MEDEE.MN 2019 онд Монгол Улсад өрнөсөн нийгэм, эдийн засгийн онцлох үйл явдлуудыг нэрлэж байна.

Сажилж явсаар “Саарал жагсаалт”-д оров

Мөнгө угаах, терроризмын санхүүжилттэй тэмцэх зорилготой олон улсын санхүүгийн хориг хэрэгжүүлэх байгууллага болох FATF-аас Монгол Улсыг олон улсын санхүүгийн хориг буюу Сааралжагсаалтад 2019 оны аравдугаар сарын 18-ны хуралдаанаараа орууллаа. Тус байгууллагын шийдвэрээр Монгол Улс Исланд, Зимбабве улсуудын хамтаар Саарал жагсаалтад бичигдэв. Саарал жагсаалттай холбоотойгоор улстөрч, эдийн засагчид байр сууриа илэрхийлж, гадаадын хөрөнгө оруулалт эрс буурах, гадагшаа мөнгө гуйвуулахад хүндрэл гарна гэдгийг хэлж байлаа. Харин зарим эдийн засагчдын зүгээс Саарал жагсаалтыг хямрал биш боломж гэж харж, энэхүү үйл явцыг ашиглан, мөнгө санхүүгийн салбараа нэгмөсөн цэгцлээд авахыг зөвлөсөн.

Харин эх орноо Саарал жагсаалтад оруулсны гол буруутанг хайж, Монголбанкны Ерөнхийлөгч Н.Баяртсайхан, Санхүүгийн зохицуулах хорооны дарга С.Даваасүрэн хоёроор “туг тахиад” өнгөрсөн. Үүний цаана Саарал жагсаалтын хариуцлагаас Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар, Монгол Улсын Мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх Үндэсний зөвлөлийн дарга, Хууль зүйн сайд Ц.Нямдорж нар мултарч үлдэж чадсан юм.

Оюутолгойн гэрээг сайжруулахад нэг алхам дөхлөө

Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын нутаг дэвсгэрт орших Оюутолгойн алт, зэсийн ордыг ашиглаж эхлээд 10 жил болжээ. Чамгүй урт хугацааны зөвшилцлийн эцэст Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг 2009 онд Монголын Засгийн газар “Айвенхоу Майнз” болон Рио Тинто компанийн хооронд байгуулснаар дэлхийн уул уурхайн салбартаа томд тооцогдох төслийн ажил эхэлсэн түүхтэй.

Оюутолгой ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай УИХ-ынтогтоолын төслийг УИХ-ын чуулганы ээлжит хуралдаанаар хэлэлцэж, хуралд оролцсон гишүүдийн 100 хувийн саналаар дэмжиж баталсан. Уг тогтоолд Оюутолгойн гэрээг сайжруулж, хуульд нийцүүлэх талаар найман зүйлийг багтаасан юм.

Оюутолгой бол зөвхөн зэс, алтны нөөцөөрөө долоон Эрдэнэт, 37 Гацууртын ордыг нийлүүлсэнтэй тэнцэх дэлхийд тэргүүлэх ордын нэг. Энэ утгаараа яахаргагүй бидэнд бурхнаас заяасан бэлэг юм. Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд энэ ордыг ашиглах эхний хөрөнгө оруулалтад ойролцоогоор 4 тэрбум ам.доллар шаардагдана гэсэн байдаг ч, аажмаар 8,4 тэрбум ам.доллар болсныг Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар хүлээн зөвшөөрснөөр барахгүй нэмээд 6,8 тэрбум ам.долларыг хүүтэйгээр зээлсэн байдаг. Харин Оюутолгой ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг баталсан УИХ-ын чуулганы хуралдаан хойч үед маань түүхэн чухал баримт болж үлдэх учиртай. Яагаад гэхээр Оюутолгойгоо монголчууддаа ашигтай болгож гэрээг өөрчлөхөд хүргэсэн чухал шийдвэр байсан учраас тэр юм.

Хийн хоолойг Монголоор дайруулахаар тохиролцлоо

Халх голын байлдааны 80 жилийн ойг тохиолдуулан өнгөрсөн есдүгээр сард ОХу-ын Ерөнхийлөгч В.Путин манай улсад ажлын айлчлал хийсэн билээ. Энэ үеэр хоёр орны Стратегийн түншлэлийн гэрээг өргөтгөн Иж бүрэн стратегийн гэрээ болгож, шинэчлэн байгуулсан. Энэ дагуу энэ сарын эхээр Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх хойд хөршид айлчлахдаа ОХУ-аас БНХАУ руу тавих хийн хоолойг Монголоор дайруулахаар тохиролцжээ. Мөн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга АНУ-д айлчилж, хоёр орны стратегийн түншлэл тогтоов. Ингэснээр АНУ Монголын хувьд ийм түншлэлтэй тав дахь орон болж байгаа юм. Урьд нь манай улс ОХУ-тай 2006, Японтой 2010, БНХАУ-тай 2011,БНЭУ-тай 2015 онд ийм харилцаа тогтоож байжээ.

Ам.долларын ханш өсч, иргэдийн худалдан авах чадвар эрс буурчээ

Саарал жагсаалтын дуулиантай холбоотойгоор, ам.долларын ханш өсөх яриа иргэдийн дунд гарч ирсэн. Үүнтэй холбоотойгоор, иргэд төгрөгөө ам.доллар болгох, төгрөгийн хадгаламжаа ам.долларт шилжүүлэх зэрэг алхмыг хийж эхэлсэн нь валютын ханшийн зохиомол өсөлтийг бий болгож байна гэж эдийн засагчид тайлбарлах болсон. Гэхдээ тэдгээр иргэдийн буруу биш гол нь үүнд Монголбанк зөв зохицуулалт хийх ёстой гэв. Ам.долларын ханшийн өсөлттэй холбоотойгоор өргөн хэрэглээний бараа, бүтээгдэхүүн тэр дундаа махны үнэ 16 мянга болтлоо өсч, иргэдийн дунд махаа ч худалдан авч чадахгүй байдал хүрэв. Хэдийгээр Үндэсний статистикийн хороо, Монголбанкны зүгээс өрхийн орлого өсч байгаа гэж байнга мэдэгдэж байгаа ч валютын ханшийн өсөлтөд иргэдийн гар дээр ирж буй бэлэн мөнгө ямар ч үнэ цэнэгүй болон хувирч байна.

2019 он гарсаар шатахууны үнэ даруй 80-200 төгрөгөөр, ам.доллар 100 төгрөгөөр нэмэгдэж, өнөөдрийн байдлаар дизел түлш 2440, А-80 1680, АИ-92 1810, АИ-95 2240, АИ-98 2440 төгрөгийн ханштай байгаа бол арилжааны банкуудын ам.долларын ханшийн тухайд авах нь 2726, зарах нь 2735 төгрөгтэй байна.

НДС-гийн мөнгийг залгисан “Капитал” банкны дампуурал

“Капитал” банкыг татан буулгах шийдвэрийг Монголбанк гаргаж тус банкыг дампууруулсан. Учир нь тус банкны чанаргүй зээл нь 208 тэрбум төгрөгт хүрч, нийт хуримтлагдсан алдагдал нь 380 тэрбум төгрөг, өр төлбөр нь активаасаа 279 тэрбумаар хэтэрсэн тул ийнхүү тус банкыг албадан татан буулгасан байдаг. “Капитал” банкинд төрийн 31 байгууллага, нийт 375 тэрбум төгрөгөө хадгалуулж байгаад алджээ. Үүнээс Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөгчдийн 240 тэрбум төгрөгийг тус банкинд хадгалуулж байгаад алдсан нь нийгмийг цочролд оруулсан юм. Ер нь дампуурлын ирмэгт ирчихсэн “Капитал” банкинд НДС-гийн 240 тэрбум төгрөгийг яагаад хадгаламж хэлбэрээр байршуулж алдав гэдэг асуудал хариуцлага нэхэж хоцорсон нь мэдээж.

Нийгмийн даатгалыг хоёр хувиар, авто замынхыг тав дахин нэмэхийг завдав

Монгол Улсын Засгийн газар ОУВС-гийн “Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөр”-т хамрагдахдаа НДШ-ийг 2018 онд 2 хувь, 2019 онд 1 хувь, 2020 онд 2 хувиар тус тус нэмэх үүрэг хүлээсэн. Ингэснээр 2018-2020 оны хооронд НДШ нийт таван хувиар өсгөхөөр хуульчлаад байв. Энэ хүрээнд 2020 онд НДШ-ийн нэмэгдлээр 174.2 тэрбум төгрөгийг улсын төсөвт төвлөрүүлэхээр тооцож, төсвийн тухай хуулиа баталсан юм.

Харин Төсвийн тухай хуулийн уг хэсэгт Ерөнхийлөгч хориг тавьж, өөр эх үүсвэрээс гаргах шаардлагыг УИХ-д тавьсан юм. УИХ-аас Ерөнхийлөгчийн саналыг хүлээн авснаар 2020 онд НДШ 24 хувиар төлөгдөхөөр боллоо. НДШ нэмэгдсэн тохиолдолд 900.000 төгрөгийн цалинтай хүн 234.000 төгрөгийн НДШ төлөхөөр байсан юм. Үүнтэй зэрэгцээд авто зам ашигласны төлбөрийг тав дахин нэмэгдүүлэхээр НИТХ-ын шийдвэр гарсан байсныг иргэд эсэргүүцэж, автомашинтай жагсаал хийсний хүчинд болиулж чадсан юм.

Монголд “даам гарсан” ОУВС

Энэ оны арваннэгдүгээр сарын 18-нд Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга мэдээлэл хийх үеэрээ “Одоо 23 хувьтай байгаа Нийгмийн даатгалын шимтгэлийг ирэх онд 25 хувь болгохоор төсөвт тусгасан. Үүнд хориг тавих болсон” гэсэн юм.Харин энэхүү мэдэгдэлд Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар өөрийн твиттер хуудсаараа дамжуулан “Энэ нь үнэн хэрэг дээрээ ОУВС-гийн хөтөлбөрт Ерөнхийлөгч хориг тавьж байна гэсэн үг. ОУВС-тай хамтарч хэрэгжүүлж байгаа ХӨТӨЛБӨР үр дүнгээ өгч байгаа, дампуураад зогсчихсон байсан эдийн засгаа, өндөр хүүтэй зээл, бондуудад дарлуулж байснаа эргэж нэг санаач гэж хэлье дээ” гэжээ. Энэ талаар бусад улс төрчид ямар үзэл бодолтой байсан гээч. Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга З.Энхболд “Ч.Хүрэлбаатар гэдэг сайдыг Валютын сангийн сонгогчид сонгоод, валютын сандаа тайлан тавьдаг, тэдний сайд шиг аяглаад байна” гэсэн бол Барилга, хот байгуулалтын сайд Х.Баделхан “Ипотекийн зээлийн шинэ журам боловсруулж Засгийн газарт уг нь өргөн барьсан юм. Гэхдээ Сангийн сайд ОУВС-тай тохиролцох ёстой гэж үзээд буцааж татаж авсан байгаа” гэж. Харин Эдийн засагч Х.Батсуурь“Олон улсын валютын сан дампуурсан, дампуурах гэж байгаа улсад зээл өгдөг ганцхан үүрэгтэй. Дэлхий дээр ямар ч улсын эдийн засаг уналтад орохгүй бол энэ байгууллагын үндсэн зорилго үгүй болно. Нэмж зээл олгохоос өөрөөр ямар ч аврах ажиллагаа хийдэггүй. Гэтэл Олон улсын валютын сан зээл өгөхдөө тулган шаардаж байгаа болзлын алсын зайн тусгалыг харвал өөрийн оршин тогтнох нөхцөлийг бүрдүүлж байна гэж харж байна” хэмээн товч бөгөөд тодорхой дүгнэжээ.

Утааг багасгах эхний алхам сайжруулсан түлш

Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах зорилгоор энэ онд авсан хамгийн том арга хэмжээ бол түүхий нүүрсийн нийслэлд оруулахыг хориглож, оронд нь “Тавантолгой түлш” компанийн сайжруулсан шахмал түлшээр гэр хорооллын айл өрхийг хангасан явдал юм. Улаанбаатарын утаа улс төрчдийн халаасаа зузаалдаг унацтай гоё бизнес байсан. Олон ч хүн утаагаар цөм баяжсан. Улаанбаатарын утаатай тэмцэнэ гэж өнгөрсөн арван жил 557 тэрбум төгрөг зарцуулжээ. Жишээлбэл, 2010 онд "Цэвэр агаар" санг байгуулж, 2015 он хүртэл агаарын бохирдлыг бууруулах арга хэмжээнд 90 гаруй тэрбум төгрөг зарцуулжээ. Сайжруулсан түлш хэрэглэснээр агаарын найрлага дахь тоосонцорын хэмжээ өнгөрсөн оныхоос буурч, утааны харагдах байдал өнгөрсөн онуудаас сайжирсан ч хорт хийн агууламж нь нэмэгдсэн гэсэн мэдээллийг зарим судлаач хэлж байгаа. Түүнчлэн сайжруулсан түлшийг түлэх зааварчилгааг урьдчилан өгөөгүйгээс 10 гаруй хүн угаарын хийнд хордож амиа алдсан, 2000 гаруй хүн хөнгөн байдлаар хордсон нь гашуун сургамж болж үлдлээ.

800 гаруй хятадыг албадан гаргажээ

Монголын хилээр хээвнэг нэвтэрсэн 800 гаруй хятад иргэн манай үүрэн телефоны компаниудын дугаарыг ашиглаж, цахим гэмт хэрэг үйлдэж байсан нь тогтоогдсон. Тэд БНХАУ-д өргөн ашигладаг “Алибаба”, “Табао”, “Вичат”, “Кюү кюү” зэрэг аппликэйшн ашиглаж, цахим худалдааны сайтуудын бараа бүтээгдэхүүнийг сурталчлах, үйл ажиллагаа явуулах нэрээр халхавчлан иргэдийг залилан мөнгө угааж байсан нь тогтоогдсон байна. Иймээс өнгөрсөн аравдугаар сарын 29-30-нд шилжих шөнө ТЕГ, ЦЕГ хамтран “Амар”, “Секрет гарден”, “Юнион бюлдинг”, “Санни таун”, “Кентавр”, “Ориентал” зэрэг зочид буудлаас нийт 818 хятад иргэнийг саатуулж, 783-ыг нь Монголоос албадан гаргасан байна.Тэднийг саатуулах үеэр өндөр хүчин чадал бүхий 1000 орчим компьютер, 10000 гаруй гар утасны дугаар ашиглаж байсныг хурааж авчээ.

Оюутны 70 мянгыг зогсоож, ипотекийн зээлд хязгаар тавив

Сурлагаараа шалгарсан залуус дэлхийн шилдэг 100 их дээд сургуульд тэтгэлгээр суралцуулах хүний нөөцийн бодлогын маш чухал дэмжлэгийг МАН-ы эрх баригчид болиулсныг олон мянган оюутан, тэдний ар гэрийнхэн эсэргүүцэв. Мөн үндэсний тэтгэлэг болох сайн суралцсан оюутанд олгодог 70 мянган төгрөгийг зогсоожээ. Үүгээр зогсохгүй ипотекийн зээлд хязгаар тавив. 2019 онд улсын төсвөөс 115, Монголбанкнаас 220, арилжааны банкуудын өөрийн эх үүсвэрээс 115 тэрбум төгрөг гээд нийт 450 тэрбумыг зарцуулахаар төлөвлөсөн ч энэ он гарснаас хойш ипотекийн зээлд хамрагдах хүсэлтэй иргэдийн ихэнх нь зээлээ авч чадсангүй. 2019 оны долдугаар сард банкууд 741 иргэнд 57.1 тэрбум төгрөгийн ипотекийн зээл олгосныг Монголбанк мэдээлсэн. Тэгвэл Монгол Улсын 2020 оны төсөвт улсаас 60-хан тэрбум төгрөгийг ипотекийн зээлд олгохоор тусгасныг юу гэж ойлгох ёстой вэ.