Улсын Их Хурлын 2025 оны намрын ээлжит чуулганы өчигдрийн хуралдаанаар / “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүллээ.

Үдээс өмнөх чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар төслийн талаарх Эдийн засгийн байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй танилцаж, гишүүд асуулт асууж, хариулт авсан тул тогтоолын төслийн талаарх Эдийн засгийн байнгын хорооноос бэлтгэсэн зарчмын зөрүүтэй 210 саналын томьёолол тус бүрээр санал хураав. Тухайлбал, “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэл” батлагдахтай холбогдуулан Улсын хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийг боловсруулах аргачлалыг хуулиар тогтоох, Монгол Улсыг хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэлийг боловсруулах, төлөвлөх, батлах, гүйцэтгэлийн үнэлгээ хийх, тайлагнах цаглавар, Улсын Их Хурлаар хэлэлцүүлэхтэй холбоотой хуулиудын уялдааг хангаж, шаардлагатай хуулийн төслийг боловсруулан 2026 оны хаврын ээлжит чуулганы хугацаанд Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлэхийг Улсын Их Хурлын тогтоолоор Засгийн газарт даалгах ажлын хэсгийн саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 54.0 хувь нь дэмжлээ.

Мөн төслийн 1 дүгээр хавсралтын “Өмнөтгөл” хэсгийг “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл /цаашид “Үндсэн чиглэл” гэх/-д үндэсний, салбарын, төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын болон тэдгээрийн хэрэгжүүлж буй хөтөлбөрийн түвшинд тулгамдаж байгаа асуудлыг тогтоож, уг асуудлуудыг шийдвэрлэх арга зам, шийдвэрлэснээр бий болох үр дүн, хэмжих шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлсон болно. Шалгуур үзүүлэлтийг Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Тогтвортой хөгжлийн зорилгын тус үндсэн чиглэлийг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээг төсөв, санхүүгийн тооцоо, эх үүсвэртэй нь нарийвчлан заасан. Үндсэн чиглэл нь Засгийн газрын болон Засаг даргын үйл ажиллагааны хөтөлбөр, улс, аймаг, нийслэл, хотын хөгжлийн жилийн төлөвлөгөө, улс, орон нутгийн төсөв, цаашлаад байгууллагын стратеги болон жилийн гүйцэтгэлийн төлөвлөгөө, төрийн албан хаагчийн жилийн гүйцэтгэлийн төлөвлөгөө зэрэг баримт бичгийн суурь болно. Үндсэн чиглэлд тодорхойлсон үр дүнг бодлого, төлөвлөлтийн эдгээр баримт бичигт тусгаж, зорилтот үр дүнг хангахад чиглэсэн арга хэмжээнүүдийг төлөвлөн хэрэгжүүлнэ. Үндсэн чиглэл нь “Шинэ итгэл-Эрс шинэтгэл”-д зорьсон “Хүний хөгжил”, “Нийгмийн хөгжил, үндэсний нэгдмэл үнэт зүйл”, “Эдийн засаг, дэд бүтцийн хөгжил”, “Байгаль орчин, ногоон эдийн засаг”, “Төрийн бүтээмж, засаглал”, “Бүсийн хөгжил”, “Үндэсний өрсөлдөх чадвар”, “Шинжлэх ухаан, технологи, хиймэл оюун” гэсэн бодлогын 8 чиглэлээс бүрдэх бөгөөд энэ хүрээнд үндэсний 10 үр дүнд хүрэхээр төлөвлөв.” гэж өөрчлөн найруулахыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 56.3 хувь нь дэмжив.

Түүнчлэн төслийн 1 дүгээр хавсралтын 1.2 дахь заалтыг “Хөдөлмөрийн харилцаа, цалин хөлс, нийгмийн даатгалын уялдааг сайжруулж, зохистой хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх замаар дундаж давхаргын эзлэх хувийг 20 хувиар нэмэгдүүлнэ.” гэж, төслийн 1 дүгээр хавсралтын 1.1 дэх заалтыг “1.1.Боловсролын чанар болон хүртээмжийн ялгааг арилгаж, эрүүл мэндийн тогтолцооны гүйцэтгэлийн хүрээг тогтоож, хүн-төвтэй, хүртээмжтэй, чанартай, санхүүгийн эрсдэлгүй тусламж, үйлчилгээг иргэн бүрд тэгш хүргэж, дундаж наслалтыг 2 насаар нэмэгдүүлж, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлттэй нийцсэн хүний нөөцийг бэлтгэн, хүний хөгжлийн үзүүлэлтийг 0.85 оноонд хүргэнэ.” гэж өөрчлөн найруулах ажлын хэсгийн саналыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх тус тус дэмжлээ.

Мөн энэ үеэр Улсын Их Хурлын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Г.Тэмүүлэн тогтоолын төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэхдээ холбогдох хууль, зарчмын дагуу асуудалд хандсаныг онцлоод суурь судалгаагүй, төсөлд техник эдийн засгийн үндэслэл хийгээгүй асуудлыг үндсэн чиглэлд тусгах боломжгүй гэв. Иймд санхүүжилтийн эх үүсвэр, техник, эдийн засгийн үндэслэл, зураг төсөл боловсруулах шаардлагатай төсөл, арга хэмжээг хасаж буйг ажлын хэсгийн ахлагч дурдаад хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэхтэй холбоотой бүх саналуудаар санал хураах шаардлагагүй гэдгийг мэдэгдэв. Мөн хуралдаан даргалагчийн зүгээс зарчмын зөрүүтэй зарим саналд гүйцээн боловсруулах чиглэлийг ажлын хэсэгт өглөө. Ингээд тогтоолын төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүлсэн.

Энэ өдөр Улсын Их Хурлын Эдийн засгийн байнгын хороо дахин хуралдаж, “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг явуулсан байна. Иймд чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар тогтоолын төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийв.

Энэ талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Р.Сэддорж танилцуулав. Тэрбээр танилцуулгадаа, Эдийн засгийн байнгын хороо Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 42, 61 дүгээр зүйлд заасныг баримтлан, 2025 оны 11 дүгээр сарын 28-ны өдрийн хуралдаанаараа тогтоолын төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг явуулж, чуулганы нэгдсэн хуралдааны анхны хэлэлцүүлгээр санал хурааж шийдвэрлэсэн зарчмын зөрүүтэй саналын томьёоллуудыг төсөлд бүрэн тусгасныг дурдлаа. Түүнчлэн Байнгын хорооны хуралдаанаар тогтоолын төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг явуулах үед хуралдаан даргалагчаас гүйцээн боловсруулах чиглэл өгсөн зарчмын зөрүүтэй хоёр, нийцүүлэн жигдрүүлэх зарчмын зөрүүтэй хоёр саналын томьёоллоор санал хураалт явуулахад, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн гуравны хоёроос доошгүй нь дэмжсэн гэдгийг онцлов.

Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан асуулт асууж, үг хэлэх гишүүн байгаагүй тул тогтоолын төслийн талаарх зарчмын зөрүүтэй саналаар санал хураалт явуулсан. Үргэлжлүүлэн “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг батлахыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 56.1 хувь нь дэмжлээ.

Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргыг томилж, чөлөөлөв

Улсын Их Хурал дахь АН-ын бүлгээс авсан завсарлагын хугацаа дууссан тул Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргыг томилох, чөлөөлөх тухай асуудлыг үргэлжлүүлэн хэлэлцэв.

Үдээс өмнөх чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар нэр дэвшигчийн танилцуулга, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй танилцаж, гишүүд асуулт асууж, үг хэлсэн. Иймд Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын үүрэгт ажлаас Барсүрэнгийн Баасандоржийг чөлөөлөхийг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 61.3 хувь нь дэмжив.

Дараа нь Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар Лувсандоржийн Өлзийсайханыг томилох саналыг дэмжье гэдэг томьёоллоор нууц санал хураалт явуулахад, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 61.3 хувь нь дэмжлээ. Ийнхүү “Улсын Их Хурлын Ерөнхий нарийн бичгийн даргыг томилох тухай” Улсын Их Хурлын тогтоол батлагдав. Улсын Их Хурлын дарга Н.Учрал дээрх тогтоолыг эцсийн найруулгыг нэгдсэн хуралдаанд уншиж танилцуулав.

“Тогтоолд нэмэлт оруулах тухай” тогтоолын төслийг анхны хэлэлцүүлэгт шилжүүллээ

Дараа нь Засгийн газраас 2025 оны 11 дүгээр сарын 19-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн “Тогтоолд нэмэлт оруулах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцсэн.

Төслийн талаар Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд М.Бадамсүрэн танилцуулав. Тэрбээр танилцуулгадаа, манай улсын мал аж ахуй, газар тариалан, хүнсний салбарын үйл ажиллагаа нь уур амьсгалын өөрчлөлт болон олон улсын харилцаанаас үүдэн гарсан үр дагаврууд, эдийн засгийн таагүй нөлөөнд мэдрэг байсаар байгаа бөгөөд цаашид ч үүсэж болзошгүй нөхцөл байдлыг харгалзан үзэж, цаг үеийн шинжтэй арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхээр гаалийн албан татвартай холбоотой хууль тогтоомжийг өргөн мэдүүлсээр ирснийг онцолж байлаа.

Улмаар Монгол Улсын Их Хурлын 2024 оны 4 дүгээр сарын 19-ний өдрийн чуулганаар мал аж ахуйн салбарыг эрсдэлээс хамгаалах, гол нэрийн бүтээгдэхүүний хангамж, нийлүүлэлтийн тогтвортой байдлыг хангах, нөөцийг нэмэгдүүлэх, нийлүүлэлтийг тасалдуулахгүй байх зорилгоор импортлох мал, амьтны тэжээл, тэжээлийн нэмэлт болон улаанбуудайн гурилыг Гаалийн албан татвараас чөлөөлөх тухай хуулийг хэлэлцэн баталсан гэв.

Дээрх хуулийн хэрэгжилтийн хүрээнд гурилын нийлүүлэлт нэмэгдэж, үнэ тогтворжсон эерэг үр дүн гарсан боловч энэ нь улаанбуудайн гурил үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөөд зогсохгүй, манай улсын эдийн засгийн тулгуур салбаруудын нэг болох хөдөө аж ахуй, газар тариалангийн үйлдвэрлэлд сөргөөр нөлөөлж, цаашлаад салбарын хэмжээнд үйлдвэрлэлийн тасалдал үүсгэх нөхцөл байдал бүрдсэнийг сайд танилцуулгаад онцлоод Монгол Улсын Их Хурлын 2025 оны 6 дугаар сарын 25-ны өдрийн чуулганаар дээрх арга хэмжээг зогсоож, Гаалийн албан татвараас чөлөөлөх тухай хуулийг хүчингүй болсонд тооцох тухай хуулийн төслийг хэлэлцэн баталсан гэлээ.

2025 оны байгаль цаг уурын нөхцөл байдлаас шалтгаалан баруун бүсийн хэмжээнд хур тунадас бага, гантай байснаас улбаалан байгалийн хадлан, өвс тэжээлийн гарц муу, улаанбуудайн тариалалт, ургац хураалт өмнөх жилүүдээс харьцангуй бага байх төлөвтэй зэрэг тариалангийн үйлдвэрлэлийн бодит нөхцөл байдалд тулгуурлан улаанбуудайн гурил, мал амьтны тэжээл, тэжээлийн нэмэлтийн хангамж, нийлүүлэлт тухайн бүс нутагт доголдох нөхцөл байдал үүсэж болзошгүй байна. Иймээс баруун бүсийн нөхцөл байдалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Жангабыл нарын 64 гишүүнээс Баян-Өлгий аймгийн Цагаан нуур, Ховд аймгийн Ярант, Увс аймгийн Боршоо, Завхан аймгийн Арцсуурь, Говь-Алтай аймгийн Бургастай боомтоор улаанбуудайн гурил, малын тэжээл, тэжээлийн нэмэлтийг импортлох боломжоор хангаж, гаалийн албан татвараас чөлөөлж, иргэдэд бодитой дэмжлэг болгохыг хүссэн санал хүсэлтийг ирүүлээд байна. Иймд хөдөө аж ахуйн салбарт үүссэн бодит нөхцөл байдлыг харгалзан үзэж, алслагдсан бүсийн хүн амын гол нэрийн хүнсний бүтээгдэхүүний нэг болох улаан буудайн гурилын хангамж, нөөц тасалдахгүй байх, байгаль цаг уурын нөхцөл байдлаас шалтгаалсан малын тэжээлийн хомсдол үүсэж болзошгүй хүндрэлийг даван туулахад тухай бүр Засгийн газрын хүрээнд шийдвэр гаргах нөхцөлийг бүрдүүлэх шаардлагатай тул тогтоолын төслийг боловсруулсан гэж байлаа.

Энэ талаарх Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хороо болон Төсвийн байнгын хорооны хамтарсан хуралдааны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Заяабал танилцуулав. Тэрбээр танилцуулгадаа, Монгол Улсын Засгийн газраас 2025 оны 11 дүгээр сарын 19-ний өдөр Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн "Тогтоолд нэмэлт оруулах тухай" Монгол Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг яаралтай хэлэлцүүлэхээр ирүүлснийг Улсын Их Хурлын 2025 оны 11 дүгээр сарын 20-ны өдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар шийдвэрлэж, Төсвийн болон Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны 2025 оны 11 дүгээр сарын 25-ны өдрийн хамтарсан хуралдаанаараа төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлгийг явуулсныг дурдлаа.

Хууль санаачлагч цаг үеийн хүндрэлтэй нөхцөл байдлыг даван туулах, хүнсний гол нэрийн бүтээгдэхүүн болон мал, амьтны тэжээлийн хангамж, нийлүүлэлтийг тасалдуулахгүй байх, мал аж ахуйн салбарыг эрсдэлээс хамгаалах зорилгоор улаанбуудайн гурил болон малын тэжээл, тэжээлийн нэмэлт бүтээгдэхүүний гаалийн албан татварын хувь хэмжээг тогтоох зайлшгүй шаардлагын үүднээс "Импортын барааны гаалийн албан татварын хувь, хэмжээ батлах тухай" Монгол Улсын Их Хурлын 1999 оны 27 дугаар тогтоолд нэмэлт оруулах тухай" Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг боловсруулсан гэдгийг Б.Заяабал гишүүн дурдаад Байнгын хороодын хамтарсан хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх “Тогтоолд нэмэлт оруулах тухай” Монгол Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжиж, чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэж үзсэн гэж байлаа.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, үг хэлсэн. Тухайлбал, Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Пүрэвдорж, уг асуудлыг Засгийн газар дэмжсэнээс хойш багагүй хугацааны дараа Улсын Их Хуралд мэдүүлснийг анхааруулав. Нөгөөтээгүүр, зарим залуу гишүүд хууль тогтоолыг хэлэлцэн батлах хүртлэх үйл явц, хугацааг тооцолгүй мэдээлэл хийснээс болж, бизнес эрхлэгчид хохирох явдал гарсан тул цаашид асуудлаа иргэдэд сайн ойлгуулж байхыг хүсэв.

Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн С.Бямбацогт төрийн бодлого тодорхой, тогтвортой байхад гишүүд бид анхаарах нь зүйтэй гээд өмнө нь баруун бүсийн боомтуудаар гурил, малын тэжээл татваргүй оруулдаг байсныг байсхийгээд өөрчилдөг болсныг сануулав. Тэрбээр алслагдсан бүс нутагт ажиллаж, амьдарч байгаа иргэд төвийн бүсийнхэнтэй орлого, зарлага нь адилхан байх бодлогыг явуулахад анхаарах шаардлагатай байна гэж байлаа.

Харин Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Жангабыл баруун аймгуудын хил залгаа боомтуудаар импортоор оруулах улаанбуудайн гурил, малын тэжээлийг гаалийн албан татвар болон нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөх санал тавьснаас хойш өнөөдрийг хүртэл хоёр сарын хугацаа өнгөрсөн ч бодит шийдвэр гараагүй байгааг хөндөж, баруун аймгуудын хил залгаа боомтуудаар улаанбуудайн гурилын импортын мэдэгдэл болон 25 мянган тонн гурил импортлох квот олгох эсэхийг лавлав.

Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд М.Бадамсүрэн хариултдаа, импортын мэдэгдлийн тухайд энэхүү тогтоолын төсөл хэлэлцэн батлагдвал асуудлыг шуурхай шийдэх боломжтойг тодотгов.

Ингээд “Тогтоолд нэмэлт оруулах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжих эсэх санал хураалт явуулахад, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 53.7 хувь нь дэмжив. Иймд төслийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Төсвийн болон Байгаль орчин, хүнс, хөдөө аж ахуйн байнгын хороонд шилжүүллээ.

Стратегийн ач холбогдол бүхий бүтээгдэхүүний хангамж, нийлүүлэлтийг дэмжих тухай хуулийн төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт шилжүүллээ

Хуралдааны төгсгөлд Засгийн газраас 2025 оны 11 дүгээр сарын 25-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн Стратегийн ач холбогдол бүхий бүтээгдэхүүний хангамж, нийлүүлэлтийг дэмжих тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийсэн.

Улсын Их Хурлын Эдийн засгийн байнгын хороо 2025 оны 11 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуралдаанаараа дээрх хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулсан бөгөөд энэ талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Батсүмбэрэл танилцуулав. Тэрбээр танилцуулгадаа, Байнгын хороо хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлд заасныг баримтлан явуулсныг дурдаад Улсын Их Хурлын гишүүдээс хуулийн төслийн талаар зарчмын зөрүүтэй саналын томьёолол гаргаагүй тул хуралдаан даргалагч хуулийн төслийг анхны хэлэлцүүлгээс эцэслэн батлах үе шат руу шилжүүлэх горимын санал гаргасныг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх буюу 70.6 хувийн саналаар дэмжсэнийг онцолж байлаа.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа асуулт асууж, хариулт авсны дараа Байнгын хорооны саналаар Стратегийн ач холбогдол бүхий бүтээгдэхүүний хангамж, нийлүүлэлтийг дэмжих тухай хуулийн төслийг анхны хэлэлцүүлгээс эцэслэн батлах үе шат руу шилжүүлэх горимын саналаар санал хураалт явуулахад, хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэнгүй.

Иймд төслийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүлэв хэмээн Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээлэв.