ШУА-иас эрдэмтэн судлаачдаа дэмжин урамшуулах зорилгоор “Шилдэг судлаач” болон “Шилдэг залуу судлаач” шагналыг энэ жилээс олгож байхаар болсон. Энэхүү шагналд тухайн жилдээ эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлаараа амжилт үзүүлсэн хүмүүсээс шалгаруулах болсон. Шилдэг залуу судлаачаар тодорсон ШУА-ийн Хими, хими технологийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний дэд ажилтан, доктор Ц.Золзаяатай уулзаж ярилцлаа.

-Шилдэг залуу судлаачаар тодорсонд баяр хүргэе!

-Арван нэгэн жил завсарласан энэхүү хүндэт шагналыг авсандаа баяртай байна. Би энэ оны нэгдүгээр сард “Монгол орны дулааны цахилгаан станцын үнс ашиглан геополимер төстэй барилгын материал гарган авах судалгаа” сэдвээр техникийн ухааны докторын зэрэг хамгаалсан. Энэхүү барилгын материалууд маань уламжлалт аргаар гаргаж авсан материалуудаас чанарын хувьд бат бөх маш сайн гэсэн үнэлгээ авсан.

-Өөрийн чинь гаргаж авсан барилгын материал өртгийн хувьд ямар байгаа бол?

-Хаягдал түүхий эд ашигласан гэдэг утгаараа өртгийн хувьд маш хямд болсон. Энэ нь шагнал авах гол үзүүлэлт болсон байх.

-Таны эрдэм шинжилгээний ажил тань амьдрал дээр хэрэглэгдэж байгаа юу?

-Бүтээгдэхүүн маань бага оврын цехийн туршилтаар гарсан байгаа. Амьдрал дээр бүтэн жил туршаад, хэрэглээд үзсэн. Академич Тэмүжиний удирдлагаар докторын зэргээ хамгаалахдаа барилгын материалд ашиглах үнсний стандартыг гаргаж өгсөн. Энэ стандартыг гаргаж авснаас хойш Дөрөвдүгээр цахилгаан станц дээр хаягдал шүүлтүүрийн үнс гарахаа больсон гэж манай Хими, хими технологийн хүрээлэнд талархал ирүүлсэн байсан.

-Юу гэсэн талархал ирүүлэв?

-Үнсэн савыг олон жил ашиглах болсон. Бас байгаль экологид эерэг нөлөө үзүүлж байгаа гэсэн утгатай талархал байсан. Тэр стандартаас хойш хаягдал үнсийг барилгын бүхий л материалд, ялангуяа хөнгөн бетоны үйлдвэрт маш ихээр ашиглаж байгаа юм билээ.

-Сайжруулсан шахмал түлшнээс маш их үнс гардаг. Үүнийг ч бас ажиглах боломж бий юу?

-Сайжруулсан түлшний үнсийг ашиглаж болох, эсэх тухай яг наад судалгааг чинь хийх саналыг манай Хими, хими технологийн хүрээлэнгийн Материал судлалын лабораторид саяхан хүлээж аваад байна. “Шахмал түлшний үнсэнд шинжилгээ хийж өгөөч. Яг юунд ашиглаж болох нь вэ” гэсэн хүсэлт ирсэн. Энэ судалгаа шинжилгээг ирэх даваа гарагаас эхэлнэ дээ.

-Айл өрхөөс гарч буй үнсийг ингэж дахин ашиглах боломж байх бол уу?

-Бид судалж үзсэн. Тийм боломж байгаа. Гэр хорооллын айлуудын үнсийг шингээгч материалаар ашиглах судалгааг хийсэн. Цахилгаан станцын үнсийг бодвол бага температурт шатдаг, хог хаягдал ихтэй болохоор шингээгч материалаар ашиглах боломжтой.

-Одоо ямар судалгаан дээр ажиллаж байна?

-Монгол орны шаварлаг эрдсүүдийг ашиглаж шингээгч материал гаргаж авах судалгаан дээр ажиллаж байна.

Ц.Золзаяа2007 онд ШУТИС-ийг Химич, химийн технологич мэргэжлээр, 2011 онд “Вольфрамитын баяжмалаас механохимийн идэвхжүүлэлтээр вольфрамын оксид гаргах авах судалгаа” сэдвээр техникийн ухааны магистр, 2019 онд ШУА-ийн Хими, хими технологийн хүрээлэнд 11 дэх жилдээ ажиллаж байгаа аж.Докторын судалгааны ажил нь цахилгаан станцын хаягдал үнсээр цемент ороогүй барьцалдуулагч материал буюу геополимер төст бетон, хөнгөн бетоныг гарган авч тэдгээрийн шинж чанарыг тодорхойлсон. Уг судалгааны ажлын үр дүнд шахалтын бат бэх нь 30 МПа-аас өндөр бетон мөн 9мПа-аас өндөр, нягт нь 1.4-1.6 г/см3 бүхий хөнгөн бетоныг гарган авсан байна. Эдгээр материалуудыг гарган авахад цемент хэрэглээгүйн зэрэгцээ хаягдал түүхий эдийг ашигласан зэрэг маш олон давуу талтай ажлууд болсон байна. Тухайлбал, хаягдал үнсийг ашигласнаар байгаль орчны бохирдлыг бууруулахад ач холбогдолтой бөгөөд тэр дундаа хөрсний бохирдлыг их хэмжээгээр багасгаж байна. Хаягдал үнс хадгалах агуулахыг барих зардал хэмнэж байгаа нь эдийн засгийн өндөр үр ашигтай байгаа төдийгүй бүтээгдэхүүнийг маш бага температурт боловсруулж гаргаж авах шинэ технологи ашиглаж байгаа нь уламжлалт аргатай харьцуулахад цахилгааны зардал маш бага байгаа юм байна. Шилдэг залуу судлаач маань ажиллах байх хугацаандаа номын бүлэг нэг, шилдэг патент хоёр, стандарт хоёр, эрдэм шинжилгээний өгүүлэл 17-г бичиж үүнээс гадаадад найм нь хэвлэгдсэн бол эрдэм шинжилгээний илтгэл 19-ийг тавьснаас найм нь гадаад хэлээр тавигджээ. Технологийн заавар хоёрыг гаргажээ.