Монголын Хүннү рок чиглэлийн “The HU” хамтлагийн “Wolf totem” дуу АНУ-ын ITUNES-д US TOP 100 дууны 30 дугаарт, TOP 40 рок дууны нэгдүгээрт эрэмбэлэгдсэн байна. Ингэснээр тус хамтлагийн дуу Леди Гага /Lady Gaga/-ийн “Always remember us this way”, Күин /Queen/ хамтлагийн “Bohemian Rhapsody” зэрэг хит дуунуудын урд бичигдэж байгаа юм.

Монголын рок хамтлаг “The HU” нь 2018 онд байгуулагдсан бөгөөд тэдний гаргасан хоёр дууны клип нь “YouTube” дээр дэлхийн өнцөг булан бүрийн хүмүүсийг байлдан дагуулж “Yuve Yuve Yu” дуу 12 сая , “Wolf Totem” дуу нь одоогоор 7 сая үзэгч, сонсогчийн хандалт авсан тухай бид өмнө мэдээлсэн.

Тус хамтлагийн продюсерээр Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, дуучин, продюсер Б.Дашдондог ажиллаж буй бөгөөд “The HU” хамтлаг Ц.Галбадрах, Б.Энхсайхан, Г.Нямжанцан, Н.Тэмүүлэн гэсэн дөрвөн хүний бүрэлдэхүүнтэй. Хамтлагийн ахлагчийг Ц.Галбадрах гэдэг.

Энэ удаа уншигч та бүхэнтэйгээ бид “The HU” хамтлагийнхныг уулзуулахаар тэдний бэлтгэлийн байрыг зорилоо.

“The HU” хамтлагийн продюсер, МУГЖ, дуучин Б.Дашдондог:

-ХҮННҮ РОК ЦЭВЭР МОНГОЛ ХӨГ-

-АНУ-ын ITUNES дэх ТОП 40 рок дууны жагсаалтын нэгдүгээрт бичигдсэнд баяр хүргэе.

-Баярлалаа.

-Монголын урлагийнхан ихэвчлэн дотоод зах зээлээс гадаад зах зээл рүү гэсэн чиглэлтэй ажиллаж байгаа харагддаг. Харин танай хамтлаг эсрэгээрээ гадны зах зээл рүү эхэлж ороод, дараа нь дотооддоо танигдаж байх шиг. Хамтлагийн бодлогыг хэрхэн харж төлөвлөсөн бэ?

-Анхнаасаа гадаад зах зээл гэж харж, төлөвлөж байсан. Угаас Монголын зах зээл дээр цоо шинэ зүйл гаргаж ирэхэд Монголчууд хүлээж авах нь их удаан. Шууд хүлээж аваад, сонсох боловсролтой хүмүүс Монголд их цөөхөн байх шиг. Тиймээс л анхнаасаа ийм бодлого барьсан. Гэвч гадны зах зээл дээр ч хүмүүст хэрхэн хүрэхийг бид мэдээгүй. Ийм сайн үр дүнд хүрнэ ч гэж таамаглаж байсангүй. Юутай ч бид төлөвлөгөөнийхөө дагуу л ажиллаж байна.

-Хамтлагийн “барьж” буй урсгалыг сонсогчид метал рок, этник рок, Хүннү рок, Монгол рок зэргээр тодорхойлж байна. Эдгээрээс аль нь зөв бэ?

-Би анхнаасаа Хүннү рок гэж бодсон. Учир нь үндэсний хөгжим дээр суурилж дуугарч буй. Орчин үеийн хөгжмийн зэмсгүүд орж байгаа хэдий ч хөгийг нь цоо шинээр зохиож байгаа юм. Уг зохиосон хөг нь цэвэр Монгол хөг. Товшуур хөгжим өөрөө Хүннүгийн үеэс улбаатай, түүний хөг нь кварт буюу квинт гэх хөг байдаг. Кварт, квинт хөг нь орчин үеийн рок урсгалын хамгийн гол буюу тав зургадугаар /доод/ утсан дээр тоглодог үндсэн хөг нь юм. Энэ хөгийг аль уже Хүннүгийн үед гаргачихсан, түүнийгээ тоглодог байж, түүгээрээ дуулдаг байж. Үүний дараахан буюу эзэн Чингис хааны үеэс өмнөхөн хуур гэдэг хөгжим тоглож эхэлсэн нь мөн л товшуураасаа улбаатай.

Ингэхээр товшуур хөгжим дээр семчок гэж зүйлийг нэмсэнээр хуур гэх хөгжим бий болж, хөгжлийн явцад морин толгойтой болон хэлбэрээ өөрчилсөн байдаг. Иймээс л Хүннү үеэс үүсэлтэй учир Хүннү рок гэдгээр л явъя гэж шийдсэн. Хэлэгдэх нэр томъёоны хувьд ч эвтэйхэн сонсогдоно. Харин гадныхан зарим нь heavy metal, зарим нь folk rock, зарим нь этник рок гээд янз бүрээр хэлж байгаа. Бидний хувьд Хүннү рок гэдгийг тулгах хүсэлгүй. Аяндаа тоглож буй, дуулж буй хэв маягийг сонсоод ирэхээр өөрсдөө хүлээж зөвшөөрч эхлэх байх, одооноос ч ийм зүйл цухалзаж эхлээд байна. Хүмүүсийн бичиж буй коммент зэргийг харахад Хүннү рок гэдэг урсгал байж болохыг хүлээн зөвшөөрч байгаа нь бий. Тиймээс эхлээд Хүннү рок гэдэг урсгалыг тулгах биш, уран бүтээлээ, хамтлагаа, хийсэн зүйлээ таниулах хэрэгтэй. Үүгээр дамжуулан Монголыг сайн мэдэхгүй улс орны иргэд таньж эхлэх байх, энэ урсгалаар тоглодог хамтлаг дуучид ч үүсч эхлэх байх. Ингэснээр морин хуур хөгжмийг тоглож сурах, хархираа, шахаа, хөөмийг сурахаар Монголд ирэх гэх мэтээр өргөн хүрээнд харж байгаа.

-ЕВРОПЫН ОРНУУДААР 23 ТОГЛОЛТ, АНУ-Д 40 ГАРУЙ ТОГЛОЛТ ХИЙХЭЭР ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ГАРЧ, БАТАЛГААЖСАН-

-Хамтлагийн нэрийг хүмүүс андуурч, эндүүрч хэлэх, гарвал үүслийг нь буруугаар ойлгох асуудлууд их байх шиг. Та хамтлагийн нэрийг тайлбарлаж өгөхгүй юу?

-Хятад үгнээс гаралтай гэж тайлбарлахаас эхлээд унших, дуудах нь буруу л байх шиг санагдаад байгаа. Зүгээр л ХҮ гэсэн үг шүү дээ. Хүннү судлаач Хишигээ гэж залуу бий, энэ талаар нэлээд өндөр мэдлэгтэй. Мөн Өвөр Монголын том судлаачийн “Хүннү хэл” гэж ном байдаг гэсэн. Тус номонд дурьдагдсанаар ХҮ гэдэг үг нь Хүннү үеэс гаралтай, хүн, хүүхэд, хүмүүн, хүүхэд гэх мэтээр амьд, оюун ухаант амьтны “эх” үг. Англи хэл дээр “HUMAN” гэж бий. Хоёрдугаарт, ХҮ гэдэг үг хэллэгээрээ хүний хэвлийгээс амьсгалыг тэр чигээр нь түлхэж гарч хэлэгддэг, цээжээрээ дуугарч болдог үг юм. Буддын шашинд, бясалгах зэрэгт ХҮ явж л байдаг.

-Хоёр сарын дараа танай хамтлаг “TONS ROCK” нэртэй олон улсын фестивальд оролцохоор явна гэсэн. Гадаад харилцаа ямар түвшинд байгаа вэ?

-Зургадугаар сараас долдугаар сарын хооронд Европын орнуудаар хэд хэдэн тоглолт төлөвлөсөн байгаа. Францад хоёр том фестивальд оролцож, Чех, Норвеги гэх мэт орнуудаар тоглох төлөвлөгөө урьдчилсан байдлаар гараад байна. Гэхдээ гадны улс орнуудаар тоглохоос өмнө бид тавдугаар сард Монголынхоо үзэгчдэд зориулан тоглолт хийх болно.

-Шинэ уран бүтээл хэзээ танилцуулах вэ? Цомгийн ажил хэр явцтай байна? Одоогоор бидний мэдэх хоёр дуу л байна.

-Цомгоо хэвлээгүй хэдий ч аль хэдийнэ бэлэн болчихсон байгаа. Тун удахгүй нээлтээ хийнэ.

-АРДЫН УРЛАГИЙН БАГШИЙН АЖЛАА ОРХИЖ РОК ХАМТЛАГИЙН
ГИШҮҮН БОЛСОН НЬ-

"The HU" хамтлагийн гишүүн Г.Нямжанцан:

-Та бүхний гаргасан амжилтад баяр хүргэе.

-Баярлалаа.

-Та хамтлагтаа ямар үүрэгтэй вэ?

-Би хамтлагийн хөөмийчин, хөгжимчин. Үлээврийн төрлийн хөгжмүүд буюу төмөр хуур, цуур, лимбэ ашиглана. Мөн хөөмийлж, дуулах үүрэг гүйцэтгэнэ.

-Таны хувьд Хөгжим бүжгийн консерваторт ардын урлагийн багш хийж байсан. Гэтэл одоо рок хамтлагийн гишүүн болж хөрвөж чадсан байна. Уламжлалыг хэрхэн шинэчлэлтэй хослуулав аа?

-“The HU” хамтлагт гишүүнээр орсон нь миний хувьд ховорхон тохиох аз гэж хүндэтгэж хүлээж авсан. Яах аргагүй амьдралдаа хийх томоохон өөрчлөлт байсан тул багшийнхаа ажлыг түр хойш тавьсан. Багшийн ажил суурин ажил, хүний хүүхдэд цаг заваа бүтэн зарцуулах ёстой хариуцлагатай ажил гэдгийг та бүхэн мэдэх байх. Гэтэл уран бүтээлч хүн үргэлж л явж, суудаг онцлогтой. Энэ хоёр ажил минь хоорондоо нийцэхгүй байснаас ийм шийдвэрт хүрсэн. Өнгөрсөн жил миний хувьд уран бүтээлийн олз омогтой жил болж сургуулийнхаа Шилдэг уран бүтээлч багш, оны шилдэг хөгжимчинд олгодог “Мөнгөн мод” шагналыг хүртсэн.

Энэ шагналуудын дараа багшийн ажлаа болино гэхээр жаахан эмээж байсан ч консерваторын маань удирдлагууд, хамт олон минь нэгэн дуугаар хүлээн зөвшөөрч, дэмжсэнд маш их баярласан. Монголоос дэлхийд гарах хамтлагт орж, уран бүтээлээ хий, таны өмнө консерваторын хаалга үргэлж нээлттэй гэж хэлэхэд нь бараг л хоолой минь зангирсан. Ингээд л хамтлагийнхаа ажил руу сэтгэл шулуудаж, бүх цагаа хамтлагтаа зориулж байна. Өнөөдрийг хүртэл сурсан бүх эрдэм минь энэ хамтлагт л зориулагдсан гэлтэй сайхан нийцсэн. Хөөмий, хархирааг би 1990 оноос хойш бэлдэж, сонирхож, өөрөө сурч мэдэж, шавь нартаа зааж байсан. Цуурыг ч ялгаагүй төдий хугацаанд сурч, түгээн дэлгэрүүлэх үйлийг хийж байв. Төмөр хуурыг ч мөн Монголд дэлгэрүүлэхээр багагүй ажил хийж, шинэ зүйлд нилээд соргог ханддаг залуу байсан. Өөртөө тарьж, бий болгосон энэ бүх зүйл минь одоо “The HU” хамтлагийн минь уран бүтээлд шингэж яваад талархаж байна. Энэ бол нэр хүндийн хэрэг.

Багшийн ажлаа орхиж рок хөгжим рүү ороход харамсаж буйгаа илэрхийлсэн хүмүүс ч бий. Рок хөгжмийг “аймар” мэтээр хүлээж авах хүмүүс ч бий. Гэвч уран бүтээлч хүний хувьд ямар ч стилийг өөртөө туршиж, хувираад ороход бэлэн байх нь чансаагаа харуулж буй явдал. Тиймээс ч энэ бол миний “үзэлцэх” ёстой талбар гэж харсан.

-МӨНХ ЦАСТ ОРГИЛ ДЭЭР, ӨВЛИЙН ХУВЦАСТАЙ ХҮН ДААРАХ ХҮЙТЭНД ТОГЛОЛТЫН ХУВЦАСТАЙГАА ЗУРГАА АВАХУУЛСАН-

-Уламжлалт урлагаа эвдэж байна уу гэх хүмүүсийн хардлага бий. Тийм зүйл байхгүй биздээ?

-Байхгүй. Уламжлалт байдал, хэлбэрээр нь хэрэглэж байгаа. Рок урсгалын үндсэн хөгийг Хүннүгийн үед хэрэглэж байж гэдгийг манай продюсер тодорхой тайлбарласан байх. Мөн тууль хайлах уламжлалт зан үйлийн шинж буюу өтгөн баргил хоолойгоор тухайн агаарыг хөдөлгөж, резинансд оруулж буй нь рок урсгалын суурь байж гэдгийг харж болохоор. Хүннү өвөг дээдсийн эринээс нааш татаж, томъёолж өгч буй элемэнтүүд рок хөгжимд тэр чигтээ байж байгаа юм. Тиймээс судлаачид биднийг ардын урлагаа эвдэж ашиглаж байна уу, үгүй юу гэдгийг сайн ажиглаж үзэх байх.

-Эхний уран бүтээл, түүний клип хэрхэн бүтсэн түүхээсээ хуваалцвал?

-Бид уран бүтээлүүд дундаасаа одоо цацагдсан хоёр уран бүтээлийг сонгож, продюсерийн сонголтоор эхлэн “Yuve yuve yu” дууг клипжүүлсэн. Энэ бол Дашка ахын үг, ая, бидний сүлд дуу болсон байна. Орчин үед нийгэм ямар байгааг уран бүтээлээрээ дамжуулан хэлэх гэж, нөгөөтэйгүүр маш өвөрмөц учраас бид эхний уран бүтээлээрээ тус дууг сонгосон. Баруун аймаг нийслэл хотын хооронд явсан замаа тооцвол 5500 орчим км аялаж байж энэ клипнийхээ зураг авалтыг хийж дуусгаж байлаа. Аялаж явахдаа таалагдсан газар тааралдвал л шууд буудаллан, майхнаа барьж, зургийн ажилдаа орж явсаар клипээ хүссэнээрээ хийж чадсан. Үнэхээр чадал шавхаж, уран бүтээлч хүний тэсвэр тэвчээр зааж авсан зурагнууд шүү. Үүрийн 05 цагт мөнх цаст оргил дээр, өвлийн хувцастай хүн даарах хүйтэнд тоглолтын хувцастайгаа зургаа авахуулж байсан Галаагаа бид хараад бахархаж бас өрөвдөж байсан. Энэ бүхний ард гарч чадсан учраас ч клип маань сайхан болсон дүгнэж байгаа.

-Харин хоёр дахь уран бүтээлийн тухайд?

-Хоёр дахь уран бүтээл “Wolf totem” дууны клип ч мөн л их сонирхолтой. Бямбын Ринчен гуайн үг Дашка ахын аяаар бүтсэн уг уран бүтээлд Цогт тайж кинон дээр хэлэгддэг:

Арслан ирвээс

Арсалдан тэмцье

Бар ирвээс

Байлдан тэмцье гэх гайхалтай хэсэг гардаг. Клипэнд нь морьтон баатруудын энэ цагийн хувилбар чопперчин залуус байж болох юм гэдэг утгаар, тэдний чин шударга, жудагтай зан болоод рок хөгжимтэй холбогдож буй байдлыг бодолцон оруулсан. Бидний саналыг сайхнаар хүлээн авсан “Mongolian Choppers”-ийнхонд маш их баярлаж байгаа. Эхний зураглал дээр бидний санаа их тодорхой гардаг. Цагаан тугаа барьсан морьтон гарч ирэхэд араас нь мөн л морьтон цэргүүд гарч ирэх болов уу гэх хүлээлтийг чопперчид гарч ирэн эвдэнэ. Эрэлхэг, чин шударгын тухай дуу гэж ойлгож болно. Одоо гурав дахь уран бүтээл бэлэн болсон. Цомгийн нээлттэй ойрхон гурав болон дөрөв дэх уран бүтээлээ цацах байх.

-Клипний консептыг өөрсдөө боловсруулдаг байх нь ээ?

-Тиймээ.

-МАНАЙ ХАМТЛАГТ ЮНЕСКО-Д БҮРТГЭЛТЭЙ СОЁЛЫН БИЕТ БУС ӨВҮҮДЭЭР ӨӨРСДИЙГӨӨ ӨВЧ БҮРЭН ЗЭВСЭГЛЭСЭН УРАН БҮТЭЭЛЧИД ЦУГЛАСАН-

-Танай хамтлаг Монгол улсаас ЮНЕСКО-д бүртгэгдсэн хэдэн төрлийн биет болон биет бус өвийг уран бүтээлдээ ашигладаг вэ?

-Манай хамтлагт ЮНЕСКО-д бүртгэлтэй соёлын биет бус өвүүдээр өөрсдийгөө өвч бүрэн зэвсэглэсэн уран бүтээлчид цугласан байдаг. Хөөмий, морин хуур, цуур, лимбэний битүү амьсгаа буюу бүр яаралтай хамгаалах ёстой өвийн жагсаалтанд бүртгэлтэй урлаг, мөн төмөр хуур бий. Якутад “Төмөр хуурын дэлхийн холбоо” гэж байдаг. Тэнд төмөр хуурыг маш өндөр түвшинд хөгжүүлсэн бөгөөд хэдэн арван мянган үзмэр бүхий музей хүртэл байна. Тэд төмөр хуурын урлагийг шууд л Якутын урлаг гэж мэдэхээр болтол хөгжүүлж чадсан. Гэхдээ гайхалтай нь Якутууд өөрсдөө “Энэ төмөр хуур танайх шүү, Монголчуудынх шүү, та нар хөгжүүлэх ёстой” гэж хэлдэг. Глобалчлагдаж байгаа нийгэмд улс орнууд соёл урлаг төдийгүй улс төр, эдийн засгийн ач холбогдолтой бүхнийг “энэ манайх, манайх” гэж булаалдан тэмцэлддэгээс “Энэ чинь танайх, хөгжүүлэх тал дээр хуруу гараа оролцуулаарай” гэдэг нь ховор шүү дээ. Тиймээс ч бид төмөр хуурыг уран бүтээлдээ түлхүү ашиглаж байна. Цуур хөгжим яах аргагүй, Хүннүгийн үеэс өнөөг хүртэл бидэнд хадгалагдаж, өвлөгдөж ирсэн гэдэг нь бүх бичиг сэлт, баримтаар батлагдчихсан. Тиймээс ч бид мөн л түлхүү ашиглан, маш олон уран бүтээлд ашиглаж байна.

Мөн миний хувьд лимбэний битүү амьсгааг өвлөн тээгчийн хувьд уран бүтээлдээ хэрхэн ашиглах вэ гэдэгт ихэд анхаарч байгаа. Уртын дуу ч уран бүтээлүүдэд их ашиглагдана. Задгай хоолойн цохилготой, уртын дууны шуранхай шиг хэсгүүдийг дуулах гэж оролдож байна. Мөн бидний хийж буй хөдөлгөөнүүдэд бий биелэгээний элемэнтүүд бий. Бид дэлхийн рокуудыг дуурайж хөдлөөд байхын оронд Монгол хэв маяг ямар байх вэ гэдгийг ч бодолцож байгаа нь энэ юм. Энэ мэтээр Монголынхоо өв соёлыг дэлхийд сурталчилж байгаа гэж бардам хэлнэ.

-Зөвхөн Монголын гэх үндэсний хөгжмүүдийг л ашигладаг гэж байсан. Ямар ямар хөгжмийн зэмсэгүүд ашиглаж байна? Нилээд шинэлэг харагдсан.

-Монголчуудыг морин хуураас салгаж ойлгож боломгүй. Товшуурын хувьд тууль хайлах болоод бүх л дагалдах зан үйлтэйгээ ЮНЕСКО-д бүртгэлтэй. Тууль хайлах соёл нь бидний зарим уран бүтээлд нэвт шингэсэн нь бий. Цаашид бидний бүтээлүүдэд ямар хөгжмийн зэмсэг хэрхэн орж ирэхийг бид мэдэхгүй. Одоогоор бид хуур хөгжмийнхөө хийцийг шинэ түвшинд буюу гадаад хийцээр хамтлагийн өнгө төрхөнд нийцэхүйц болгон өөрчилсөн байна. Товшуурын дуугаралт, утас, утасны хэрэглэсэн байдал, гаднах дизайн гээд бүгдийг шинэ түвшинд гаргасан. Харин дуугаралт яг хэвээр. Бид Монгол гэж хэлж болох голлох хөгжмүүдээ л авч ашиглан яваа.

-Хамтлагийнхны онцлогийн талаар та хэлж өгөөч?

-Хамтлагийнхан бүгд бие биенийхээ чадварыг хайрлаж, хүндэтгэдэг. Тэд өөрсдийгөө магтах биш, би л хэлэхгүй бол болохгүй байх. Манай Галаагийн тембер яах аргагүй Монголд их ховор. Ламын унзад хоолой мэт өвөрмөц, доошоо суурьтай, өргөн дуугаралттай, хархираа хоолой тэр бүр Монголд сонсогддогүй. Хархираа хөөмий ч тийм их байдаггүй. Дуугарахын хувьд дуугараад байдаг ч тэр бүр хархирааг оролдож чаддаггүй. Хөөмийчид исгэрч хөөмийлж хоорондоо уралддаг, хамгийн түгээмэл хөөмий юм. Дуулдаг гурван хүний хоолой бие биедээ байхгүй зүйлийг агуулж, дутуугаа нөхөж, дундуураа дүүргэдэг. Энхүүш сайхан шингэн, тод шахаатай, исгэрээ хөөмийтэй. Би дундуур нүүгсэн, сөөнгө, үлгэрч өвгөний хоолой мэт гаргах гэж хичээнэ. Харин Галаагийнх доод суурь болж орж ирдэг. Тэмүүлэнгийн хувьд “Дашка студи”-ийн аранжировщикаар ажиллаж байсан.

Амьд хөгжмийн хамтлагт бөмбөр ч тэр, гитар ч тэр тоглочихдог дээр нь өөрөө аранжировщик хүн учраас маш том давуу талтай. Тиймээс ч бид товшуур тоглооч гэсэн санал тавьж гишүүн болсон. Монголын рок попын ертөнцөд аранжировкын чиг хандлагыг тодорхойлж байгаа уран бүтээлчдийн нэг. Гэтэл одоо “The HU” хамтлагт ороод уран бүтээл хөөгөөд явахаар “Яана аа” гэж байгаа олон хүн бий шүү /инээв. сурв/ Дашка ах маань маш олон жилийн туршлагатай, бүх юмаа мэддэг, ямар техник хэрэгслээр бидний дуу сайхан гарах вэ, дугаралт ямар байх вэ, хөгжмийн найруулга ямар байх вэ гээд өндөр түвшний мэдлэгтэй нь бидний хувьд асар том боломж.

-Хамтлагийн стилийг хэн бүрдүүлдэг вэ?

-Хүннү гэх чиг хандлагаа сайн барих гэж л хичээж байгаа. Харин дэлхийн рокуудтай өмд, гутал, пудболк, өмсгөл зүүсгэлээр өрсөлдөөд хаана нь ч хүрэхгүй. Харин үндэсний хэв маягаа “барьж”, Хүннү дээл хийдэг залуусыг дэмжиж хувцасаа хийлгэсэн. Биднийг хараад цаашид олон хүн хэрэглээсэй гэж хүссэн. Эхний хувцасаа бид “Ariunaa Suri”-ээр хийлгэсэн. Цаашид олон дизайнерийн хувцас өмсөх байх, гэхдээ дандаа Монголчуудаа дэмжих бодолтой байгаа.

-Бидэнтэй ярилцсан та бүхэнд маш их баярлалаа. Удахгүй гарах шинэ уран бүтээлийг тэсэн ядан хүлээж байна.

-Баярлалаа.

ГЭРЭЛ ЗУРГИЙГ: Г.БАЗАРРАГЧАА