- Герман, Израйльд Гүйцэтгэх засгийн тэргүүн нь төрийн нэг номерын бодит эрхмэдэлтэн байдаг-

Монгол шиг парламентын засаглалтай улсад төрийн дэфакто тэргүүн зэргийн эрх мэдэлтэн бол Ерөнхий сайд байдаг гэж олонтаа сонсож байлаа. Гэвч, энэ нь Монголын улстөрийн амьдрал дээр анзаарч харахад бодит байдалд нийцэхгүй билэгдэл төдий зүйл болсон л доо. Ардчилсан намыг төр барьж байх үед Ерөнхийлөгчийн алба хашиж байсан эрхмийн таалалд нийцэж, таашаалд өртсөнгүй гэж зургаан ч хүний нэр Ерөнхий сайдад нэр дэвшиж буцаагдаж байлаа. ТэгэхээрМонгол УлсадЕрөнхий сайд гэдэг төрийн гурван өндөрлөг гэдэг ойлголтынхоо хамгийн чадамжгүй, зүйрлэн хэлбэл парламент, Ерөнхийлөгч хоёртоо хантайртал хазаарлуулж чөдөрлүүлсэн хүлэг морьтой төстэй санагдахгүй байна гэж үү? Уг нь гүйцэтгэх засаглал хүчтэй байж байж улс орны хөгжил урагшлах учиртай юм шиг төсөөлөгдөх юм. Ямар ч эрх мэдэлгүй гүйцэтгэх засаглал гэдэг хөдөлгүүрийг нь тавиагүй хөлөг онгоц ч юм уу, удирдах капитангүй мананд төөрсөн усан онгоц шиг л санагдах юм. Герман, Израйль гэх мэт улсыг харъя л даа. Бүгд манайтай адилхан Ерөнхийлөгчтэй. Ерөнхийлөгч нь төрийн тэргүүн байдаг. Гэвч төрийн тэргүүний үүрэг оролцоо маш бага. Хэдэн цөөхөн том үүрэгтэй.

Ерөнхийдөө бол эв нэгдэл, үндэсний үзэл санааны илэрхийлэл болж байдаг.Жирийн үед Анжела Меркель, Нэтаньяхү гэсэн Гүйцэтгэх засгийн тэргүүн Ерөнхий сайд нь төрийн нэг номерын бодит эрхмэдэлтэн байдаг шүү дээ.Ерөнхий сайд парламенттай хэл амаа олж чадахгүйд хүрвэл шууд ерөнхий сонгууль зарлачих эрхтэй. Энэ үед харин Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөнө. Ерөнхийлөгч онцгой тохиолдолд биш л бол шийдвэрт нь хориг огт тавьдаггүй.Энэ бол парламентын засаглалын тулгуур зарчмуудын нэг. Гүйцэтгэх засаг нь парламенттайгаа эн тэнцүү эрхмэдэлтэй байх гэдэг төрийн эрхмэдлийн хуваарилалтын үндсэн зарчмыг ийм хатуу зарчмаар бий болгодог.Төр гэдэг нэг л толгойтой байх ёстой. Тэр нь Ерөнхий сайд байдаг.Ер нь бол гүйцэтгэх засгийн эрхийг Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд хоёрт хувааж өгсөн хэлбэр шүү дээ. Ерөнхийлөгч нь Ерөнхий сайдыг томилох эрхтэй. Парламентыг тараах Ерөнхий сайдын шийдвэрийг баталгаажуулна. Харин Ерөнхийлөгчийн эрхмэдлийг хязгаарлах үүднээс түүнийг парламентаас сонгодог.Ийм л зарчимтай юм билээ.

“Гүйцэтгэх эрх мэдлийн хариуцлагыг нэмэгдүүлж, тогтвортой байдлыг хангах” сэдвээр болсон хэлэлцүүлэг, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын байр суурь, хүчтэй Ерөнхий сайдтай байх юм сан гэсэн туйлын хүслэнгийн илэрхийлэл байсан. Харин манай улстөрийн хүрээнийхэн үүнийг ямархан байдлаар хүлээж авсан нь тодорхойгүй. “Гүйцэтгэх эрх мэдлийн хариуцлагыг нэмэгдүүлж, тогтвортой байдлыг хангах” чиглэлээр Ерөнхийлөгчийн байр суурь ийм байсныг санаж буй биз ээ. Тэрээр “Засгийн газрын бүрэн эрхийн хугацааг таван жил болгох, Засгийн газрын яамдуудын Төрийн нарийн бичгийн даргыг 10 жилийн хугацаагаар томилох” зэрэг үндэсний аюулгүй байдлыг хангах болон тогтвортой хөгжлийн бодлогыг бататгах онцгой ач холбогдол бүхий шалгуур, шаардлага, журмыг тогтоосон нэмэлт, өөрчлөлтийг Үндсэн хуульд оруулахаар санал болгоод байна.“Гүйцэтгэх эрх мэдлийн хариуцлагыг нэмэгдүүлж, тогтвортой байдлыг хангах” чиглэлд санал болгож буй эдгээр нэмэлт, өөрчлөлт нь нэг өдөр бодож олсон зүйл биш, өнгөрсөн 27 жилийн алдаа оноог харгалзан үзсэн, сүүлийн 10 жилийн турш өрнөж буй иргэдийн санал, шүүмлэлд үндэслэсэн бодлого юм.

Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн зүйл, хэсэг, заалт бүрээр нийгэмд тодорхой хэлэлцүүлэгүүд өрнөж байгаа тул олон нийтийн анхаарлыг татсан зарим асуудлаар товчхон тайлбар өгье. Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалд нийцэж буй эсэхийг Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл хэлэлцдэг байх шаардлага нь мөн л цоо шинэ бодлого, зарчмын асуудал огт биш гэдгийг анхаарах нь зөв.Үндэсний аюулгүй байдлын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлд “Үндэсний аюулгүй байдлыг хангах тогтолцоо хэрхэн бүрдэхийг, хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэгч байгууллагууд үндэсний аюулгүй байдлыг хангах зорилтыг Үндсэн хууль болон бусад хууль тогтоомжид нийцүүлэн, тус тусын бүрэн эрхийн хүрээнд хэрэгжүүлэх үүрэгтэй” гэдгийг тодорхой заасан байдаг. Гэвч төрийн энэ бодлогын хэрэгжилт туйлын хангалтгүй байна. Үүнийг иргэд маш энгийнээр Монгол төрийн хар хайрцагны бодлого алдагдсан гэж дүгнэн хэлдэг.Энэ дүгнэлт ортой, ортой төдийгүй бодитой гэдгийг Таван толгойн ордыг 2015 онд Улсын Их Хурлаар хэлэлцүүлэхгүйгээр гадныханд өгөхөөр оролдсон, мөн Оюутолгойн асуудлаар дур мэдэн Дубайн хэлэлцээрийг байгуулсан, Эрдэнэт үйлдвэрийн асуудлыг Улсын Их Хуралд мэдэгдэхгүйгээр эрх мэдлээ хэтрүүлэн шийдвэрлэсэн зэрэг Засгийн газрын болчимгүй үйл ажиллагаа, түүхэнд үлдсэн баримтууд гэрчилнэ.Улс орон, ард иргэдийг цочоосон ийм үйлдэл, үйл ажиллагаанууд нь Засгийн газрын хөтөлбөрийг Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөр хэлэлцдэг байх шаардлагатайг харуулж буй юм.

Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөр Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн бодлогод нийцэж буй эсэхэд хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн асуудал хариуцсан, хараат бус байгууллага хяналт тавьж, дүгнэлтээ Улсын Их Хурлаар хэлэлцүүлдэг байх, Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн асуудал хариуцсан, бодлогын тогтвортой байдалд хараат бусаар хяналт тавих байгууллагыг шинээр байгуулах шаардлага нь дээр дурдсантай зарчмын хувьд ижил бөгөөд Засгийн газар үйл ажиллагааны хөтөлбөрөө Улсын Их Хуралд оруулж хэлэлцүүлэхээс өмнө Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн асуудал хариуцсан, хараат бус байгууллагад хүргүүлж Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн бодлого, зорилтод нийцэж буй эсэхийг дүгнүүлэх нэг шат нэмэх зорилготой юм.

Сонгуулийн үр дүнгээр Засгийн газар солигддог, бүрэн эрхийнхээ хугацаанаас өмнө огцордог зэрэг зүй ёсны болоод зүй бус нөхцөл байдал нь тогтвортой хөгжлийн бодлого бүрэн алдагдахад хүргэснийг Та бүхэн мэдэж байгаа. Тиймээс Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн бодлого, зорилтын хэрэгжилтэд хяналт тавьдаг, Засгийн газруудад туслалцаа үзүүлдэг, хууль, шийдвэрийнхээ хэрэгжилтийг хянан шалгах, Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг батлах, тайланг нь хэлэлцэх, хариуцлага тооцох зэрэг бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхэд Улсын Их Хуралд тусалдаг хараат бус байгууллагыг Улсын Их Хурлын дэргэд байгуулж, ажиллуулах нь оновчтой шийдэл гэж үзэж байна.

Засгийн газрын яамдуудын Төрийн нарийн бичгийн даргыг 10 жилийн хугацаагаар томилох, зөвхөн хуульд заасан үндэслэлээр чөлөөлж, огцруулах шаардлага оруулж ирж буй нь Улсын Их Хурлаар хэлэлцэгдэж буй төслийн “төрийн жинхэнэ албыг мэргэшсэн, тогтвортой, хариуцлагатай байх, шатлан дэвших зарчимд үндэслэх, төрийн албан хаагчийг улс төрийн шалтгаанаар ялгаварлан гадуурхах, сонгуулийн үр дүнгээр, эсхүл хуульд зааснаас бусад үндэслэлээр төрийн албанаас чөлөөлөх, халахыг хориглох” тухай зохицуулалтыг бүрэн төгс хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн гэж ойлгож болно. Амжилт ололт, алдаа дутагдлаа нийтээр хэлэлцэж, засах завшааныг олгож буй энэхүү түүхэн боломж ач холбогдлоороо ардчилсан хувьсгалын дараа нэрлэгдэх нийгмийн томоохон шинэчлэлд хөтөлнө гэдэгт найдаж байгаа”-гаа илэрхийлж байсан билээ. Энэ бүхнээс харахад хүчтэй эрх мэдэлтэй Ерөнхий сайдтай байхгүйгээр улсын хөгжил урагшлахгүй гэдэг нь анзаарагдаж байгаа юм. Монгол Улсад хүчтэй Ерөнхий сайдтай болох шаардлага яг өнөөдөр тулгараад байгааг ард олон хэлсээр, хүссээр байгаа билээ.