Эрүүгийн хэрэгт холбогдсон этгээдийн гэм буруутайг шүүх тогтоох хүртэл түүнийг яллагдагч гэдэггүй сэжигтэн гэж нэрлэдэг. Түүнтэй адил тухайн хэрэг шалгагдаж дууссаны дараагаас хөөн хэлэлцэх хугацааг тооцож эхэлдэг байсан. Харин 2017 онд өөрчлөлт оруулсан Эрүүгийн багц хуулинд гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацааг 1-20 жил ба үүнийг анхан шатны шүүхийн шийдвэр гартал тоолно гэж өөрчилсөн байдаг. Чухамдаа үүнээс болоод л авилга, албан тушаалын олон хэрэг хэрэгсэхгүй болж, цагаан захтнууд цагаадаж үлдсэнд иргэд бухимдаад байгаа юм. Тов тодорхой жишээ нь, МХЕГ-ын албан тушаалтнуудтай холбоотой хэрэг сүр дуулиантай эхлээд хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан гэдэг далбаан дор үүл мэт замхарч орхисон хэрэг байдаг. Хуулийнхан 2017 оны арванхоёрдугаар сарын 7-ны өдөр МХЕГ-ын Экспорт, импорт, хилийн хорио цээрийн хяналтын газрын дарга Э.Аззаяа, тус газрын Экспорт, импорт, хилийн хорио цээрийн хяналтын газрын Хорио цээр, стандартын хяналтын хэлтсийн дарга Н.Баярсайхан нарын гэр, албан тасалгаанаас 230 сая төгрөг 152.177 ам.доллар, 70 мянган юань хураан авч тэдэнд авлигын хэрэг үүсгэж байгаагаа зарлахад Монголын ард түмэн одоо л нэг албан тушаалтнуудын хээл хахуулийн халуун мөрөөр орж, авилгачидтайгаа тэмцэж эхлэх нь хэмээн тун чиг их баярласан байх. Шударга үнэний салхи сэвэлзэж эхэллээ гэж ч горьдсон биз. Харин нөгөө талд нь төрийн албан тушаалын халхавч дор түрийвчээ зузаалж байсан нөхөд хэзээ бидний ээлж ирэх бол гэж үүрээ эвдүүлсэн улаан шоргоолж шиг бужигнаж эхэлсэн байх. Тэдэнд айхгүй ч гэсэн аягүй байсан биз. Гэтэл эцсийн дүнд яав. Энэ оны тавдугаар сарын 8-ны өдөр анхан шатны шүүхээс уг хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан учир хэргийг хэрэгсэхгүй болголоо гэсэн шийдвэр гарсан. Ингээд л бүх зүйл эргээд хуучин байрандаа орох нь тэр. Ёстой нөгөө “Алтан загасны үлгэр”-т гардаг эвдэрхий муу тэвшээ тэврээд эмгэн овоохойнхоо үүдэнд үлддэг шиг авилгачид нь нууцхан алгаа ташаад, илрүүлсэн хүмүүсийн хөдөлмөр зүтгэл салхинд хийсээд, итгэж горьдсон иргэдийн сэтгэл царцаад л хоцорсон. Авилгачдын, албан тушаалтнуудын хэргийг илрүүлэх гэж ар гэр, амьдрал ахуйгаа умартан зүтгэсэн хууль хяналтынханы хөдөлмөр улс төржсөн албан тушаалтан, төрөл саданжсан төрийн албаныхны өмнө ямар хүчгүй болохын нотолгоо энэ.

Хөөн хэлэлцэх хугацааг наашлуулж, сулруулах заалт оруулсан асуудалд УИХ-ын гишүүн Ш.Раднаасэдийг голлон буруутгадаг. Энэ нь ч аргагүй юм. Хуулийн төслийг хэлэлцэх үед тэрбээр Хууль зүйн байнгын хорооны дарга байсан хүн. Түүний толгойлж байсан Хууль зүйн байнгын хороогоор энэ асуудал орж, санал хураалт явагдаж байсныг тэмдэглэн үлдсэн протокол гэрчилнэ. Гэтэл тэр өөрөө огт хамааралгүй мэт тайлбар хийдэг. Тэгэхдээ “Яг энэ асуудлаар Раднаасэдийг харлуулах мэдээ сэлтийг хүний өөрийнгүй хийж байна. Манай намаас ч хийж байна. Нөгөө талаас ч хийж байгаа” гэсээр өдийг хүрсэн. Тухайлбал, “Хуулийн төсөл дээр хөөн хэлэлцэх хугацааг гэмт хэрэг үйлдэгдсэн өдрөөс эхлэн яллагдагчаар татагдах өдрийг хүртэл тоолно. Яллагдагчаар татсанаар хөөн хэлэлцэх хугацааг тоолохыг зогсооно гэсэн. Харин санал гаргаж өөрчилсөн байдал нь “Гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацааг гэмт хэрэг үйлдсэн өдрөөс эхлэн анхан шатны шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр болоход зогсоно” гэж өөрчилсөн. Ингэж өөрчлөх болсон шалтгаан нь гэвэл тухайн үед прокуророос хүнийг яллагдагчаар татаад хорьж, мөрддөг. Бүх насаараа шахам яллагдагчаар татагдаад, хөөн хэлэлцэх хугацаа нь мөрдөх байгууллага дээр зогсчихдог учраас хөөн хэлэлцэх хугацаанд нь бариулж, мөрдөх ажиллагааг яаравчлуулдаг болъё гэсэн юм. Тэгэхгүй бол хөөн хэлэлцэх хугацаа 24 сар нэртэй боловч Ерөнхий прокурорын шийдвэрээр цааш нь хугацаагүй хорих заалтууд байгаа. Мөн 2002 оны болон 1986 оны Эрүүгийн хуулиуд дээр бидний өөрчилснөөр шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр болох хүртэл хөөн хэлэлцэх хугацааг тоолно гэж байсан юм. Үүнийг өөрчилснөөр 10 мянга гаруй хэрэг түдгэлзсэн. Хэрэг түдгэлзсэн, хөөн хэлэлцэх хугацаа зогсдогтой холбоотойгоор хэргийн оролцогчдын хэн нэг нь алга болох, оргон зайлах зэргээс болоод тухайн хүн насаараа яллагдагчаар явах, насаараа мөрдөн шалгуулах нөхцөл байдалд ордог. Тиймээс хүний эрх талаас нь дээрдүүлэх зорилгоор энэ саналыг гаргасан. Хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусахгүй байна гэдэг нь тухай хүн насаараа гэмт хэрэгтэн болж, эрхээ эдэлж чадахгүй, гадаад руу явж чадахгүй байна гэсэн үг. С.Зоригийн хэрэгтэй холбогдуулж үүнийг өөрчилсөн гээд байгаа. 1986 болон 2002 оны Эрүүгийн хуулиудад бүх насаар нь хорих болон цаазаар авах ялтай гэмт хэрэг дээр хөөн хэлэлцэх хугацаа тоолохгүй гэсэн заалт бий. Одоо ч хэвээрээ байгаа” гэсэн мэдээлэл хийж байлаа. Дээр жишээлж авсан МХЕГ-ын албан тушаалтнуудтай холбоотой асуудлын хувьд Ш.Раднаасэд “Зүгээр л гүтгэлэг” гэж үздэг.

УИХ-д зургаан удаа дараалж сонгогдохдоо дөрвөн удаа Хууль зүйн сайдын алба хашиж явсан, одоо ч сайдын суудалдаа байгаа Ц.Нямдоржийн тухайд Хөөн хэлэлцэх хугацаа гэдэг асуудлаас өөрийгөө цэвэрхэн мулталж, уснаас хуурай гарахыг оролдож байгаа хүн. Хуулийн мэдлэгээрээ ч, ажлын туршлагаараа ч, аранга зангарагаараа ч, хэл ам хийдэг араншингаараа ч хэнийг ч урдаа оруулахгүй заргач нэгэн. Өөрийн хариуцсан яамныхаа дэд сайд байсан залуу хуульч Б.Энхбаяртай тангараг тасарч, арга саам хийж, өө сэв хайсаар байгаад зайлуулж чадсан энэ парламентач авилга, хээл хахуулийн эсрэг жинтэйхэн дуугарч чаддаг ч, жинхэнэ хэрэг дээрээ хууль завхруулагчдын ард “Нууц ноёнтон” болж зогсоод байна гэх хар сэрийг олон хүн хэлээд байгаа. Юутай ч, тэр өөрөө “Хөөн хэлэлцэх хугацаа гэдгийг өөрчлөн засах хуулийн төсөлд манай яамны дэд сайд байсан Б.Энхбаяр голлон оролцсон” гэж хэлээд авсан. Гэтэл нөгөө залуу хуульч нь мөчөөгөө өгөхгүй өөрийн тайлбарыг хийж, “Тэр үед байнгын хороон дарга нь Ш.Раднаасэд байсан ш дээ. Та хоёрын л хийсэн ажил” гээд хэлээд тавьчихсан. Тэгээд болоогүй, мань хүний мөн чанарыг гаргаж ирсэн. Ингэж хөөн хэлэлцэх хугацаа болон С.Зоригийн аллагатай холбоотой хоёрхон асуудлыг сөхөхөд л өнөөдрийн Монголын үнэн нүүр царай тодорхой болно.

Юутай ч, Хөөн хэлэлцэх хугацаатай холбоотойгоор УИХ баталсан хуулиа эргэж засахаар өнгөрсөн тавдугаар сард Ажлын хэсэг байгуулсан. Тэр Ажлын хэсгийнхэн гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацааг хүнд, хөнгөнөөс хамааран 3-25 жил байхаар санал оруулжээ. Мөн хөөн хэлэлцэх хугацааг гэмт хэрэг үйлдсэн өдрөөс яллагдагчаар татагдах хүртэл тоолохоор өөрчилж байгаа саналыг тусгасан байна. Харагдах өнцгөөсөө алдаагаа засах гэж буй мэт боловч энэ бүхэн бол орсон борооны хойноос цув нөмөрсөн хэрэг л дээ, уг нь. Яагаад гэхээр олны анхаарал татсан нэлээд хэрэг хэрэгсэхгүй болоод хаагдчихсан шүү дээ. Хууль тогтоогчид алдаагаа зассаны дараа тэр хэргүүд эргээд сэргэхгүй. Бүр мушгиж ойлгох юм бол зорилгоо биелүүлсний дараа эргээд хуулиндаа нэмэлт өөрчлөлт хийх гэж байгаа ч юм шиг. Гэхдээ хууль тогтоогчид Хөөн хэлэлцэх хугацааны тухай дахин авч үзэх ёстой гэдэг дээр санал нэгдээд л Ажлын хэсэг байгуулсан хэрэг. Тэгээд ч энэ асуудал дээр анхаарал хандуулж, УИХ-ын Хууль зүйн байнгын хорооны өчигдрийн хуралдаан дээр Эрүүгийн багц хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг хэлэлцэх гэж ёстой тулга тойрсон хэрүүл болж, өөр хоорондоо хөлөө жийлцжээ. Удтал маргалдсаны эцэст хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх нь Эрүүгийн багц хуулийн төслийг хэлэлцэхийг дэмжсэн байна. Энд ганцхан жишээ татъя.

Байнгын хорооны хуралдаан дээр УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж “2017 оны дөрөвдүгээр сарын 25-ны өдрийн 19 цаг 21 минут 51 секундэд Хууль зүйн байнгын хорооны хурал дээр санал хураалт явагдсан. Энэ санал хураалтаар Хөөн хэлэлцэх хугацаа, авилга, албан тушаалтны гэмт хэрэг дээр Засгийн газраас өргөн баригдсан 10 жилийг таван жил болгох санал хураалт явагдсан юм. Ш.Раднаасэд дарга нь байсан. Л.Энхболд, Х.Нямбаатар нар дэмжиж саналаа өгсөн. Чуулган дээр ч дэмжиж байсан. Ц.Нямдорж гишүүн үүнийг анхнаас нь мэдэж байсан. Байнгын хорооны хуралдаан долоон цаг гаруй хуралдахад хамгийн сүүлд, гав ганцхан тэр Хөөн хэлэлцэх хугацаан дээр Ц.Нямдорж гуай картаа сугалчихаад гараад явчихсан байна лээ. Өөрөөр хэлбэл, тэр эхнээс нь үүнийг мэдэж байсан. Тэгээд амны салиа нь арилаагүй хэдэн УИХ-ын гишүүнээр үүнийг хийлгэсэн. Тэгээд дээрээс нь Ц.Нямдорж гуай, Та энэ хуулин дээр гарын үсгээ зурсан хүн шүү дээ. Тэгээд “Би хамаагүй” гэж ярьдгаа болих хэрэгтэй. Энэ хуулиас болж зөндөө олон хүн гэмт хэргээс мултарч байгаа. Өчнөөн олон хуулийн байгууллагын хүмүүс цаг нараа алдан, хөрөнгө хүч гарган илрүүлсэн хэргүүд хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хэрэгсэхгүй болчихоод байна шүү дээ. Одоо энэ хуулийг зассан ч гэсэн хууль буцаж үйлчилнэ гэж байхгүй. Энэ заалт орно гэж байна. Шүүх түүнийг авч хэрэглэхгүй ш дээ. Ийм юм руу аваачиж хийчихээд өнөөдөр энд хэрэлдээд нэг нэг рүүгээ буруугаа чихээд сууж байгаа биз дээ. Асуудалтай хууль байгаа биз дээ. Тийм учраас өнөөдөр засч байгаа биз дээ. Энэ хуулийг чинь зарим хүмүүс санаатай хийсэн гэж ярьдаг юм байна лээ шүү. Хэд хэдэн янз бүрийн хэргийг байхгүй болгох зорилгоор хийсэн гэж ард түмэн, ялангуяа хуульчид үздэг юм билээ шүү. Та хэдийн дэргэд тэр Энхбаяр чинь гайгүй залуу байна лээ дээ. УИХ-ын гишүүний индэр дээрээс зүгээр гудамжинд яваа хүнийг муулаад байх шиг байна. Өөрсдөө асуудалтай хүмүүс ш дээ, та нар” гэснээс харахад цаана нь ч бас их зүйл байх шиг.

Дээрээ суудлаа олохгүй бол дороо гүйдлээ олохгүй гэдэг үг бий. Харин өнөө цагт эсрэгээрээ байх шиг. Дээрээ суудлаа олохгүй бужигнаж, хоорондоо хагаралдах тусам доодчуул бидэнд тэдний булхай луйвар илүү их мэдэгдэж, олон түмэнд ил болоод эхлэх юм. Тийм болохоор нууцгүй болсон Монголд дээдчүүл нь дээлээ их уралцаасай гэж л бодож суухаас.