Ерөнхий сайд У. Хүрэлсүх 2020 оны арванхоёрдугаар сарын 2-ны өдрийн Засгийн газрын хуралдааны дараа Ерөнхийлөгчийн гаргасан санаачилгын талаар байр суурь илэрхийлэхдээ “Мөнгө байдаг бол ард иргэд, өвгөд хөгшид, үр хүүхдүүдээсээ харамлах зүйл Засгийн газарт байхгүй. Хэдэн саяыг өг гээд сайн сайхан зүйл ярьж байна. Үнэндээ тийм мөнгө байхгүй. Ард түмнийг хуурч, цаасан мөнгө хэвлэх үү? 2012-2016 онд 8 их наяд төгрөгийн цаасан мөнгө хэвлэж зах зээлд гаргаснаас үүдэн юмны үнэ өссөн” гэж илт худал ярив.

Монгол улсын Ерөнхий сайд У. Хүрэлсүх гэдэг хүн улс төрч байж болох ч иргэддээ худал мэдээлэл тарааж хэрхэвч болохгүй. Магадгүй, тэрээр эдийн засгийн зөвлөхийн орон тоогоо хэмнэсэн байхыг үгүйсгэхгүй. Гэвч энэ нь буруу зөрүү ярьж явахыг зөвтгөх шалтгаан огт биш. Бүхэл бүтэн улс толгойлж яваа хүн удаа дараа болчимгүй зүйл ярьж яваа нь өөрийгөө элэглэснээс өөрцгүй юм.

Манай улсад зөвхөн Монголбанк мөнгө хэвлэх бүрэн эрхтэй. Мөнгөний бодлогын хүрээнд зах зээлд нийлүүлэх мөнгөний хэмжээг ч Төв банк хариуцдаг. Зах зээлд мөнгөний хэмжээ хэр нэмэгдэж байгааг мөнгөний нийлүүлэлт гэх үзүүлэлтээр хэмждэг. Хүн бүр эдийн засгийн мэдлэггүй учраас “мөнгө хэвлэнэ” гэх утгаар ойлгуулаад байх шиг байна. Гэвч зах зээлд тэрхүү “мөнгө хэвлэх” буюу нэмэгдэж буй мөнгөний массын хэмжээг мөнгөний нийлүүлэлт буюу М1 мөнгө ба М2 мөнгө гэх хоёр үзүүлэлтийг ашиглаж гаргадаг юм.

М1 мөнгө гэдэг нь бэлэн мөнгө, чек, харилцах данс, төлбөрийн карт, хугацаагүй хадгаламж гэсэн хэд хэдэн үзүүлэлтүүдийн нийлбэр. Харин М2 мөнгийг буюу мөнгөний нийлүүлэлтийг М1 мөнгө дээр хугацаатай болон валютын хадгаламжийн дүнг нэмж гаргана. Өөрөөр хэлбэл зах зээлд мөнгөний нэмэгдэж буй хэмжээг М2-оор хэмждэг гэж ойлгож болно. Энэ үзүүлэлтийг хаанаас мэдэж болох вэ? Монголбанкнаас сар бүр гаргадаг мөнгөний тойм мэдээлэл болон Үндэсний статистикийн хорооны сайтаас харж болно .

МӨНГӨНИЙ НИЙЛҮҮЛЭЛТ, сар бүрийн эцэст

Эх сурвалж: ҮСХороо

2012-2016 онуудын статистик үзүүлэлтүүдийг харвал мөнгөний нийлүүлэлт 8 биш харин 4 их наяд төгрөгөөр нэмэгджээ.

Мөнгөний нийлүүлэлт 4 их наяд төгрөгөөр нэмэгдсэн шалтгаан

2012 оноос дэлхийн зах зээл дээрх түүхий эдийн үнийн хөөсрөлт хагарч, манай эдийн засгийн өсөлт саарч эхэлсэн. Зэсийн жилийн дундаж үнэ 2011 онд 9000 ам.доллар хүрч байснаа, 2014 онд 7000 ам.доллараас доош уруудаж, 120 ам.доллар хүрч байсан нүүрсний ханш 3-4 дахин уналаа. 2011 онд 2 тэрбум 273 сая ам.долларт хүрсэн нүүрсний борлуулалт 2015 онд ердөө 556 сая ам.доллар болжээ. Ийнхүү экспортын орлого буурахад манай эдийн засаг огцом агшиж, ДНБ-ний өсөлт буурч, ажилгүйдэл эрс нэмэгдэж 160 орчим мянган ажлын байр алдагдах аюул нүүрлэсэн билээ. Цар тахал гараагүй болохоос биш эдийн засгийн хувьд өнөөгийн хямралтай ижил нөхцөл байдал үүссэн гэж ойлгож болно. Эдийн засгийн гадаад зах зээл дээрх түүхий эдийн ханшаас үүдэлтэй хямралыг Монгол улсын Засгийн газар анх удаа бие даан амжилттай шийдвэрлэж чадсан учраас иргэд төдийлөн анзаараагүй юм.

Тухайн үеийн Засгийн газар хямралыг хохирол багатай даван туулах, банк санхүүгийн систем болон эдийн засгаа хамгаалах, хямралын хүндрэлийг иргэдэд үүрүүлэхгүй байх асуудлыг шийдвэрлэх хэд хэдэн үр дүнтэй арга хэмжээ авсан. Ийм шийдлүүдийн нэг нь “ипотек” байв. Хөтөлбөрийн санхүүжилтийг Монгол банк гаргасан тул манай улсын хувьд гадаад, дотоод өрийн хэмжээ нэмэгдээгүй бөгөөд, эдийн засгийн ямар нэгэн эрсдэл гараагүй юм.

Хөтөлбөр хэрэгжиж эхэлсэн анхны жилээ л үр дүнгээ өгч, нэг их наяд 684 тэрбум төгрөгөөр 58793 өрх шинэ орон сууцтай болжээ. Монголд анх удаа 1.5 сая орчим төгрөгийн орлоготой иргэн 2 өрөө байранд амьдрах боломжтой болж, үл хөдлөх хөрөнгөөр баталгаажсан хуримтлалтай болох бололцоотой болсон. Барилгын борлуулалт 5 орчим их наяд төгрөгт хүрч, барилгын материалын дотоодын үйлдвэрлэл 30 хувиас 70 хувь хүртэл өсөв. Хямралын хүнд үед барилгын салбарт их бүтээн байгуулалтын ажил өрнөх болсноор, иргэд барилгын бизнест хүчээ сорьж, тогтвор суурьшилтай ажиллах эрмэлзэл бүхий иргэдийн тоо ч 200 мянгыг давсан юм. Аж ахуй нэгжүүдийн тоо нэмэгдэх тоолонгоор улсын төсөвт татвар нэмэгдэж, ажиллах хүчний тоогоор НДШ-ээс эхлээд хувь хүний орлогын татвар төсөвт төвлөрч эхэлсэн юм. Ийнхүү Улаанбаатар хотын орон сууцны тоо 30 хувиар нэмэгдсэн билээ.

Монголбанк, 3 жил үргэлжилсэн тус хөтөлбөрт 3 их наяд 29 тэрбум 623 сая төгрөгийн санхүүжилтийг хийжээ. Нийт 86 221 өрх тус зээлд хамрагдаж байртай болсон байна. Түүгээр зогсохгүй зөвхөн эргэн төлөлтөөс жилд ойролцоогоор таван мянган орон сууцны шинэ зээл гаргах эх үүсвэртэй болсон тул өнөөгийн эрх баригчдын “зургаан хувийн ипотек” гэгчийг гайхуулан ярих боломжтой болсон хэрэг.

Банкны салбарын нийт зээлийн эрсдэл буурч, ипотекийн зээл хамгийн сайн эргэн төлөлттэй, олон улсын зах зээлд 4 орчим их наяд төгрөгийн хэмжээний хөрвөх валютаар үнэлэгдэх үнэт цаас босгох боломж нээгдсэн зэрэг олон эерэг жишээ тоочиж болно.

Яг энэ үеэр буюу 2016 онд УИХ-ын ээлжит сонгууль болоход өнөөгийн эрх баригчид тус хөтөлбөрийг “мөнгө шинээр хэвлэсэн”, “салхинд мөнгө хийсгэсэн” гэх зэргээр элдэвлэж, олон сонгогч дэмжигчидийг итгэтэл “харлуулж” чадсан юм. Хэрэв мөнгө шинээр хэвлэж зах зээлд их хэмжээгээр нийлүүлээд эхэлбэл инфляц гээч нь мөнгөн тэмдэгтийг үнэгүйдүүлдэг аюултай. Гэтэл энэхүү хөтөлбөр хэрэгжих явцад манай улсын инфляц 14 хувиас 2 хувь хүртэл буурсан юм. Тэгэхээр энэхүү хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэгчид маш нарийн тооцоо судалгаа хийсэн нь тодорхой харагддаг.

Нэмэгдсэн 4 их наяд төгрөгийн нийлүүлэлт ийм учиртай.

Харин 2016 оноос хойш өнөөг хүртэл шинээр 11 ихнаяд төгрөгөөр мөнгөний нийлүүлэлтийг огцом нэмэгджээ. Уул нь хугацаа андуураагүй бол Ерөнхий сайд зөв онош тавьсан. Тэрээр, “Цаасан мөнгө хэвлэж гүйлгээнд гаргаж болохгүй. Энэ бол ард түмний амьдралыг дэмжиж байгаа хэлбэр биш. Маргааш нь л талх, мах, цахилгааны үнэ өснө. Энэ бол хамгаалалт биш. Ард түмний амьдралыг, улсынхаа эдийн засгийг хорлож байгаатай адил” гэсэн.

Тийм ээ, нэг ам.доллар 17 боодол нэгтийн дэвсгэрттэй тэнцлээ хэмээн улс орон даяар түгшүүрийн харанга дэлдэж, энэ алдаа, завхралыг даруй засаж залруулах амлалт өгсөн улс төрийн хүчнээс сонгогдсон Ерөнхий сайд өөрсдийн үйл ажиллагааныхаа үр дүнг харахгүй байгаа нь харамсалтай. Өдгөө нэг ам.доллар аль хэдийн 29 боодол нэгтийн төгрөгт хүрэхэд бэлэн болжээ. Монгол улсын үндэсний валют төгрөгийн ханш сүүлийн дөрөвхөн жилийн хугацаанд 40 хувиар үнэгүйдэж, суларчээ. Дэлхий улс орнуудын дунд ханшаа ингэж алдсан улс байхгүй. Манай улсын нийт импортын 70% ам.доллар-аар хийгддэг ба хэрэглээний сагсны 40% импортын бараа эзэлдэг юм. Тиймээс, ам.долларын ханш чангарах нь импорт болон өргөн хэрэглээний барааны үнэ өсөж улмаар иргэдийн, ялангуяа ахмадууд, дундаас доош орлоготой иргэдийн амьдралд туйлын хүнд цохилт ирж байгаа юмсан.

Аливаа асуудалд тооцоо судалгаатай, бодитоор хандахын оронд өмнөхөө харлуулах гэж мэрийх нь бүхэл бүтэн улс орныг удирдаж буй эрхмийн хувьд туйлын “жижиг” байгааг харуулна.

Эдийн засгийн ухааны доктор Р. Даваадорж 2020 оны 12 сарын 2