-ХҮНИЙ ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ХАЛДАШГҮЙ БАЙДЛЫН ЭСРЭГ ГЭМТ ХЭРЭГ ШҮҮХЭЭР ШИЙДЭГДЭНЭ-

2017 онд шинэчлэн баталсан Эрүүгийн хуульд зааснаар “Бусдын эрүүл мэндийн халдашгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг” үйлдсэнээр хохирогч, сэжигтэн хоёр тал хоёул үйлдийнхээ төлөө ял шийтгэлтэй. Учир нь үл ялих шалтгаанаар бусадтай маргалдаж улмаар харилцан зодолдох, гэнэтийн уур бухимдлаасаа болж хүний биед ямар нэгэн байдлаар гэмтэл учруулсан тохиолдол нь хохирогч мөн адил бусдад хохирол учруулж, гэмтсээсэн байдаг аж.

Манай улсад гудамж талбай, олон нийтийн газар зодолдоход гэмт хэрэг болдог багагүй үйлдэгддэг. Мөн ахуйн хүрээн дэх гэр бүл хоорондын үл ойлголцол, зодоон, гэр бүлийн хүчирхийлэл нь гэмт хэрэг биш, бусдад хамаагүй гэр бүлийн дотоод асуудал гэсэн ойлголт нь буруу юм.

Мөн гэмт хэрэг үйлдэгдэж байгааг харсан, мэдээлэл авсан хөрш, төрийн алба хаагч, гэр бүлийн гишүүд цагдаагийн байгууллагад мэдээлэх үүрэгтэй. Энэхүү үүргийг биелүүлээгүй шалтгаанаар гэмт хэрэг үйлдэгдэж, хүний амь нас, эрүүл мэндэд хохирол учирсан бол Зөрчлийн тухай хуулийн 5.4 дүгээр зүйлд зааснаар 200.000 төгрөгөөр торгоно хэмээн заасан байдаг.

Өнгөрсөн 2018 онд 797 буюу өдөрт хоёр хүн гэр бүлийн хүчирхийллийн гэмт хэрэгт өртөж хохирчээ.

-ХӨНГӨН ГЭМТЭЛ УЧРУУЛСАН Ч ШҮҮХЭЭР ОРЖ, 10 САЯ ТӨГРӨГНӨӨС
40 САЯ ТӨГРӨГӨӨР ТОРГУУЛНА-

11.1 дүгээр зүйл. Хүний эрүүл мэндэд хүнд хохирол санаатай учруулах

Хүний эрүүл мэндэд хүнд хохирол санаатай учруулсан бол 10 сая төгрөгнөөс 40 сая төгрөгөөр торгох, эсхүл хоёр жилээс найман жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ.

Энэ гэмт хэргийг хүндрүүлэх нөхцөл байдалтайгаар үйлдсэн бол таван жилээс арван хоёр жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ.

11.4 дүгээр зүйл. Хүний эрүүл мэндэд хүндэвтэр хохирол санаатай учруулах

Хүний эрүүл мэндэд хүндэвтэр хохирол санаатай учруулсан бол 450.000-5.400.000 төгрөгөөр торгох, эсхүл хоёр зуун дөчин цагаас долоон зуун хорин цаг хүртэл хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх, эсхүл нэг сараас нэг жил хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах ял шийтгэнэ.

Энэ гэмт хэргийг хүндрүүлэх нөхцөл байдалтайгаар үйлдсэн бол зургаан сараас гурван жил хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах, эсхүл зургаан сараас гурван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ.

11.6 дугаар зүйл. Хүний эрүүл мэндэд хөнгөн хохирол учруулах

Хүний эрүүл мэндэд хөнгөн хохирол учруулсан бол 450.000-1.350.000 төгрөгөөр торгох, эсхүл хоёр зуун дөчин цагаас долоон зуун хорин цаг хүртэл хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх, эсхүл нэг сараас гурван сар хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах ял шийтгэнэ.

Энэ гэмт хэргийг хүндрүүлэх нөхцөл байдалтайгаар үйлдсэн бол 450.000-2.700.000 төгрөгөөр торгох, эсхүл хоёр зуун дөчин цагаас долоон зуун хорин цаг хүртэл хугацаагаар нийтэд тустай ажил хийлгэх, эсхүл нэг сараас зургаан сар хүртэл хугацаагаар зорчих эрхийг хязгаарлах ял шийтгэнэ.

-ГЭР БҮЛИЙН ХҮНИЙГ ЗОДСОН БОЛ ЗУРГААН САРААС НЭГ ЖИЛ ХҮРТЭЛ ХУГАЦААГААР ХОРИНО-

11.7 дугаарзүйл. Гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэх

Гэр бүлийн хамаарал бүхий харилцаатай хүнийг байнга зодсон, харгис хэрцгий харьцсан, догшин авирласан, тарчлаасан, хуваарьт болон дундын эд хөрөнгөө эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах эрхэд халдсан бол зургаан сараас нэг жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ.

Энэ гэмт хэргийг хүндрүүлэх нөхцөл байдалтай үйлдсэн бол зургаан сараас хоёр жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ.

-ХАРИЛЦАН ЗОДОЛДСОН БОЛ ГЭМТЛИЙН ЗЭРГЭЭСЭЭ ХАМААРААД ХОЁР ТАЛ АЛЬ АЛЬ НЬ ЯЛ АВНА-

Өмгөөллийн “Ананд адвокатс” ХХН-ийн ахлах хуульч Ү.Амарбат

-Сайн байна уу. Сүүлийн үед өмнөх хуулийн танхайрах гэмт хэрэгт хамаарагдах заалт нь шинэчлэгдээд хүний эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэгт зүйчлэгдэн шалгаж байгаа гэх юм. Энэ талаар тодорхой мэдээлэл өгөхгүй юу?

-1994 онд Ардчилсан нийгмийн үеийн анхны Эрүүгийн хууль батлагдаад тэр нь 2002 онд өөрчлөгдсөн. 2002 оны Эрүүгийн хуулийг судлаачид, хуульчид шүүмжлэхдээ шоронжсон хэмээдэг байсан. Ингэж шүүмжлэх үндэслэл нь юу байсан бэ? гэхээр ял нь хүнд, ялихгүй зүйл дээр хүнд ял өгдөг гэдэг байсан. Тэрний нэг илрэл нь Эрүүгийн хуулийн 98, 98, 99 болон 183 зүйлд заасанчлан бусдын биед хөнгөн, хүндэвтэр, хүнд гэмтэл учруулах байсан. Өөрөөр хэлбэл хоёр хүн зодолдоод нэг нь нэгэндээ гэмтэл учруулсан тохиолдолд гэмтлийн зэргээсээ хамаараад ял нь өөр. Дээрээс нь Эрүүгийн хуулийн бас нэг заалт нь танхайн гэмт хэрэг. Энэ нь нөхцөл байдлаараа бусдын биед гэмтэл учруулах гэмт хэргээсээ ялгаатай. Олон нийтийн газар, бусдыг илтэд үл хүндэтгэх зэргээс шалтгаалаад гэмтэл нь адилхан боловч үйлдэгдсэн газар нь болон үйлдэл нь олон нийт рүү чиглээд ирэхээрээ өөр болдог. Тэгэхээр бусдын биед хохирол учруулах гэмт хэрэг үйлдвэл гурван сарын хорих ял авдаг байсан бол танхайн хэрэг үйлдсэн бол таван жилийн хорих ялтай байдаг.Харин шинэ батлагдсан Эрүүгийн хуулиар ялын бодлогыг харьцангуй зөөлрүүлж өгсөн ба ингэснээр танхайн гэх мэт гэмт хэргүүдийг эрүүгийн хуулиас хассан. Өнөөдрийн хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа хуулиар танхайрах гэдэг нь Зөрчлийн хуульд заагдсан байна.

-Эрүүгийн шинэчлэгдсэн хуулиараа хохирогч болон хэрэгтэн хоёул хуулийн өмнө хариуцлага хүлээлгэж шүүхээр ял онооно гэх юм. Тэгэхээр хохирсон иргэнийг давхар хохироох асуудал хөндөгдөж байна?

-Бусдын биед хохирол учруулах гэмт хэрэг бол асар түгээмэл үйлдэгддэг боловч их онцлогтой гэмт хэрэг. Ихэвчлэн 17-34 насны буюу төлөвших насны залуучууд энэ төрлийн гэмт хэрэгт холбогддог. Энэ төрлийн гэмт хэргийн шинж нь дандаа үл ялих шалтгаанаар үйлдэгдэж байна. Талуудын хэн алинд нь өс хонзонгийн сэдэл байхгүй, архидан согтуурсан үедээ уурласан өөрийгөө хянах чадваргүй болсон үедээ үйлддэг гэмт хэрэг юм. Мэдээж огт гэм буруугүй байж байгаад зодуулсан хүн бол ямар ч тохиолдолд ял шийтгэл авахгүй. Энэ бол тодорхой ойлголт.

Харин харилцан зодоон үүсгэх гэдэг ойлголт байна. Энэ нь талуудын хэн нэг нь эхлээд бие биеэ ямар нэг байдлаар гэмтээсэн гэмт үйлдэл. Ихэвчлэн нэг нь хөнгөн бэртэл гэмтэл авч нөгөөх нь хүнд гэмтэл бэртэл авчихсан байдаг. Хүнд гэмтэлтэй нь өөрийгөө хохирогч гэж үзээд байдаг. Гэхдээ цагдаагийн байгууллага, түүний албан хаагчид энэ тохиолдолд хоёр талыг хоёуланг нь сэжигтэн гэж үзээд, шүүхээс аль алинд нь ял шийтгэл оноодог.

Хоёр хүн хоёулаа өөр өөрсдийнхөө хийсэн үйлдэлдээ таарсан шийтгэл авна. Ингээд уурын мунхаг, архины халуунаас хоёулаа хохирч байгаа хэрэг. Иргэдийн зүгээс хөнгөн гэмтсэн нь хохирогч гэж ойлгоод байдаг. Гэтэл үнэндээ маргаан үүсгэсэн харилцан зодолдсон байдаг. Шөнийн клубийн гадаа нэгнээсээ гал гуйж эхлээд л хүний аминд хүрсэн тохиолдол хүртэл гарна. Ер нь энэ төрлийн гэмт хэрэг ял нь чанга байснаараа буурдаг гэмт хэрэг биш. Харин нийгмийн ёс суртахууны хэм хэмжээг дээшлүүлж байж буурдаг. Яагаад гэхээр түрхэн зуур болоод өнгөрдөг ийм онцлогтой.

-Бусдын биед гэмтэл учруулах гэмт хэргийг шийдэхдээ Эрүүгийн хууль Зөрчлийн хуулиараа хэрхэн, яаж хамаатуулдаг юм бэ?

-Эрүүгийн хуулиараа гэмт хэрэг гэж юу вэ? гэдэг харилцааг зохицуулдаг бол гэмт хэргийн шинжгүй боловч зөрчлийн шинжтэй үйлдлүүдэд ямар ямар үйлдэл орох юм, ямар шийтгэвэр ногдуулах юм гэдгийг Зөрчлийн хуулиар зохицуулдаг. Тухайн гэм буруутай үйлдлийн хувьд нөхцөл байдал, болсон процесс, гэм буруугийн шинж зэргээс хамаарч Эрүүгийн хууль хэрэглэх үү, Зөрчлийн хууль хэрэглэх үү гэдгийг эрх бүхий этгээд шийддэг. Харилцан зодолдох замаар хоёр талаас хэн аль талдаа гэмтэл учруулсан бол гэмтлийн зэрэг, сэдэл шалтгаан, нөхцөл байдал, хохирлоо барагдуулсан эсэхээс хамаараад хоёулаа ял авч болно. Хоёулаа Зөрчлийн хуулиар шийтгүүлж болно. Эсвэл хэн нэг нь ял аваад нөгөө тал нь зөрчлийн хуулиар шийтгүүлж болно.

-Хохирогч, сэжигтэн хоёр хоёулаа шүүхээр орно гэсэн үг үү?

-Энэ асуултад хариулахын тулд хохирогч гэж хэн бэ? гэдгийг нарийн ойлгох хэрэгтэй. Учир нь ихэнх хүмүүс хоёр хүн маргалдаад харилцан зодолдсон бол хүнд гэмтсэн тал нь хохирогч гэж үзээд байдаг. Хоёр тал нэг нэгэндээ ямар нэгэн байдлаар хохирол учруулсан бол харилцан зодоон гэж үзээд талууд аль аль нь сэжигтэн болох бөгөөд хоёулаа хохирогч болно. Их хохирсон тал нь нөхцөл байдал дээр өөрөө зодоон эхлүүлсэн, илтэд зүйл бус авирласан бас нөгөө хүндээ гэмтэл учруулсан бол тухайн гэмтэл нь хөнгөн байсан ч гэсэн талууд адилхан ял зэмлэл хүлээнэ.

Мэдээж, нөгөө талдаа хохирол учруулаагүй, өөрөө гэмтсэн бол ямар ч тохиолдолд түүнийг шүүхээс яллахгүй шүү дээ.

-Гэр бүлийн хүчирхийлэл болон бусдын биед гэмтэл учруулах гэмт хэрэг юугаараа ядгаатай вэ?

-Гэр бүлийн хүчирхийлэл болон бусдын биед гэмтэл учруулах гэмт хэргүүд нь гэмт хэргийн хохирогч болж буй субъектээрээ ялгаатай юм. Гэр бүлийн хамаарал бүхий хүнийг зодож гэмтэл учруулсан бол гэр бүлийн хүчирхийлэл буюу тэр дундаа бие махбодын хүчирхийлэл гэж үзнэ. Гэр бүлийн хүчирхийлэл болон бусдын биед гэмтэл учруулах гэмт хэргүүд нь тухайн гэмт хэргийг үйлдэхдээ ямар сэдэл санаатайгаар үйлдсэн бэ гэдгээрээ ялгаатай байдаг.