-Муулаад байдаг Зимбабветайгаа саарал жагсаалтад онь холбодог нь ч “юу вэ, юу вэ юув?”-

Монгол Улс Зимбабве, Исланд хоёртой хамт саарал жагсаалтад орлоо

Францын нийслэл Парис хотод болсон FATF-ийн хурлаар Монгол Улсыг саарал жагсаалтад оруулах шийдвэр гарсан талаар Bloomberg агентлаг мэдээллээ.Олон улсын санхүүгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх байгууллага буюу FATF-ын ээлжит хурлаас Монгол, Исланд, Зимбабве гэсэн гурван улсыг саарал жагсаалтад оруулсан талаар Санхүүгийн гэмт хэргийн сэтгүүлч Күүс Күвей олон нийтийн сүлжээнд бичсэн. Саарал жагсаалтад орсноор олон улсын байгууллагууд хамтран ажиллахаас татгалзах, гадаадын харилцагч банкууд харилцаагаа таслах, гадаадын хөрөнгө оруулалт багасаж, гадаад худалдааны хэмжээ буурах, иргэд гадаадад картаар гүйлгээ хийх боломжгүй болж, гадаад гүйлгээний шилжүүлэг хийхэд хүндрэл үүсэх, эдийн засаг агшиж, ард түмний амьдрал доройтно хэмээн албаны хүмүүс мэдээлж байсан. Одоо тэр “есөн шид нь бүрдэж” саарал жагсаалтад багтдагаараа багтчихлаа.

Одоо бид Зимбабвег муулах эрхгүй болсон

Бид олон жил “муу л бол хойд захын хар овоохой” гэдэг шиг хаа холын Зимбабве улсыг ёр шиг муугийн жишээ болгож ярьж ирсэн. Тэгсэн өнөөдөр дэлхийн улс орнуудад адаг муугаар хэлэгдэх хэмжээнд хүртлээ унахдаа мөнөөхөн Зимбабветайгаа зиндаа нэг гэдгээ даян дэлхий даяар харин ч нэг сайн зарлуулаад авлаа. Зимбабве яадаг улс юм гэж хүмүүс сонирхож буй байх. Зимбабве одоогоороо хүн ард нь туйлын ядуу, ганц литр усыг бүтэн тэрэг дүүрэн мөнгө түрж очиж авдаг өлсгөлөн харангадалтаараа манай гарагийн там болсон орон юм. Энэ улс Африк тивийн өмнөд хэсэгт орших бөгөөд далайд гарцгүй орон. Манай мундаг улстөрчид үүнийг өлгөж аваад “Манай хоёр чинь далайд гарцгүй юм байна ш дээ, тэгвэл бид адилхан байх нь аргагүй” гэж “тэмээ гэхээр ямаа” гэж донгосч магадгүй юм. Тэгвэл битгий хуц гэж хэлье. Яагаад ингэж бухимдаж байна гэхээр та муусайн балагт түшмэдийн гайгаар 1945 оны аравдугаар сарын 20-нд тусгаар тогтнолоо зуун хувийн санал хураалтаар баталгаажуулсан өндөр их түүхт Монгол Улс минь өнөөдөр алтан дэлхийн доог тохууны бай болчихоод байна.

Дайны үеийнх шиг хүнс, эм тарианы хомсдолд оржээ

Зимбабвед мэдээж олон сайн сайхан юм байлгүй яахав. Дэлхийд алдартай Викториа хүрхрээ, Замбези мөрөн болон эртний архитектурын дурсгалт газар Их Зимбабве байна. Тэд Британийн колони байхдаа Родези гэгддэг байсан бөгөөд 1980 онд тусгаар тогтнохдоо эртний нэр болох Зимбабве нэрийг авсан байдаг.Тус улсын эдийн засаг тун хүнд нөхцөлд байдаг. Гадаад валютын нөөц маш бага болж зимбабве долларын ханш асар их унасан тул 2009 онд мөнгөн тэмдэгтээ хэрэглээнээс хассан. Ямар вэ дээ?Өнгөрсөн оны долдугаар сард Зимбабве улс анхны ардчилсан сонгуулиа зохион байгуулж, 23 нэр дэвшигчийн дундаас 76 настай Эммерсон Мнангагваг ерөнхийлөгчөөр сонгож байв.Тэр нөхөр энэ улсыг 1980 онд колоничлолоос салснаас хойш тасралтгүй удирдсан дарангуйлагч Роберт Мугабег залгамжилсан юм.Мнангагва ерөнхийлөгчөөр сонгогдохдоо “эдийн засгаа эрүүлжүүлж, иргэдээ ядуурлаас салган, барууныхантай ойртож, хөрөнгө оруулалт татах”-аа амласан. Гэвч өнгөрсөн нэг жилийн дотор амлалтуудын аль нь ч биелсэнгүй, Зимбабвегийн эдийн засаг улам дордсоор. Эрчим хүчний хангамж тасалдаж, шатахуун хүрэлцэхгүй болсноос гадна өргөн хэрэглээний хүнс, эм тарианы хомсдолд орсон. Яг л дайны байдалтай болсон гэсэн үг. Зургаадугаар сарын байдлаар Зимбабвегийн жилийн инфляцийн хэмжээ сүүлийн 10 жилийн хамгийн өндөр түвшинд буюу 175 хувьд хүрлээ.2009 онд тус улсад нүүрлэж байсан хэт инфляцийн аюул дахин ирэхээс зимбабвечууд айж эхэлсэн байгаа юм.

Дугуйгүй машинд сууж яваа юм шиг зимбабвечүүд

Тухайн үед Зимбабвегийн инфляци 500 тэрбум хувьд хүрч, иргэдийн хадгаламжийг хоосолсон юм. Эцэст нь тус улсын эрх баригчид үндэсний мөнгөн тэмдэгт болох зимбабве долларыг америк доллараар сольж эдийн засгаа аварсан байдаг.Зургаадугаар сард Мнангагва америк долларын эринийг дуусгаж, оронд нь Зимбабвегийн шинэ долларыг нэвтрүүлсэн байна.Тус улсын засгийн газар мөнгөгүй болсон тул шинэ валютаа хэвлүүлж чадалгүй, цахим хэлбэрээр ашиглаж байгаа. Үндэсний валютаа хэвлүүлж чадахгүй байгаагаас гадна гадаад паспорт, жолооны үнэмлэх, автомашины дугаартай пайз хэвлүүлэхэд шаардлагатай материалаа гаднаас авч чадахаа байсан.“Бид дугуйгүй машинд сууж яваа хүмүүс шиг л байна. Урагш ахих ганц ч зүйл алга” гэж Өмнөд Африкийн Аюулгүй байдлын судалгааны хүрээлэнгийн ахлах мэргэжилтэн Дерек Матышак ярьсан байдаг.Тэр цааш нь “Мнангагва өөрийгөө Мугабегаас илүү эдийн засгийн гамшиг болсноо сайн мэдэж байгаа. Үүнээс гарахын тулд тэр засаглалаа сайжруулж, хүний эрхийг дээдлэх замаар гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татахаас өөр аргагүй” гэсэн.Мнангагваг сонгогдсоноос хоёр өдрийн дараа санал хураалтын үр дүнг ил болгохыг шаардсан иргэд рүү цэргүүд гал нээж, зургаан хүн амь үрэгдэж байв.Нэгдүгээр сард засгийн газар шатахууны үнийг хоёр дахин нэмсний дараа иргэдийн дунд эсэргүүцлийн хөдөлгөөн өрнөхөд цэргүүд 17 иргэний амийг буудаж хөнөөсөн юм.Одоо Зимбабвед оройн 10 цагаас өглөөний таван цаг хүртэл цахилгаан эрчим хүч өгч, бусад үед нь тасалдаг жишиг тогтоод байгаа. Ийм нөхцөлд иргэд бизнес эрхлэх ямар ч боломжгүй. Үйлдвэрүүд сул зогсож, ажилгүйдэл нэмэгдэж, экспорт бүрэн тасалдаад байна.“Яг одоо энэ улсад гутранги сөрөг бодолтой байхаас өөр ямар ч сонголт алга” гэж Зимбабвегийн Эдийн засгийн сургуулийн профессор Тони Хокинс ярьсан байдаг.

Азийн бараа байг гэхэд айлын тогоо руу өнгийхгүй байж болох л байсан

Ийм л байдалтай улс оронтой нэг барианд орчихоод манай улс төрчид “Саарал жагсаалтад орж байгаа нь манай улсын анхны тохиолдол биш. 2013 онд FATF-аас манай улсыг Эрүүгийн хууль, Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулиндаа мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх зохицуулалтыг хийгээгүй гэсэн шалтгаанаар “өндөр эрсдэлтэй болон хамтран ажилладаггүй улс” буюу “саарал” жагсаалтад оруулж байсан юм.Тухайн үед УИХ-аас холбогдох хуулиудад яаралтай нэмэлт өөрчлөлтийг оруулснаар 2014 оны 1-р сард тус жагсаалтаас гарч байсан түүхтэй” гэх мэтээр цэцэрхцгээж байгаа. Яасан ч арилсан дотортой улс юм. Тусгаар тогтнолын хорь гучхан жилийн түүхтэй Зимбабветай харьцуулахад Монгол Улсад саарал жагсаалтад орохгүй байх түмэн гэрэлт шалтгаан байсан. Гэтэл нам, бүлэглэлийн эрх ашгийн төлөө тэмцсэн авилгач түшмэд агуу түүхт, баялаг уудам монгол орныг минь дэлхийн олон улс орнуудын өмнө шившиглэж орхилоо. Ардчилал дөнгөж өрнөж байх үед Ерөнхийлөгчөөсөө эхлээд бүгдээрээ л “Азийн бар улс болно” гэж цээжээ дэлдэцгээсэн. “Ардчиллын Азийн баян бүрд” гэгддэг Монгол Улсын хөгжлийн зөв гольдролоор замнасан бол өдийд Азийн бараа байг гэхэд айлын тогоо руу өнгөлзөөд шүлсээ унагаад байхгүй шиг дундаж улс байж болох л байсан. Харамсалтай нь, эгэл ард бидний аз дутаж өнөөдөр ундны усаар хомстдог улстай зэрэгцээд тамын тогоо руу гулсаад уначих юм. Даанч яав гэмээр.

Ам.долларын ханш долоон мянган төгрөг болох уу?

“Монголбанк”-ны хэвлэлийн төлөөлөгч Д.Оргил өөрийн сошиал хуудаснаа дараах зүйлийг бичжээ.“Монгол Улс саарал жагсаалтад орсон нь бидний хүсэн хүлээж байсан үр дүн биш ч гэлээ бүх зүйл төгсчихөж байгаа хэрэг ч бас биш юм. Цахим сүлжээгээр доорх агуулга бүхий пост (Монголбанк арилжааны банкуудад хязгаарлалт тогтоож, ААН, хувь хүний өдөрт гадагшаа шилжүүлэх мөнгөний хэмжээ өдөрт нэг сая төгрөг, түүнтэй тэнцэх валют байхаар тогтоожээ гэх мэт) идэвхжих шинжтэй байна. Хэвлэлийн төлөөлөгчийн хувиар хариуцлагатайгаар мэдэгдэхэд, “Монголбанк”-наас гадаад төлбөр тооцоог хязгаарлах чиглэлээр, мөн мөнгөн гуйвуулгын тоо, хэмжээн дээр ямар нэгэн хязгаарлалт, хориг хийсэн, тийм агуулгаар алив тушаал, шийдвэр, захирамж огт гаргаагүй болно. Эцэст нь хэлэхэд саарал жагсаалтад орсон гэдэг нь олон улсын зүгээс бидэнд хориг арга хэмжээ авч байгаа хэрэг огтоос биш бөгөөд эрчимтэй хяналтын хугацаанд биелэлт хангагдаагүй асуудлуудаа шийд л гэсэн сануулга юм. Тиймээс та бүхэн тайван, амгалан байцгаана уу” гэсэн байна. Тэгвэл, эдийн засагч Жаргалсайхан “Манай улс саарал жагсаалтанд багтлаа. Одоо америк долларын ханш тэнгэрт хадаж нэг ам.доллар дор хаяхад долоон манган төгрөгтэй тэнцэнэ” гэж жиргэлээ. Хашир, хариуцлагатай эдийн засагч хүн амнаасаа шал дэмий хөөсөрсөн үг унагаагүй нь лавтай. Тэгэхээр, Монгол Улсын эдийн засаг жинхэнэ утгаараа элгээрээ хэвтэх цаг нь ирчихээд байна биш үү?

Санхүүгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх олон улсын байгууллагын зүгээс Монгол Улсад дараах дөрвөн зөвлөмжийг өгчээ.

Үүнд:

1. Санхүүгийн бус бизнес, мэргэжлийн үйлчилгээ үзүүлэгчдэд хяналт тавих эрх бүхий байгууллагаас мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэх эрсдэлийг үнэлж, эрсдэлд суурилсан хяналт шалгалтын үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж мөнгө угаах болон терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх чиглэлээр хүлээсэн үүргээ зөрчсөн хүн, хуулийн этгээдэд хариуцлага хүлээлгэх.

2. Эрсдэлд суурилсан үйл ажиллагааны хүрээнд мөнгө угаах гэмт хэргийн олон төрлөөр мөрдөн шалгах үйл ажиллагаа явуулж шүүхээр шийдвэрлүүлэх.

3. Мэдүүлээгүй, хуурамчаар мэдүүлсэн бэлэн мөнгийг хураан авах, битүүмжлэх, зөрчил гаргасан этгээдэд хариуцлага хүлээлгэх, уг хариуцлага нь гаргасан зөрчилтэй нийцсэн, дахин үйлдэгдэхээс сэргийлсэн шинжтэй байх.

4. Хориг арга хэмжээг зөрчихөөс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр эрх бүхий байгууллага хоорондын үр дүнтэй харилцаа, хамтын ажиллагааг сайжруулж, санхүүгийн байгууллага болон санхүүгийн бус бизнес, мэргэжлийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн үй олноор хөнөөх зэвсэг дэлгэрүүлэхийг санхүүжүүлэхтэй холбоотой санхүүгийн зорилтот хориг арга хэмжээг авах зэрэг багтжээ.

Монгол Улс “сааралт жагсаалт”-д орохгүйн тулд FATF-аас тавьдаг техникийн хэрэгжилтийн 40 зөвлөмжийн 35-ыг, шууд хэрэгжилтийн 11 зөвлөмжийн долоог хангасан тухай Төв банкнаас мэдээлж байсан юм.