2020 оны гуравдугаар сарын 10-ны өдөр ТВ-9 телевиз “Олон улсын хөрөнгийн бирж дээр Тавантолгойн ордыг арилжаалж хөрөнгө босгох нь зөв үү?” сэдвээр мэтгэлцээн зохион байгууллаа.

Энэхүү мэтгэлцээнд УУХҮ-ийн сайд Д.Сумьяабазарыг урьсан боловч ирсэнгүй. Түүнийг төлөөлж “Эрдэнэс Майнинг” компанийн дэд захирал М. Дагва оролцов.

“ЗАХ ЗЭЭЛД ЗӨВ, БУРУУ ХҮЛЭЭЛТИЙГ ҮҮСГЭДЭГ УЧИР ОДООГООР ЯМАР НЭГЭН ТОО ЯРИХГҮЙ”

Мэтгэлцээний эхэнд “Эрдэнэс Майнинг” компанийн дэд захирал М.Дагва хэлэхдээ, “2019 оны долоодугаар сард гарсан Засгийн газрын 296 дугаар тогтоолын дагуу манай компани байгуулагдсан. Өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд Монгол Улсын төсөвт томоохон хувь нэмэр оруулж, нүүрсний экспортын үйл ажиллагааг тасалдуулахгүй байх ажлыг зохион байгуулж байна. IPO-ийн бэлэн байдалд тодорхой олон талууд оролцож, хугацаа, графикын дагуу хийгддэг. 2019 оны аравдугаар сараас эхлэн энэхүү ажилд орсон. Үүнээс хойш бэлтгэл хангагдаад, ажлууд хийгдэж байгаа. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн 30 хүртэлх хувийг олон улсын хөрөнгийн биржид IPO хийж гаргахаар Засгийн газрын шийдвэрийн дагуу ажиллаж байна. Олон улсын биржид гарах гэж байгаа бол тавьдаг шаардлагуудыг хангаж ажиллах ёстой. Энэ шаардлагуудын нэгд, гол үнэлгээнүүд хийгдээд баримжаа гарч, тодорхой болох хүртэл янз бүрийн мэдээллүүдийг өгвөл зах зээлд зөв, буруу хүлээлтийг үүсгэдэг учир одоогоор ямар нэгэн тоо ярихгүй. Бид хөрөнгийн биржид материалаа өгдөг. Үүний дараа зах зээлийн тааламжтай үеийг хардаг байгаа” гэлээ.

“209 ТЭРБУМ АМ.ДОЛЛАРЫН НҮҮРС БАЙХАД ГАНЦХАН ТЭРБУМ АМ.ДОЛЛАРААР ЗАРАХ ГЭЭД БАЙЖ БОЛОХГҮЙ”

Мэтгэлцээний үеэр Ардчилсан намын даргын ахлах зөвлөх З.Энхболд хэлэхдээ, “Бидний хөрөнгийг зарах гэж байж хэдээр зарахыг нь нууцална гэж байна. Тавантолгой гэдэг бол нийт монголчуудын хувьцаатай цорын ганц компани. Бид бүгд 1072 хувьцаатай. Гэтэл хувьцаа эзэмшигч З.Энхболдоос асуухгүй, хэдээр зарах нь нууц гэдэг зүйл яригдаад хоёр жил болж байна. Энэ ажлыг эхлүүлэх үндэслэл болсон УИХ-ын 73 дугаар тогтоолыг нэн даруй хүчингүй болгох шаардлагатай. Уг ажил 2018 оны зургаадугаар сарын 27-нд эхэлсэн. Д.Сумъяабазар зарна гэж байгаа. Миний хувьд “Уурхайгаа зарахгүй, нүүрсээ зараад бүтээн байгуулалтаа хийе” гэдэг маш ойлгомжтой байр суурийг илэрхийлсэн. Энэ хоёр жилийн хугацаанд олон зүйл өөрчлөгдсөн. 73 дугаар тогтоолоос бүх зүйл эхэлсэн юм. Уг тогтоол 2018 оны зургаадугаар сарын 29-нд гарсан. Д.Сумъяабазарын реклам, миний эсэргүүцсэн ярилцлага зургаадугаар сарын 27-ны өдөр “Өдрийн сонин”-д нийтлэгдсэн юм. Тавантолгойг хувьчлуулахгүйн тулд би энэ ярицлагыг өгсөн. 73 дугаар тогтоолд дэд бүтцийн болон шаардлагатай бусад төсөл, хөтөлбөрийн тодорхой хэсгийг санхүүжүүлэх гэж байгаа. УИХ-ын гишүүдэд ямар танилцуулгыг тавьж, энэхүү тогтоолыг гаргасан бэ гэхээр Гашуунсухайт, Зүүнбаян нийлээд 600 гаруй км төмөр зам, 300 мВт-ын цахилгаан станц, нүүрс угаах үйлдвэр, коксын үйлдвэр гэх мэт танилцуулгатай илтгэлийг хоёр жилийн өмнө гишүүдэд тараасан. Одоо харамсалтай нь олдохгүй байна. Нийлбэр дүн нь таван тэрбум ам.доллар, гурван тэрбум ам.доллар гээд янз бүрийн тоо ярьж байсан. Одоо ярьж байгаа нь нэг тэрбум ам.доллар хүрч байна уу үгүй юу. 3-5 тэрбум ам.доллар яасан бэ. Ц.Элбэгдорж үнэгүй хувьчлах гэж оролдсоноос хойш “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК таван жил ажиллаад зөвхөн 2019 онд гэхэд нэг их наяд төгрөгийн ногдол ашиг тарааж байгаа юм. Засгийн газар 80 хувь буюу 800 тэрбум төгрөг. Ард түмэн 200 тэрбум төгрөгийн ногдол ашиг хүртэх юм.

“Уурхайгаа хувьчлахгүйгээр нүүрсээ зар. Ил уурхай ажиллуулахыг монголчууд ямар ч гадаадын компаниас асуухгүйгээр хийж чадна”

Тавьсан зорилгын хүрээнд хоёр төмөр замын асуудлыг “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК бүрэн шийдсэн. Цахилгаан станц барих мөнгө хэрэгтэй бол зээл авч болно. Нүүрс угаах үйлдвэр зэргийг компанийн 30 хувийг заралгүйгээр бүрэн хэмжээгээр шийдэж болно. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн нийт нөөцөөр 209 жил ажиллахаар байна. 209 тэрбум ам.долларын нүүрс байхад ганцхан тэрбум ам.доллараар зарах гэж улайраад байж болохгүй. Уурхайгаа хувьчлахгүйгээр нүүрсээ зар. Ил уурхай ажиллуулахыг монголчууд ямар ч гадаадын компаниас асуухгүйгээр хийж чадна. Монголын баялаг яахаараа нууц байдаг юм бэ. Баялгийн эзэн үүнийг мэдэх эрхтэй. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн бүх юм ил байх ёстой. Ц.Элбэгдорж, Ч.Сайханбилэг, М.Энхсайхан нар “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийг 100 жилээр үнэгүй өгөх гэрээ оруулж ирээд тэр нь зогссон юм” гэлээ.

ХЭРЭВ 30 ХУВИЙН ХУВЬЦААГ ЗАРВАЛ “АЛАЛЦАНА”

Хуульч Э.Эрдэнэжамьян: МАХН байгалийн баялаг, ашигт малтмал ард түмний дундын өмч байх ёстой гэж үздэг. Гадаадад ямар ч хувийг зарж болохгүй. Тавантолгой бол Монгол төрийн өмч. Ашигтай ажиллаад эхлэхээр залилан, луйвар хийх гээд нүүрсний ордын 30 хувийг зарна гэж байгаа бол гэмт хэрэг. Өмнө нь төрийн өмч байсан бол одоо ард түмний өмч юм. Хувьцаа эзэмшигчдээс асуухгүйгээр лицензийг хувааж, охин компани байгуулан түүнийгээ зарна гээд явж байна. Энэ том луйврын цаана У. Хүрэлсүх, Д. Сумьяабазар болон энэ үйл ажиллагаанд оролцож байгаа хүмүүс Ч.Сайханбилэг, С. Баярцогт нар шиг Оюутолгойн гэрээ дээр гарын үсэг зурсан луйврыг хийх гэж байна. Иймээс үүнийг эсэргүүцэж байгаа. Монголын төрд мөнгө байхгүй. Иймээс гаднаас хөрөнгө авна гээд байдаг. Гэтэл Монголын том баялгийг яагаад БНХАУ-д зарах гээд байгааг ойлгохгүй байна. Битгий хуйвалдаж ийм муухай зүйлийг хийгээч гэж хэлмээр байна. .Хэрвээ 30 ийн хувьцааг зарвал “ алалцана”. Монголчууд энэ нүүрсний ордыг өөрсдөө ашиглаж чадна. Өнөөдөр жилийн хэдэн тэрбум ам.доллар олж байгаа энэ компани дээр мөнгө дутаж байна гэж гадаадад зарах гээд байгаа нь шунал, авлига байгаа хэрэг. Ийм хүмүүстэй хууль яриад байх шаардлага байхгүй. Үндсэн хууль болон ард иргэдийн ашиг сонирхлыг зөрчиж байна.

ӨНДӨР АШИГТАЙ АЖИЛЛАЖ БАЙГАА КОМПАНИЙГ ГАДАГШАА ГАРГАЖ ЗАРЖ БОЛОХГҮЙ

Эдийн засагч Х.Батсуурь: Энэ компанийн үнэлгээ хийхэд хэцүү. Миний тооцоогоор 250-300 жил ашиглах бүрэн боломжтой. Зүүн цанхи дангаараа нэг тэрбум орчим тоннын нөөцтэй. Д.Сумьяабазар сайдын өгсөн ярилцлагад таван тэрбум ам.доллар гэж ярьсан байсан. IPO буруу, Монгол Улсын хэд хэдэн хуулийг зөрчсөн. Мөн хувьцаа эзэмшигчдийг хохироох үйл ажиллагаа байна. Иймээс үүнийг зогсоох хэрэгтэй. Байгуулагдаагүй компани руу лиценз шилжүүлсэн. Хууль зөрчсөн асуудал нэлээд байгаа. Өндөр ашигтай ажиллаж байгаа компанийг гадагшаа гаргаж зарж болохгүй.. Өнөөдөр зах зээл дээр гаргаад тэрбум ам.доллараас илүү хөрөнгө босгох боломжтой.

ӨНӨӨДӨР ТАВАН ТОЛГОЙ КОМПАНИ АШИГТАЙ АЖИЛЛАЖ 16 САЯ ТОНН НҮҮРС ЭКСПОРТОЛСОН БАЙГАА

“Эрдэнэт алт” компанийн захирал Д.Ариунболд: Аливаа нэг байгууллага томоохон ордыг ашиглахын тулд хөрөнгийг татах хэрэгтэй болдог. Хөрөнгийг олон хэлбэрээр татаж болно. Ийм том орд хөрөнгө татахгүй байх боломжтой. “Тавантолгой” компани дээр үе үеийн Засгийн газар тогтоол гаргаж байсан. 2012 онд үүсгэн байгуулж байхад УИХ болон Засгийн газрын тогтоол гарч байсан. 2012-2016 оны үед УИХ болон Засгийн газрын тогтоол гарч байсан. Одоо ч гэсэн тогтоол гарсан. “Тавантолгой” компанийг цаашаа явуулах хэрэгтэй. Яаж явуулах талаар санаа бодлоо нээлттэй хэлэлцэж байх ёстой. “Тавантолгой”-г барьцаалж зээл авч болно. Бонд гаргаж болно. Өнөөдөр “Тавантолгой” компани ашигтай ажиллаж байгаа. 16 сая тонн нүүрс экспортолсон байгаа. Нэг тэрбумын төгрөгийн орлого олсон. Үүнээс ашиг нь нэг их наяд төгрөг гэж байгаа. Нэг их наяд төгрөг баримжаагаар 400 сая ам.доллар. Намайг анх ажил авч байхад компани 400 сая ам. долларын өртэй байсан. Гэтэл энэ жил энэ хэмжээний орлогыг олж чадсан байна. Иймээс бид цаашид жил бүр 400 сая ам.доллар олоод явах уу. Үүнийгээ цаашид хурдан ашиглахын тулд гаднаас хөрөнгө оруулалт авах уу. Жил бүр олж байгаа ашгаа яаж хуваах уу. Төмөр зам, коксын үйлдвэрээ барих хэрэгтэй. Энэ уурхайг улам сайн хөгжүүлэх менежмент хийх хэрэгтэй.

ТАВАНТОЛГОЙГ ЗАРАХ ЮМ БОЛ БҮХ НИЙТЭЭРЭЭ ТЭМЦЭЛ ӨРНҮҮЛНЭ

МАХН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Тулга: 2008 онд Су Батболд бизнес хийж байхад шахаж байж Монголын төрд буцааж өгсөн. Төр авсан учраас “Тавантолгой” компани байгуулагдсан. Байгалийн баялаг ард түмний дундын өмч байх ёстой. Байгалийн баялгийг цөөхөн хэдэн тэрбумтан өгч болохгүй. Хэрэв зарах юм бол бүх нийтээрээ тэмцэл өрнүүлнэ .

У.Хүрэлсүх, Д.Сумьябазар, М.Дагва нар мэдээллээ нууцалж байгаа. Энэ Засгийн газрын гаргасан тогтоол бүгд ил байж байгаа. Бүх тогтоолыг ард иргэд үзэх хэрэгтэй. Тогтоолыг гаргаж байсан, гарын үсэг зурж байсан хүмүүсийн нэрсийг судалж үзээрэй. “Тавантолгой”-н нүүрсний нөөц тодорхой болчихсон. Зах зээл нь ч гэсэн тодорхой байгаа. “Тавантолгой”-н орд эрчим хүчний нүүрс нь хоёр тэрбум тоннын нөөцтэй. Энэ нөөцөө тооцоод үзэхийн бол 74.1 тэрбум ам.доллар юм байна. Коксжих нүүрс буюу хамгийн үнэтэй нь. Энэ нүүрсийг БНХАУ хамгийн ихээр хэрэглэдэг. Коксжих нүүрс нь 5.4 тэрбум тоннын нөөцтэй. Бүх хувьцаа эзэмшигчид судлах хэрэгтэй.