Нийгмийн даатгалын тухай хуульд орсон өөрчлөлтийг энэ оны нэгдүгээр сарын 1-ээс дагаж мөрдөөд эхэлжээ. Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын дэд дарга Г.Сарангаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Малчин болон хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид нэг удаа нөхөн төлөөд тэтгэвэрт гардаг хууль өмнө нь хэрэгжиж байсан. Энэ хуулиар хичнээн хүн тэтгэвэрт гарсан байдаг вэ?

-Энэ хуулийн үйлчлэлд 6000-7000 иргэн хамрагдсан байдаг. Шинэ хуулиар 88 мянга гаруй иргэн хамрагдана гэсэн урьдчилсан тооцоо гарсан.

-Капитал банкны асуудлыг яаж шийдвэрлэж байгаа вэ. Хэдэн төгрөгийн алдагдалд орсон бэ?

-Капитал банктай холбоотой асуудал олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр нэлээд тодорхой явсан. Манай дээр одоогийн байдлаар 101 тэрбум төгрөгийн төлбөр үүссэн гэж үзэж байгаа. Холбогдох журмынхаа дагуу банкны эрх хүлээн авагчид материалыг нь бүрдүүлээд өгсөн байгаа.

-Хувиараа хөдөлмөр эрхэлж байгаа болон малчид нийгмийн даатгалын шимтгэлийг 420 мянган төгрөгөөр төлнө гэж байна. Яагаад 420 мянган төгрөгөөр төлж байгаа вэ. Өнгөрсөн жилүүдэд цалингийн доод хэмжээ 420 мянгад хүрээгүй байсан. Үүнийг яаж тооцож гаргасан бэ?

-Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 10 хувиар буюу сард 42,000 (420 мянган төгрөгийн 10 хувь) төгрөгөөр тооцож төлнө гэж бодсон байгаа. Тодорхой хэмжээний үндэслэлийн хэмжээнд гаргасан. Олон жил бага дүнгээр төлүүлэх юм бол Тэтгэврийн даатгалын санд асуудал үүснэ. Иймээс нэлээд үндэслэлтэй гаргасан. Олон жил гэхээс илүүтэй тухайн иргэн өөрөө нийгмийн даатгалын байцаагчид хандаж, өөрийнхөө зорилт, хэрэгцээтэй хугацааг бүртгүүлж явах боломжтой.

-Хувиараа нийгмийн даатгалыг огт төлж байгаагүй хүмүүс нийгмийн даатгалын шимтгэлийг шинэ хуулиар нөхөн төлөх боломж бий болох уу?

-Одоогийн байдлаар журам ирээгүй байна. Малчдын нийгмийн асуудлыг дээшлүүлэх тал дээр нэлээдгүй ажил хийж байгаа. Тухайлбал, өнгөрсөн 2019 онд 9600 малчин тэтгэврийн наснаасаа өмнө тэтгэврээ тогтоолгосон. Мөн малчдын нийгмийн халамжийн чиглэлээр ажлууд хийгдэж байгаа.

-Нийгмийн даатгалын сан олон хуулиудын хүрээнд тэтгэвэрт гарч байгаа хүмүүсийн тоо нэмэгдэж байна. Нийгмийн даатгалын сан ашигтай ажиллаж байна уу, алдагдалтай явж байна уу?

-Нийгмийн даатгалын байгууллага дөрвөн санг хамааран ажиллаж байна. Үүнд тэтгэвэр, тэтгэмж, ажилгүйдэл, үйлдвэрийн осол мэргэжлээс шалтгаалсан даатгалын сан гэж байгаа. Ажилгүйдэл, үйлдвэрийн осол мэргэжлээс шалтгаалсан даатгалын сангийн хувьд орлогоор зарлагаа бүрэн нөхөж, цаана нь чөлөөт үлдэгдэлтэй байдаг. Харин тэтгэврийн даатгалын сангийн хувьд тодорхой хэмжээний улсын төсвийн санхүүгийн дэмжлэг авч байгаа. Өнгөрсөн 2019 онд улсын төсвөөс 605 тэрбум төгрөгийг тэтгэврийн санд өгсөн.

1995 оноос нийгмийн даатгалын багц хууль хэрэгжиж эхлээд хувь хүн ажилтан, ажил олгогч нийгмийн даатгалын тогтолцоонд орж шимтгэл төлдөг болсон. Цэргийн алба хаагчдын тэтгэвэр тэтгэмжийн тухай хуулийг нийгмийн даатгалын байгууллага гэрээний үндсэн дээр тогтоож олгодог. Цэргийн алба хаагчид төрийн тусгай албан хаагчид учраас хуулиар нийгмийн даатгалд даатгуулахгүй,тэтгэвэр тэтгэмжийг улсын төсвөөс хариуцна гээд заачихсан. Энэ хуулийн заалтын дагуу одоогийн байдлаар 18 мянган иргэн цэргийн алба хаасны тэтгэвэр тэтгэмжийн хуулийн дагуу тэтгэврээ тогтоогоод явж байгаа. Эдгээр иргэдийн тэтгэврийг улсын төсвөөс олгоод явж байна. Үлдсэн хүмүүсийн тэтгэвэр тэтгэврийн даатгалын сангийн орлого зарлагын зөрүү буюу тодорхой хэмжээний алдагдалтай явж байна.

Нийгмийн даатгалын байгууллага хамрах хүрээгээ өргөжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байгаа. Татварын ерөнхий газартай хамтарч нийгмийн даатгалын байгууллагад бүртгэлтэй хэрнээ татварт бүртгэлгүй. Эсвэл татварын байгууллага бүртгэлгүй үйл ажиллагаа явуулж тендерт орох зорилгоор бүртгүүлж нийгмийн даатгал өр авлага үүсгэдэг асуудал байгаа. Иймээс Нийгмийн даатгалын ерөнхий газар Татварын ерөнхий газартай хамтарч ажил олгогч илрүүлж, орлогыг зөв тодорхойлох чиглэл дээр хамтарч ажиллаж байна.

-Тэтгэврийг долоон жилийн дундаж цалингаар тогтооно гэж байна. Энэ талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр тэтгэмжийн тухай хуулиар 2017 онд өөрчлөлт орсон. Үүнд тэтгэврийн даатгалын хувь хэмжээ, тэтгэврийн нас, тэтгэвэр бодох аргачлал гэх мэт зүйлүүд орсон. Тэтгэврийн насны хувьд 65 болгож тогтоосон. Олон жил шимтгэл төлсөн эрэгтэй хүн 60 настай, эмэгтэй хүн 55 настай тэтгэвэртээ гарах эрх нь нээлттэй. Харин цөөн жил шимтгэл төлсөн хуулиар тогтоосон жилд хүрэхгүй хүн жил бүр гурван сараар нэмэгдэх болзлыг хангах шаардлагатай байгаа. Тэтгэврийг тогтоолгохдоо тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн сүүлийн 20 жилийн дотор хамгийн өндөр таван жилийг сонгодог байсан. Харин үүнийг нэмж долоон жил болгосон байгаа.