Эрдэнэставантолгой компани дэлхийд байхгүй коксжих нүүрстэй орд газрын хувьд Үндсэн хуулийн дагуу ард түмний өмч. Гэтэл сүүлийн 10 гаруй жил улс төржилтөөр хүч нэмсэн шуналын шуурганд өртөөд өөд нар харсангүй л. Уг нь хэдэн жилийн өмнөөс өр төлбөрөөсөө гарч овоо ашигтай ажиллах болов.

Татвар, төсөвт их наядаар нь төвлөрүүлдэг өөр баялгийн экспорт, үйлдвэрлэл одоохондоо Монголд ЭТТ-оос өөр алга. Харин үүнийг ард түмэнд эзэмшүүлэх нь л туйлаас чухал боллоо. 2012 оноос л энэ тухай яригдаж эхэлсэн ч бидний мэдэх 1072 хувьцаа бол ердөө компаний ердөө 14 хувь.

Үүнийг 80 хувьд хүргэх хуулийн төсөл нэр бүхий гишүүдээс өргөн барьсан нь баялгийн эзэн гэгддэг ядууралтай нүүр тулсан монголчуудын хувьд хууль ёсны эдийн засгий эрх чөлөөг олгох бодит санаачлага болов.

Шинэ хандлага гэхээсээ илүү улс төрийн соёл, жишиг гэж хэлж болохоор иймэрхүү хуулийн төсөл уул уурхайн бусад төсөл дээр ч давхар хэрэгжиж эхлэх юм бол нийгмийн олон асуудал намжих цаашилбал иргэдийн амьжиргаа, өрхийн орлого сууриараа бэхжих юм. Хуулийн төсөл санаачлагчдын зүгээс дараах хоёр агуулгаар 2023 оны 1 сарын 4-ний өдөр мэдэгдэл хийв.

1. 2014 оноос хойш төрсөн хүүхдүүд хувьцаа эзэмшээгүй байгаа. Үүнийг 2022 оны 12 дугаар сарын 31 хүртэл төрсөн хүүхдүүдэд эзэмшүүлнэ. Ингэснээр 3.3 сая иргэд маань Тавантолгой компанийн 40 хүртэлх хувийг эзэмших юм. Үнэ төлбөргүй эзэмшиж буй эрх нь Тавантолгой ХК-ийн ТУЗ-д төлөөлөл оруулах, Хяналтын зөвлөлд төлөөллөө оруулахаар дамжуулан хулгайг бүрэн зогсоох ач холбогдолтой болж буй юм. Сүүлийн 30 жилд улс төрчид, эрх мэдэлтнүүд тэдний хамаарал бүхий этгээдүүд уул уурхайн баялгийг мэдээллийн давуу байдал, эрх мэдлээ ашиглан цөөхүүлээ завшиж улмаар гадаадад оффшор данстай болох замаар иргэдийн баялагтай эзэн болон эрхийг боомилж ирсэн явдал билээ

2. 2522 хувьцааг нэг иргэн эзэмшиж эхэлснээр жилд нэг хүн жилд ногдол ашгаасаа 2 сая төгрөг авах боломжтой болж буй юм. Таван ам бүлтэй нэг өрх жилд 10 сая төгрөгийг ЭТТ ХК-аас авна гэсэн үг. Систем судлаачид Монголын засгийн газарт тулгарч байгаа гол асуудлын нэгд зүй ёсоор орж буй баялгийн шударга бус хуваарилалт буюу авлигалыг зогсоох гэж үзэж буй. Үүнийг дагаад эдийн засгийн хямрал бүрэн утгаараа арилан, төр ч том шимэгчгүй чөлөөтэй үйл ажиллагаа явуулж төрд итгэх ард түмний итгэлийг олж авах гэж толгойгоо гашилгах хэрэггүй болно.