Өнөөдөр манай нийгэмд намуудын бүртгэлийн асуудал гэсэн нэгэн зүйл олны анхаарлын төвд ороод байна. Аливаа аж ахуйн нэгж, олон нийтийн байгууллага, хуулийн этгээдийг бүртгэдэг Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар нь ЗГ-ын агентлаг болохоор ялсан эрх баригч намын талд үйлчлэх талтай тул Үндсэн хуулиар улстөрийн намуудын бүртгэлийг Улсын Дээд шүүхэд онцлон хариуцуулсан учиртай юм.

Мөн тухайн нам нь олон нийтийн үүсгэл санаачлагын байгууллага тул Үндсэн хуулиар хориглоогүй л бол ямар ч асуудлаар иргэд сайн дураараа нэгдэж өөрсдөө зохион байгуулалтанд орон, бүтэц, үйл ажиллагаагаа шийдээд явж болдог ардчиллын нэгээхэн мөхлөг байдаг.

Гэтэл УДШ-ээс 2022 оны 05 сарын 19 нд АН-д хандаж гаргасан мэдэгдлээс харах юм бол -“…намын дотоод маргаанаа шийдвэрлэхийг эрмэлзэхийн оронд…” хэмээсэн нь Улстөрийн намын тухай хуулийн 21.1. Намын үйл ажиллагаанд тухайн намын хяналтын байгууллага хяналт тавина. 21.2. Намын дүрэм, мөрийн хөтөлбөр, тэдгээрт оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт нь Yндсэн хууль, энэ хуультай нийцэж байгаа эсэхэд Улсын дээд шүүх хяналт тавина гэсэн заалтуудыг илэрхий зөрчиж намын дотоод асуудалд хутгалдан орсон, нөгөө талаар АН-ын бүртгэлийг явуулах хурлынхаа шийдвэрийг “зүүдээ ярих гээд хулгайгаа ярив” гэдэгчлэн урьдчилан шийдчихсэнээ илэрхийлсэн явдал болсон юм. Юу урдчилан шийдчихэвээ гэвэл “та нар дотоод асуудлаа шийдчээд ир” гээд АН-ын бүртгэлийн материалыг буцаах нь эндээс тодорхой харагдаж байгаа юм.

Түүнчлэн “Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Улсын Их Хурлын ба Засгийн газрын гишүүн, төр, нам, олон нийтийн бусад байгууллагын албан тушаалтан, иргэн хэн боловч шүүгчээс шүүн таслах үүргээ хэрэгжүүлэхэд хөндлөнгөөс оролцож болохгүй.”, хэмээн мэдэгдэлдээ дурдсан нь Шүүхийн тухай хуулийн 25.8.8-д “Улсын дээд шүүх улс төрийн намын бүртгэл хөтлөх бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ.” гэж заасан улсын бүртгэл явуулах захиргааны асуудлыг гэмт хэрэг, маргаан шүүн таслах асуудалтайгаа холиод ойлгочихсон байгууллага болсныг харуулж байгаа юм. Бүртгэлийн нэг л байцаагч аливаа иргэн аж ахуйн нэгжийн хүсэлтийг аваад бүртгэлийн үйл ажиллагаа явуулдагийг бид сайн мэднэ. Гэтэл УДШ ийн гишүүн 25 уулаа хэлэлцээд түүнийгээ шүүн таслах ажиллагаа явуулж байгаа мэтээр ойлгон “Шүүхийн тухай хуулийн 42.5-д “Шүүгчийн хараат бус байдалд халдсан, шүүхийн үйл ажиллагаанд саад учруулсан хэн боловч хуулийн хариуцлага хүлээнэ.” гэж уг мэдэгдэлдээ дурдан иргэд байгууллагыг дарамталж байгаа нь ёс бус үйлдэл юм.

Гэхдээ үүнийг мэдлэггүйдээ биш зарим шүүгч нь ямар нэгэн юмаар барьцаалагдсан эсвэл эрх баригчдын гар хөл болчоод мэдэн будилж байгаа хэлбэр гаргаж байна гэж үзэхээс өөр аргагүй юм.

Тэгээд ч эздийнхээ даалгавраар “аливаа биеийг мөхөөе гэвэл толгойруу нь цохь” гэдэг шиг хамгийн хүчтэй сөрөг хүчин, аягүйтвэл ирэх сонгуулиар халааг нь авч мэдэх АН-ыг удирдлагагүй байлгаж, дампууруулах зорилгоор тус намын даргаар хэнбэ гуай ч байсан бүртгэхгүйгээр шийдчихсэн байгаа нь өнгөрсөн 2 жил шахмын болон энэхүү мэдэгдэл, өнөөдрийн үйл явдлууд тов тодорхой харуулж байгаа юм.

Учир иймд АН-ын зүгээс бүртгүүлэх хүсэлтээ татаж авахаас өөр аргагүйд хүрсэн юм.