Монгол хэлний тухай хуулийн дагуу 2025 оноос Монгол Улс хос бичигт шилжинэ. Үүнтэй холбогдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч бүх нийтээрээ үндэсний бичгээ сурахад уриалж, өөрөө хичээл заан олон нийтэд хүргэж эхлээд байгаа билээ. Бид Монголын бурхан шашинтны төв Гандантэгчэнлин хийдийн Хамба лам Д.Чойжамцтай үндэсний бичиг үсгээ сурахын ач холбогдол, монгол бичгийн онцлогийн талаар ярилцлага өрнүүллээ.

-Та анх монгол бичиг хэрхэн сурсан дурсамжаасаа хуваалцахгүй юу?

-Би 1970 онд Шашны дээд сургуульд орж суралцсан. Тэр үед манай үндэсний сэхээтнүүд, бидний бахархдаг эрдэмтэд болох Ренчин Бямбаев, Чой. Лувсанжав, Ш. Лувсанвандан, Ц.Дамдинсүрэн, Я.Цэвэл зэрэг маш олон сайхан багш нар бидэнд монгол бичгийн хичээл зааж байсан. Бид их азтай хүмүүс байгаа юм. Тэр үед монгол бичиг заадаг газар их ховор байж. Манай эрдэмтэд юу гэж бодсон гэхээр, “энэ монгол бичиг үсгээ хэдэн лам нарт ч болов үлдээе дээ” гэсэн санаа байсан байх аа гэж би боддог. Ренчин Бямбаев гуай монгол бичиг зааж байхдаа “Монгол үсгээ үзэхгүй, бидний ирээдүй болсон хүүхдүүдэд монгол бичиг заахгүй, тэд зөвхөн шинэ үсэг сураад байх юм бол монгол үгийг танихгүй болох юм аа” гэж айлдаж байсан. Үүгээр аваад үзэх юм бол монгол үсгэнд жинхэнэ монгол хүний уг гарвал мэдэгдэж байдаг. Одоо болоод өнгөрсөн, ирээдүй үе нь энэ үсгээ үзэх юм бол жинхэнэ үгээ таних, монгол үг гэдгээ мэдэж, ойлгох учиртай юм гэдгийг зааж хэлж байжээ. Иймэрхүү журмаар монгол бичгийг Шашны дээд сургуульд заасан. Мөн өвгөн багш нар монгол бичгээ их сайн боловсруулж, маш амархан сургадаг аргуудыг гаргасан байдаг. Хичээлээ хялбарчилсан маягаар зааж долоо хоногийн дотор үсгийг таниулж мэдүүлдэг сайхан уламжлалыг бид өвөг дээдэс, лам багш нар, эрдэмтэн мэргэдээсээ сонсож байсан.

-Монгол бичиг сурч, эзэмшихийн ач холбогдлыг та юу гэж үзэж байна вэ?

-Би Энэтхэгт 1980-84 онд Шашны буддын диалектикийн сургуульд сурч байсан. Энэ үед Аваанямаа гэдэг гайхамшигтай эрдэмтэн надад захиж хэлэхдээ, “үсгээ алдана гэдэг бол бусдын соёлын дор орно гэсэн үг шүү. Ирээдүйдээ Монгол Монгол биш болно гэсэн үг” гэж байсан. Тэгэхээр гадна, дотногүй монгол үсгээ орхисондоо гутардаг, хэзээ нэгэн цагт монгол үсгээ буцааж авах юмсан гэсэн эрмэлзэлтэй байсан юм байна даа гэж би боддог. Бидний түүх энэ үсгэн дээр байгаа. “Инжинашын хөх судар”-аас авахуулаад, уран зохиол, яруу найраг гээд маш олон номнууд бий. Ялангуяа бурханы шашны 108 боть “Ганжуур”, 225 боть “Данжуур” байна. Ренчин Бямбаев гуай тэмдэглэж хэлсэн байдаг, “Монгол хэлийг аугаа хэл гэдгийг юугаар мэдэх вэ гэхээр зөвхөн буддын тэр их гайхамшигтай гүн ухаан болоод арван ухааныг орчуулсан “Ганжуур”, “Данжуур”-ын орчуулга монгол хэл дээр байдаг юм гэхэд л монгол хэл бичиг ямар хэл болохыг ойлгоно” гэсэн үг айлдсан байдаг. Тийм учраас монгол үсгэн дээр бидний маш их соёл бий.

Бид монгол бичиг үсгээ үзээд түүн дээр байгаа асар их соёлын зүйлтэй танилцах хэрэгтэй. Ялангуяа Өвөрмонголд бүх чиглэлээр бичигдсэн ном, товхимолууд ихээр гарч байна. Үүнд түүхийн номнуудыг дурдаж болно. Сүүлийн үед манайд хуучин монгол бичиг үсгээ хэрэглэдэг больё гэсэн цагаас эхлээд асар их номуудыг авчирч уншиж үзэж, хэрэглэдэг болж эхэлж байгаа. Тийм учраас монгол бичгийн ач буян Монгол Улсын маань аюулгүй байдал, тусгаар тогтнол, ирээдүйн монголын дархлаа болсон уламжлал, зан заншилд яах аргагүй хэрэгтэй зүйл юм.

-Бүх нийтээрээ монгол бичиг сурах Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилгыг та хэрхэн харж байна вэ?

-Үе үеийн Засгийн газар 1990 оноос хойш монгол бичигт анхаарал тавьж зааж сургах үйл ажиллагаануудыг явуулсан. Ингэснээр олон ч хүн монгол бичигтэй боллоо. Монгол бичгээ сурах үйлсэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Их Хурлын дарга нар санаа тавьж, бичиг үсгийг таниулан мэдүүлэх тал дээр их ажил хийж байгаа юм байна гэж ойлгож байна. Яагаад гэвэл Монгол Улсын Ерөнхийлөгч маань энэ үйл хэргийг уриалан дуудаж, өөрөө монгол бичиг зааж байгаа нь ард түмнийг нийтээр нь монгол бичгээ анхаарч үзээч ээ гэдэг уриа дуудлага болж байгаа. Хамгийн гол нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгч үндэсний бичиг үсэгтээ анхаарал тавихыг монголчууд бидэнд сануулж байгаа үйл явдал гэж би хүлээж авч байгаа. Тийм учраас энэ гайхамшигтай зүйл. Үүнийг маш анхааралтай хүлээн авснаар цаад утгаараа Монголын тусгаар тогтнол, эв нэгдэл, өв соёл, уламжлал, зан заншил улмаар монголчууд гэдэг дархлааг бий болгох юм. Худам монгол бичиг дээр бичигдсэн түүх, соёл, уран зохиол, яруу найраг энэ бүхэн биднийг буцаж монгол болгох, үндэсний уламжлал, зан заншлыг тогтоох, эх орон, өв соёл, шашнаа хайрлах сайхан үйл явдал болж байгаа учраас энэ бол гайхамшигтай ажил гэж би хувьдаа дүгнэж байна. Ерөнхийлөгчөөсөө авахуулаад ердийн иргэнээ хүртэл монгол бичгийг үзэх аян өрнөх байх аа гэдэгт итгэж байна.

Хамгийн чухал нь бидний ирээдүй залуучууд монгол бичгээ сурах хэрэгтэй юм. Бид өнгөрсөн түүхэндээ янз бүрийн үзэл суртлаар явсан. Тэр хэмжээндээ бидний мэдэж байгаа түүх, соёл бүхий л зүйлд мэдэхгүй асар олон зүйл бий. Тэдгээр түүхэн цаг үед гайхамшигтай эрдэмтэд, түүх соёл, зан заншил байсан гэдгийг мэдүүлэхэд монгол бичиг ихээхэн ач холбогдолтой. Тийм учраас Ерөнхийлөгчийнхөө хичээл зааж уриалан дуудаж байгаа дуудлагыг хүлээн авч монгол бичгийг сурахад ялангуяа залуучууд маань ихээхэн хичээл зүтгэл гаргаж бүгдээрээ монгол бичгээр бичиж сурахыг хүсье.

www.itoim.mn