕЛАНДИЙН 250 ГРАММ ЗӨГИЙН БАЛ 500 МЯНГАН ТӨГРӨГӨӨР ЗАРАГДДАГ МОНГОЛД Ч ГЭСЭН ИЙН БОЛОМЖ БАЙГАА-

-Монголчууд одоохондоо зөгийн балыг өргөнөөр хэрэглэж чадахгүй байгаа. Гэсэн ч таниас зөгийн балны ашиг тусын талаар асуумаар байна. Та илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөх болов уу?

-Зөгийн бал амттай. Тиймээс хүмүүс амтыг нь мэдрэх хэрэгтэй. Балыг сахарны оронд хэрэглэдэг болмоор байна. Эрүүл мэндээ бодсон ч гэсэн маш олон давуу талтай. Жишээлбэл, ямар нэгэн үрэвслийг дардаг. Уруул хагарсан үед, хомхой гарч хавдсан үед эмийн оронд түрхэн хэрэглэж болдог. Их сайн нөлөөтэй. Мэдээж өглөө бүр өлөн элгэн дээрээ зөгийн балтай ус уух нь ходоонд сайн. Мөн даралт багасгадаг гэсэн судалгааг уншиж байсан. Балт ургамлаас шалтгаалж зөгийн балны шинж тэмдэг, ач холбогдол нь өөр болдог. Зөгийн бал витаминлаг, үрэвслийг дарах үйлчилгээтэй, хоолой өвдсөн үед уухад гайгүй болчихдог гэх мэт нийтлэг чанартай. Үүнээс гадна рапс их уурагтай, цэцгийн тоосыг нь авснаар ямар нэгэн харшилд тэсвэртэй болдог гэсэн судлагаа байдаг. Харин гурвалжин будаа төмөр ихтэй. Тиймээс гурвалжин будааны цэцгийн балыг цус багадалттай хүн хэрэглэбэл их зүгээр. Дэлхий дахинд хамгийн өндөр эмчилгээний үр дүнтэй гэж яригддаг Шинэ Зеландийн “Manuka” гэдэг зөгийн балны үрэвслийг дарах антиоксидант, байгалийн антибиотикийн чанар нь маш өндөр байдаг. Ер нь зөгийн балны эмчилгээний үр дүн өндөр байх тусам өндөр өртгөөр зах зээл борлуулагддаг. 250 грамм “Manuka” зөгийн бал 500 мянган төгрөгийн үнэтэй байдаг. Монголд байгалийн цэцэгнээс “Manuka” зөгийн балтай дүйцэхүүц эмийн чанартай зөгийн балыг гаргаж авах балт ургамал байх магадлал тун өндөр. Ийм төрлийн судалгааг цаашид хийж үзэх хэрэгтэй. Гэхдээ энэ судалгааг хувь зөгийчид хийх боломжгүй л дээ. Шинэ Зеланд улс энэ зөгийн балыг яаж гаргаж ирсэн юм гэдгийг монголчууд судлах л хэрэгтэй гэж боддог.

-Зөгийн аж ахуйг байгаль экологид хамгийн ээлтэй бизнес гэж ярьдаг. Хэр их ашигтай, ямар эрсдэлтэй бизнес вэ?

-Байгаль орчинд ээлтэй бизнесийн тоонд ордог. Мэдээж эрсдэл байлгүй яахав. Зөгийн өвөлжөөндөө үхэх магадлал өндөр, цаг агаарын нөхцөл байдлаас шалтгаалаад хол нүүхгүй шаардлага тулгардаг. Харин ашгийг нь тус тусад нь тооцож үзэх хэрэгтэй. Намар хурааж авсан зөгийн балаа хэдээр зарах чадвартай гэдгээ тооцоолж үзэх хэрэгтэй. Жишээлбэл, манай компани нэг кг зөгийн балаа 25 мянган төгрөгөөр зардаг. Зарим хүмүүс нэг кг-ийг нь 40 мянган төгрөгөөр зарж чаддаг байхгүй юу. Ашиггүй бизнес биш ирээдүйдээ ашигтай бизнес.

-Олон улсад газар тариалангийн салбарт тоос хүртээлтийн бизнес маш өндөр түвшинд хөгжсөн байдаг. Харамсалтай нь энэ сэдэв манай улсад яригддаггүй. Тариаланчид маань ч гэсэн энэ төрлийн мэдээллээр дутмаг байдаг. Энэ салбарыг хөгжүүлэхийн тулд яах ёстой вэ?

-Энэ салбарыг хөгжүүлэхийн тулд газар тариалангийн хүмүүст тоос хүртээлт хийснээр хэдэн төгрөгийн ашигтай вэ гэдгийг баримттай харуулж чаддаг болох хэрэгтэй байгаа. Жишээлбэл, зөгийчид маань нэг бүлээ хэдэн төгрөгөөр тариалангийн талбай руу оруулах уу, тариаланчид намар ургацаа хураахад хэдэн төгрөгийн ашигтай байх вэ гэдгийг бодиттоор туршилт хийж байж энэ салбар үүснэ, хөгжинө. Одоохондоо монголын тариаланчдад тоос хүртээлтийн ашиг тус, үр өгөөжийн талаарх ойлголт хомс байна. Энэ жилээс манай компани туршилтаа хийж дараа жилээс сургалт зохион байгуулж бизнес болгох зорилго тавиад байгаа. Гадаадын судалгааг харж байхад зөгийгөөр тоос хүртээснээр рапс ургамлын ургацыг 3-4 дахин нэмэгдүүлсэн байдаг. Миний бодлоор монголд хоёр дахин их ургац авчих болов уу гэж бодоод байгаа. Туршилт хийж үзэх хэрэгтэй л дээ.

-Та зөгийн аж ахуй эрхлэх сонирхолтой хүмүүст сургалт зохион байгуулж өөрийнхөө туршлагыг хуваалцаж байна. Эдгээр хүмүүсийг өрсөлдөгч гэж харахгүй байгаа нь их сонин санагдлаа?

-Салбараараа хөгжинө гэдэг маш чухал. Ганцхан компанийн мэдээллийн цар хүрээ жижигхэн, олон хүмүүс хамтарч юм хийвэл үр дүнтэй. Би уулзалтад ирсэн хүмүүст өөрийнхөө 3-4 жилийн туршлагыг л ярьж өгч байна. Манай салбар хөгжиж байж бид дэлхийд өрсөлдөх чадвартай болно. Угаасаа монголын зах зээл жижигхэн зөгийн балаа экспортлоно гээд ярьдаг. Гэвч манай салбарынхан зөгийн балаа хураагаад маргааш экспортод гаргая гэхээр хангалттай хэмжээний зөгийн бал байхгүй. Мөн гадны компаниуд монголдоо хамгийн их зарагддаг, монголчуудад тоогдсон зөгийн балыг хамгийн түрүүнд авах нь ойлгомжтой. Тэгэхээр дөнгөж байгуулагдсан компани маргааш зөгийн балаа экспортод гаргана гэдэг үлгэр байхгүй юу. Тиймээс зөгийн аж ахуй эрхлэгчид сүлжээтэй болж хамтдаа зөгийн балаа экспортод гаргах нь үр дүнтэй гэж боддог.

-Танай компани Япон улс руу зөгийн балаа экспортолдог. Монголын зөгийн балыг хэр их сонирхдог вэ?

-Манай компани Япон улс руу зөгийн балаа экспортод гаргадаг. Зүйрлэж хэлбэл японы зах зээлд монголын нэг ч дусал зөгийн бал байхгүй. Монголд зөгийн бал байдаг шүү гэсэн мессэжийг өгөхийн тулд бага багаар манай компани бүтээгдэхүүнээ экспортод гаргаж байна. Гэхдээ хүч хүрэлцэхгүй байна. Тиймээс л бусдыгаа уриалаад байгаа юм. Японы зах зээлд эхний ээлжид 100-200 тонн зөгийн бал экспортод гарчих байхаа гэж бодож байгаа. Худалдан авагч хангалттай байна.

-Монгол зөгийн бал бусад орны зөгийн балнаас онцгойрох давуу тал байна уу?

-Бусад орны зөгийн балнаас юугаараа давуу байх вэ гэдгийг зөгийчид өөрсдөө бүтээнэ. Байгалиас ирдэг онцгой чанар биш шүү дээ. Монгол орны байгалийн тогтоц, зэрлэг балт ургамлын тархацийг илүү гэвэл бусад оронд ч гэсэн уул, балт ургамал, зэрлэг цэцэгс байдаг. Тэгэхээр байгалийн цэцэг, балт ургамал зөгийн балыг онцгой болгож чадах эсэх нь зөгийчдийн мэдрэмж, туршлагатай шууд холбоотой. Амттай, чанартай зөгийн бал үйлдвэрлэхэд байгалиас шалтгаалахгүй хүний гараас шалтгаалах зүйлс маш олон байдаг. Жишээлбэл, хаана зөгийгөө тавих вэ гэдгээс авахуулаад зөгийн балны амт, өнгө, чанар өөр өөр байдаг. Монгол Улсад зөгийн аж ахуйн бизнес хөгжиж байна. Бид дотоодынхоо зах зээлийг хангах чадвартай болж байгаа нь маш том дэвшил. Дараачийн шат руугаа орох цаг болсон гэж бодож байна.

Гэрэл зургийг Г.БАЗАРРАГЧАА