Сонгууль зарласан тогтоол УИХ-аас гаргаснаас эхлээд л энэ тогтоол Үндсэн хууль, Сонгуулийн хуулиа зөрчсөн. Энэ сонгууль үндсэн хуулийн бус аргаар Төрийн эрх мэдлийг авч байгаа үйл ажиллагаа гэж үзэж Үндсэн Хуулийн цэцэд удаа дараа асуудал тавьсан. Тэгсэн ч одоо энэ сонгууль хаяанд ирчихлээ. Та энэ сонгуульд яаж оролцох вэ?

Тиймээ, сонгууль зарласан тогтоол үндсэн хуулийн 30.2-ийг зөрчсөн. Үүнийг Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хууль улам тод баталж өгнө. Энэ хуульд “ээлжит сонгууль гэж үндсэн хуулийн 30.2-ийн дагуу зургаан жил тутамд явагдах сонгуулийг хэлнэ” гэж ямар ч тусгайлсан болзол журамгүйгээр нэг утгатай заасан. Энэ заалтаар ээлжит сонгууль 2023 онд болох байтал “Ээлжит” гэсэн нэрийн дор “ээлжит бус” сонгууль зарлагдаад явж байна шүү дээ. Энэ бол төрийн эрх мэдлийг нэг байгуулал (институц) УИХ нь нөгөө нэг Ерөнхийлөгчийн байгууллын эрх мэдлийг үндсэн хуулийн бус аргаар таслан зогсоож байгаа (хатуу хэлбэл булаан авч байгаа) үйлдэл. Ерөнхийлөгч гэдэг хувь хүний эрх мэдэл гэж ядууруулж ойлгож болохгүй. Энэ утгаараа, энэ сонгууль Монгол Төрийн түүхэнд хар толбо суулгаж байна. Үндсэн хуулийн цэц энэ хариуцлагаас хуваалцах ёстой. Миний удаа дараа тавьсан хүсэлтээр маргаан үүсгэж хэлэлцээгүй, үндсэн хууль зөрчсөн эсэхээр шийдвэр гаргаагүй. Энэ байдал нь Цэц үнэндээ (de facto) үндсэн хууль зөрчсөн гэдгийг зөвшөөрсөн хэрэг. Тийм биш бол нөгөө “зөвхөн нэг удаа” гэдгийг шүүрч аваад, цэцийн нэг “этгээд” гишүүнээ чөлөөлүүлж байгаад шийдсэн шигээ л “зөрчөөгүй” гээд шийд гаргах байсан шүү дээ. Тийм болохоор үндсэн хууль зөрчсөн энэ сонгуульд би цагаан сонголтоор оролцоно.

Оролцохгүй байх ёстой юм биш үү, Сонгуулийг хүлээн зөвшөөрөхггүй байгаа юм чинь?

Үгүй дээ. Хэрэв би оролцохгүй бол сонгуулийн ирцийг багасгаж, нэр дэвшигчдийн саналын ирцэд эзлэх хувийг ихэсгэж идэвхитэй дэмжигч болчихно шүү дээ. Харин оролцоод хэнд нь ч санал өгөхгүй цагаан санал өгвөл нэр дэвшигчдийн ирцэнд эзлэх хувийг багасгаж чадна. Олон хүн янз янзын шалтгаанаар (надтай адил бодолтой, эсвэл нэр дэвшээсэй гэсэн хүнийг нь нэр дэвшүүлээгүй, эсвэл аль ч нэр дэвшигч нь таалагдахгүй гэх мэт) цагаан санал өгөх юм шиг байна. Ингэвэл аль ч нэр дэвшигч 50%+1 санал авч чадахгүй сонгууль дахин явуулахаар болох ба энэ үед байдал сайн тал руугаа өөрчлөгдөнө гэж харж байна. Тэгэхээр сонгуульд оролцохгүй эсэргүүцэх нь бууж өгч байгаа явдал, харин оролцоод цагаан сонголт хийж байгаа нь тэмцэж байгаа явдал мөн биз.

Та арай ойлгомжтой тайлбарлаад өгөөч?

Жишээ авъя. Би 8 гишүүнтэй ТУЗ-ийн нэг гишүүн гэж бодъё. Компаний захиралд хоёр хүн нэр дэвшсэн. ТУЗ-ийн хуралд оролцсон гишүүдийн олонхийн (50%+1) саналаар захирал сонгогддог. Би хэнийг нь ч сонгохыг хүсэхгүй байна. Энэ тохиолдолд надад хуралд оролцохгүй байх эсвэл оролцоод хэнийг нь ч дэмжихгүй цагаан сонголт хийх (үүнийг хүчинтэй саналд тооцдог) 2 хувилбар байна.

Нэгдүгээрт, Би цагаан сонголтоор оролцвол нэг нь 4, нөгөө нь 3 хүний санал авч 8 гишүүнээс аль ч нэр дэвшигч олонхийн санал авалгүй, захирлын сонгууль хүчингүй болно.

Хоёрдугаарт, Хэрэв би оролцоогүй бол 7 гишүүнээс 4 санал авсан нэр дэвшигч сонгогдох байжээ дээ. Үүнээс харахад би оролцоогүй бол бууж өгсөн байна, харамсмаар, харин цагаан саналаар оролцож тэмцсэнээрээ би ялчихлаа шүү дээ.

Нээрээ тийм байна. Их ойлгомжтой боллоо. Танд баярлалаа, амжилт хүсье.

“Олны таван цэн” “Далайд дусал нэмэр” гэж үгс байдаг даа. Олуулаа цагаан сонголт хийвэл ард түмэн ялах болно.