Гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацааг тойрсон асуудал олны анхааралд одоо ч байсаар байна.“Албан тушаалын хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа таван жил, ардын хүүхдийн холбогдсон хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа арван жил” гэсэн яриа хууль батлахаас ч өмнө гарч байсан. МХЕГ-ын байцаагч нарын авлигын хэрэг хөөн хэлэлцэх хугацаанаас үүдэн хэрэгсэхгүй болов. Мөн С.Зоригийн хэргийг хөөн хэлэлцэх хугацааг Хууль зүй, дотоод хэргийн дэд сайд асан Б.Энхбаяр хууль батлуулах замаар дуусгасан гэх мэдээллийг ч УИХ-ын гишүүн Л.Болд ярьж байсан. БНН-ын дарга Б.Жаргалсайхан сая тэтгэврийн зээлийг тэглэх тухай яригдах үеэр “Хөөн хэлэлцэх хугацаагаар 400 гаруй луйварчид, зальдагчид, авлигачид суллагдах гэж байгаа. Эдгээр луйварчдын улсад учруулсан хохирол 12 их наяд. Тэр хуулийг цуцлаад хохирол төлүүлээд тэтгэврийнхээ зээлийг чөлөөлж болно” гэж ярилцлага өгсөн. Улсад асар их хохирол учруулсан, шинэ зууны шилдэг луйвар гэгдэх тэр хуулийг анх хэн санаачлав гэдэгт өнөөдөр хариу хайх хэрэгтэй болсон. Хуульч Б.Энхбаяр “Засгийн газрын өргөн барьсан төсөлд тийм зүйл байгаагүй. Хөөн хэлэлцэх хугацааг гишүүд өөрчилж, хуулийг баталсан. Чуулган, байнгын хорооны протоколд байгаа” гэж хариулсан нь яах аргагүй нэгийг өгүүлнэ. УИХ-ын Тамгын газар чуулган, байнгын хорооны хуралдааны тэмдэглэлийг хадгалдаг. Энэхүү тэмдэглэлээс тухайн үед хөөн хэлэлцэх хугацааг яаж өөрчилсөн нь тодорхой болдог. Тэмдэглэлээс үзэхэд Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Ш.Раднаасэд Засгийн газрын ажлын хэсгийн ахлагч Б.Энхбаярыг яриулалгүй, шууд микрофон зааж бусдыг нь яриулж байжээ.2017 оны дөрөвдүгээр 25-ны өдөр Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанаар Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг шинэчлэн найруулах төслийн анхны хэлэлцүүлэг болох үеэр Ш.Раднаасэд “Мөрдөн байцаалтын хугацаа гээд нэг юм байна. Мөрдөн байцаалтын ард заавал хүний эрх явж байдаг. Хамгийн ноцтой нь энэ дотор эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татсан тохиолдолд хөөн хэлэлцэх хугацаа тоолохыг зогсооно гэсэн байгаа юм. Энэ хүн насаараа мөрдүүлээд шалгуулаад байх нөхцөл нь бүрдээд байна л даа. 2002 оны хуулиар тухайн хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан тохиолдолд ингээд мөрдөн байцаах ажиллагаа дуусдаг, хэрэг хаагддаг байсан. Одоо ингээд оруулаад ирлээ яагаад ингэж орж ирсэн юм бэ гэдгийг нэгдүгээрт үзмээр байна. Бид нар байгууллага, хэрэг болгоныг илрүүлэхийн төлөө ерөөсөө ямар нэгэн байдлаар илрүүлэхийн төлөө гэсэн ийм өнцөгтэй юм яваад байх юм.Амьдрал баян зөндөө олон юм болдог.Одоо энэ мөрдөн байцаалтын хугацаа гэдэг дээр хөөн хэлэлцэх хугацааг тоолохыг зогсоочихож байгаа. Яллагдагчаар татах тогтоол танилцуулснаар хөөн хэлэлцэх хугацаа зогсчихож байгаа.Ингээд хэрэг нь түдгэлзчихдэг.Тэгээд энэ хугацаанд энэ хүн ингээд хэзээ дуусах нь үл мэдэгдэх хугацаагаар ингээд хэрэг шалгагдаад яваад байдаг, ийм байдал уруу яваад байна.Тэгэхээр энэ дээр хөөн хэлэлцэх хугацаагаар ядаж зогсдоггүй байдлаар юмаа яваад, тэр хугацаанд шалгаж дуусвал дуусаад, дуусахгүй бол тэгээд хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан гэдэг үндэслэлээр хэрэг нь дуусдаг нэг ийм юм уруу явахгүй бол бид нар ингээд том хаалгатай болчихоод байна.Тэр хаалга нь байнга онгорхой, ийм нөхцөл байдалд юм явах гээд байх шиг харагдаад байна” гэж анхнаасаа хэрэгтнүүдийг хаацайлах арга мэхийг санаачилж байсан нь харагддаг.

Тухайн үед ажлын хэсэгт ажиллаж байсан Б.Батцэрэн “Эрүүгийн хэрэгт хөөн хэлэлцэх хугацаа тооцох журмыг одоо хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа 2002 оны хуульд, 2008 он хүртэл нэг янзаар, 2008 оноос хойш нэг янзаар шүүхийн практикт хэрэглэж ирсэн. Энэ нь 2008 онд хуульд өөрчлөлт орсонтой холбоотой.Тэр үед яллагдагчаар татсан буюу эрүүгийн хариуцлагад татсан энэ үеэс хөөн хэлэлцэх хугацаа тоолохыг зогсоодог байсан. Цаашаа бол энэ хэргийг ердийн журмаар шийдвэрлээд, зохих ялыг нь оногдуулдаг, энэ нь ял шийтгэл гарцаагүй байх зарчимд нийцнэ гэж үздэг байсан. 2008 онд хуульд өөрчлөлт орсноос хойш энэ хэргийг гэмт хэрэг үйлдэгдсэнээс хойш байцаан шийтгэх ажиллагааны аль ч үе шатанд хамаагүй, шүүхийн шатанд ч хамаагүй тэр хуульд заасан хөөн хэлэлцэх хугацаа өнгөрвөл энэ үндэслэлээр хэргийг хэрэгсэхгүй болгодог ийм байдлаар шүүхийн практикт энэ зохицуулалтыг хэрэглэж ирсэн.Сөрөг үр дагавар нь юу гэж гарсан бэ гэхээр, 2008 онд бол хөнгөн гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа нэг жил байсныг Улсын Их Хурлаас зургаан сар болгож багасгасан.Ингэснээр ямар ч хөнгөн гэмт хэргийг хэрэг бүртгэлт явуулаад, шүүхээр анхан давах юм уу? Хяналтын шатан дээр хянан шийдвэрлэхэд энэ зургаан сарын хугацаа дуусдаг. Хөнгөн гэмт хэрэг үйлдсэн дийлэнх хүмүүс бол энэ үндэслэлээр хэрэг нь хэрэгсэхгүй болж ял завших ийм сөрөг байдал ажиглагдсан. Тийм учраас одоо энэ шинэчлэн найруулсан Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд тухайн хэрэгт эрүүгийн хэрэг үүсгэж, ял сонсгосноор хөөн хэлэлцэх хугацаа тоолохыг зогсоох тухай Эрүүгийн хуулийн 1.10-т заасан энэ заалтын дагуу, нэгэнт л ял сонсгосон, эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн бол цаашаа хэргийг ердийн журмаар шалгахаар ингэж зохицуулагдсан. Энэ нь ХБНГУ-ын Эрүүгийн хуультай яг адилхан зохицуулалт байгаа. Гэхдээ энд Раднаасэд гишүүний хэлсэн нэг зүйлийг бид орхигдуулсан байгаа. Эрүүгийн хэрэг үүсгээд хаячихлаа тийм ээ. Тэгээд энэ хүн насаараа яллагдагч хэвээрээ явах юм уу гэдэг асуудал байгаа. Тийм учраас мөрдөн байцаалтын шатанд тодорхой энэ хуульд заасан ямар нэгэн мөрдөн байцаалтын ажиллагаа явуулаагүй, тасралтгүй үргэлжилсэн хугацаа нь Эрүүгийн хуулийн 1.10 дугаар зүйлд заасан тухайн хэрэгт тооцох хөөн хэлэлцэх хугацаанаас хэтэрвэл энэ үндэслэлээр хэргийг хэрэгсэхгүй болгох тухай ийм заалтыг оруулж болох юм. Тэгэх юм бол хөнгөн гэмт хэргийн хувьд хөөн хэлэлцэх хугацаа нэг жил байгаа. Тэгээд нэг хүнийг эрүүгийн хэрэг үүсгээд ял сонсгочихсон, тэгээд тэр хүнээ мартчихлаа гэж бодъё л доо. Тэгвэл тэр тасралтгүй үргэлжилсэн, ямар ч ажиллагаа хийгдэхгүйгээр нэг жил болох юм бол автоматаар энэ хүний хэрэг хэрэгсэхгүй болж болох юмаа гэсэн ийм санал байна” гэхэд Ш.Раднаасэд “Үүнийг янзалчихъя л даа. Одоо тэртэй тэргүй Эрүүгийн хуулийн 1.10 гэдэг дээр чинь бол хөнгөн гэмт хэрэг дээр нэг жилийн хугацаа өнгөрчихсөн бол яллагдагчаар татаж болохгүй гээд явж байгаа шүү дээ. Тэгээд ингээд ялынхаа хэмжээнээс хамаараад тэр хугацаа нь өөр, өөр болоод явчихаж байгаа юм.Тэгсэн мөртлөө энэ дээрээ яллагдагчаар татаад нэг тогтоол танилцуулчихсан, ингээд насан туршдаа ингээд явчихаад байгаа юм.Саяны томьёоллоор оруулаад санал хураачихъя, тэгэх үү.Санал хураалт.66.7 хувиар санал дэмжигдлээ” гэж үндсэндээ “өөрөө өөртэйгөө ярьсаар” “хүчиндэх” маягаар хөөн хэлэлцэх хугацааг үндсэндээ үгүй хийсэн байдаг.

УИХ-аас 2015 онд Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг шинэчлэн батлахдаа гэмт хэрэгтнийг олох хүртэл хөөн хэлэлцэх хугацааг тооцохгүй байхаар заасан. Гэтэл 2017 онд Засгийн газрын өргөн барьсан хуулийн төслийг хэлэлцэх явцад нэр бүхий гишүүдээс санал гарч, хөөн хэлэлцэх хугацааг өөрчилсөн байдаг. Тухайлбал, Эрүүгийн хуулийн 1.10 дугаар зүйлийн хоёр дахь хэсэгт “Гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацааг гэмт хэрэг үйлдсэн өдрөөс эхлэн анхан шатны шүүхийн шийдвэр хүчин төгөлдөр болох хүртэл тоолно” хэмээн засжээ.Энэхүү хуулийн заалтын өөрчлөлтөөр авлига, албан тушаалын хэрэгт холбогдсон хүмүүст ял завших боломж олгож эхэлсэн.Ш.Раднаасэдийн анх санаачилсан эл хуулийн төслийг 2017 оны тавдугаар сарын 25-ны өдөр УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэн баталсан байдаг. Хуралдааны протоколыг тоймлон хүргэж байна.

УИХ-ын дарга М.Энхболд:

-Эрүүгийн хэрэгтэй тодорхой мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулахгүйгээр тасралтгүй үргэлжлүүлсэн хугацаа нь тухайн хэрэгт Эрүүгийн хуулийн 1.10 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан хөөн хэлэлцэх хугацаанаас хэтэрвэл энэ хуулийн 1.5 дугаар зүйлийн 1.2-т заасан үндэслэлээр хэргийг хэрэгсэхгүй болгоно. Энэ талаар хэлэлцэнэ.

УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдорж:

-Энэ чинь хүн алчихаад гадагшаа гараад яваад баригдалгүй байж байгаад хугацаа нь дуусчих, хөөн хэлэлцэх хугацаа нь дуусчих юм бол тэр хүнийг 20 жилийн дараа ялаас шууд чөлөөлнө гэсэн ийм томъёолол уншигдаж байна. Ингэж болохгүй ээ. Хүнд гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдүүдийг хэргийг нь түдгэлзүүлж байгаад олж авсан цагтаа хэзээ ч хамаагүйгээр шийтгэж байх ёстой юмаа.Үүнийгээ хоёрдугаар хэлэлцүүлгийн үедээ яриарай. Тэр аахар шаахар хэргүүд нь одоо өнгөрч. Гол нь тэр хүнд ялтай, төрийн эсрэг, хүний аминд халдсан, зохион байгуулалттай гэмт бүлэглэл гэх мэтийн энэ заавал төр хянаж байх ёстой ийм хэргүүд байдаг юм. Энийг ингэж шууд сайн зугтаа. Тэгэх юм бол хэргийг чинь 20 жилийн дараа хэрэгсэхгүй болгоно гэж хууль хийж болохгүй ээ. Тэгээд баригдсан үед нь шалгаж шийдвэрлэдэг зарчмаа хадгалж үлдээ.

УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү:

– Хөөн хэлэлцэх хугацааг бүр мөсөн байхгүй болгож байгаа юм байна. Тэгээд шүүхээр шийдэгдэх хүртэл одоо хөөн хэлэлцэх хугацаа тооцно гэдэг чинь соёлтойгоор бол ямар ч хэрэг дээр хөөн хэлэлцэх хугацаа байхгүй гээд. Уг нь нийтээрээ хэлэлцүүлээд ард түмнээсээ асуугаад зарим нэг маргаантай зүйлүүдээр санал солилцоод явах арга байдаггүй юм уу. Би одоо ямар завсарлага авалтай биш. Тэгээд ийм л байна л даа.Энийг нэг хойшлуулаач гэсэн ийм хоёр асуудал байна.

УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатар:

-Хөөн хэлэлцэх хугацаа байхгүй болчихлоо гээд О.Баасанхүү гишүүн сая буруу ташаа зүйл ярьж байх шиг байна.Та Эрүүгийн хуулийн ерөнхий ангийн 1.10 дугаар зүйлийг гаргаад хар.Өнөөдөр бид нар уг нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн асуудал ярьж байгаа. Эрүүгийн хуулийн 1.10 дээр хөөн хэлэлцэх хугацаа гэдэг ойлголтыг оруулж ирсэн. Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид хорих ялын дээд хэмжээг нэг жил, түүнээс бага хугацаагаар тогтоосон бол хэрэг үйлдсэнээс хойш хөөн хэлэлцэх хугацаа нэг жил байна.Энэ хуулийн тусгай ангид хорих ялын дээд хэмжээг нэг жилээс дээш, дээд хэмжээг найман жил хүртэл хугацаагаар тогтоосон хэрэг үйлдсэнээс хойш таван жил өнгөрсөн бол гэсэн хөөн хэлэлцэх хугацаа ингээд зүйл, заалт бүрээр нь оруулсан байгаа .Хөөн хэлэлцэх хугацааг үндсэндээ дөрөв ангилсан.

УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү:

-Одоо Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль баталсны дараа энэ хуулийг баталъя гэж байгаа байхгүй юу. Энэ хууль чинь таны яриад байгаа тэр Эрүүгийн хуулийн бүх юм байхгүй болгочихож байна.Өөрөөр хэлвэл гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа анхан шатны шүүхээр орсноор дуусгавар болно гэж байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр чинь гарснаасаа хойш шүүх болох бүх хугацаанд бол тэр хөөн хэлэлцэх хугацаа чинь явна гээд хүчингүй болчихож байна. Энийг батлах гээд байгаа чинь ямар учиртай юм бэ гэж асуугаад байгаа юм.

УИХ-ын гишүүн Х.Нямбаатар:

-Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн саналын томъёололтой хамтдаа Эрүүгийн хуулийн 1.10 дугаар зүйл буюу хөөн хэлэлцэх хугацаа нь дагаж нэмэлт, өөрчлөлт орж байгаа. Яагаад ингэж орж байгаа вэ гэхээр хөөн хэлэлцэх хугацаа бүх төрлийн хэрэг дээр тодорхой хугацаанд зогсох, тасрах гэсэн ийм ойлголтууд байдаг. Хэрэв энэ өөрчлөлт орохгүй бол хүнийг 20, 30 жил насаар нь шалгах ийм эрх зүйн нөхцөл байдлыг дордуулсан одоо ийм зохицуулалт орж ирэх гээд байгаа учраас хөөн хэлэлцэх хугацаан дээр бид нар бас оруулж ирж байгаа.

УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцан:

-Хөөн хэлэлцэх хугацаа хэрэг болгон дээр өөр өөр байдаг. Харин тоолох нь бол яаж эхэлж тоолох юм бэ гэдэг нь гарч ирж байгаа юм болов уу гэж ойлгож байгаа юм.Шүүх хуралдаан болтол хөөн хэлэлцэх хугацаа үргэлжилнэ тэгээд дуусгавар болно. Харин шүүхээс өмнөх шатанд одоо хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусаад тэгээд зүйл дуусаад хэрэг хэрэгсэхгүй болгодог ч юм эвлэрдэг ч юм уу ингээд явах нь нээлттэй байгаа юм байгаа биз дээ. Хоёрдугаарт энэ хөөн хэлэлцэх хугацаа залилан мэхлэх хэрэг дээр их яригдаж байна. Баахан юм ярьж залилж мэхэлчихээд тэгээд өмч хөрөнгө туучихаад гадаадад гараад алга болчихдог.Тэгээд хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссаны дараа ирэх гээд хүлээгээд суучихдаг. Өршөөлийн хууль гарахын хүлээгээд суудаг. Ийм зүйлүүд дээр хүмүүс их ярих юм. Иймэрхүү нөхцөл байдлуудаас болоод энэ хөөн хэлэлцэх хугацааны асуудал маш нарын журамлагдахгүй бол яг энэ зохицуулалтаар шийдэгдэж чадаж байна уу үгүй юу. Бүрэн дүүрэн зохицуулж чадаж байна уу, үгүй юу гэдэг ийм асуудал байгаа юм.

Ийнхүү санал хурааж, хуралдаанд оролцсон гишүүд 73.3 хувийн саналаар хуулийн өөрчлөлтийг баталсан байдаг.Ш.Раднаасэдийн анх санаачилсан хөөн хэлэлцэх хугацааны буянаар Монгол Улсыг хохироосон олон гэмт этгээд ял завшсан. Энэ тухай УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөр “2018 онд дөрвөн хэрэг, 2019 онд есөн хэрэг гээд нийт 13 хэрэг хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хүчингүй болсон гэдэг мэдээлэл байна. Өнгөрсөн долоо хоногт хөөн хэлэлцэх хугацаатай холбоотой Эрүүгийн байцаан шийтгэх тухай хуульд УИХ-аас өөрчлөлт оруулсан. Тэр хуулийн хүрээнд хөөн хэлэлцэх хугацаагаар хэрэг нь хэрэгсэхгүй болсон, улс эх оронд хохирол учруулсан хүмүүст хүлээлгэх хариуцлагыг дахиж тооцох боломж бүрдэж байна. УИХ-ын зарим гишүүд хэрэгсэхгүй болсон 13 хэргийг шууд хэл гэдэг шаардлагыг тавьсан. Зарим нь хэлээд яах вэ гэдэг байр суурьтай байгаа. Миний хувьд одоохондоо тодорхой мэдээлэл байхгүй байна.Гэхдээ хэрэгсэхгүй болсон хэргүүдийг ил болгох хэрэгтэй. Ойрын хугацаанд ил болох байх гэж бодож байна” гэж чуулганы танхимд хэлж байсан. Энэ хөөн хэлэлцэх хугацааны балгаар “Жастын” Ш.Батхүү нарын маш олон хүн ял завшсан байдаг.