Монгол үндэсний ардчилсан нам/МҮАН/-ын дарга Б.Цогтгэрэлтэй ярилцлаа.

-МҮАН, Монголын ногоон нам хамтран “Үндэсний эвсэл”-ийг байгуулсан. Чухам яагаад ийм шийдэлд хүрсэн юм бэ?

-Манай хоёр нам хамтарч эвсэл байгуулж байгаа юм. Энэ бол өнөөгийн нийгэм, улс төрийн байдалд дүн шинжилгээ хийгээд, улс төрийн үйл ажиллагааны нэлээд туршлагатай, түүхтэй, бодлоготой намууд хамтарч эвслийн суурийг тавьж байгаа. Манай эвсэл бусад улс төрийн нам, иргэний хөдөлгөөн, мэргэжлийн холбоотой хамтарч ажиллахаа зарласан. Дээрээс нь эвслийн гэрээгээрээ өөр бусад нам нэгдэх бололцоо нөхцөлийг нээж өгсөн.

-Монголын ногоон намыг УИХ-ын гишүүн асан Н.Номтойбаяр худалдаж авлаа гэдэг мэдээлэл гарсан. Улс төрийн намыг мөнгөтэй хүн шууд худалдаад авч болдог зүйл үү?

-Энгийн ухамсрын түвшинд ийм яриа яваад байх шиг байгаа юм. Түүнээс биш улс төрийн намыг аль нэг мөнгөтэй хүн худалдаад авчихдаг зүйл биш. Амьдрал дээр тийм практик ч байхгүй. Тиймээс энэ бол ор үндэсгүй худлаа яриа гэдгийг хэлье. Хоёрдугаарт, миний ойлгосноор сүүлийн 10-аад жил Монголын ногоон намын удирдлага, ялангуяа О.Бум-Ялагч дарга, Н.Номтойбаяр хоёр их ойрхон явж, олон зүйл дээр хамтарч, бодлого, үзэл баримтлалаараа нийцдэг юм байна гэдгийг би олон зүйлээс ажиглаж байна. Өнгөрсөн сонгуулийн өмнө ч гэсэн Монголын ногоон намд Н.Номтойбаяр орох гэж байна гэсэн яриа гарч байсан шүү дээ. Тийм болохоор худалдаж авсан гэдэг бол худлаа яриа. Харин зүгээр Монголын ногоон намд бодлого, дэмжлэг, багаараа ороод ирэхээр Н.Номтойбаярын нөлөө өндөр болсон гэвэл илүү бодит үнэнд нийцнэ. Дээрээс нь МҮАН, Монголын ногоон нам хоёр нийлсэн нь Н.Номтойбаяртай их холбоотой. Өмнө нь тус нам зөвхөн ногоон үзэл баримтлал төвлөрч ярьдаг байсан бол Н.Номтойбаяр нэмэгдэж, улс төрийн бодлогод нь жин дарах болсонтой холбоотойгоор Н.Номтойбаярын гэсэн үзэл баримтлал гэж зүйл гарч ирж байгаа юм.

-Тэр нь юуг хэлж байгаа юм бэ?

-Энэ нь маш бадрангуй үндэсний үзэл. Улс үндэстнээ богино хугацаанд хөгжүүлье, ард түмнийхээ итгэл сэтгэлийг сэргээе, залуучуудынхаа боловсрол, ур чадварт анхааръя, үндэсний үйлдвэрлэлийг сэргээе, аугаа бүтээн байгуулалтыг өрнүүлье гэсэн чин эрмэлзэл орж ирж байгаа юм.

Үндэсний хөгжил дэвшил, сэргэн мандалтын тухай ярьж байгаа маш олон зүйл нь манай намтай бараг яв цав давхцаж байгаа. Энэ давхцал биднийг ойлголцоход маш амархан болгож байна. Өнөөдрийн нийгэмд болоод байгаа асар их ажилгүйдлийг яаж шийдэх вэ гэдэг дээр бид яг ижил байр суурьтай байх жишээтэй. Үйлдвэржилт, ажлын байр нэмэгдүүлэх, улсынхаа эдийн засгийг хэрхэн хөгжүүлэх концепци дээр бараг ижил байр суурьтай байгаа. Мөн чадварлаг монгол хүн, эх орон, үндэс угсаагаа гэсэн үзэл баримтлалтай. Тэгсэн мөртлөө дэлхийн хэмжээний ур чадвартай монголчуудыг хэрхэн, яаж бүтээх вэ гэдэг асуудал онцгой чухал. Үүн дээр бид өнөөдөр адил байр суурьтай байгаа. Ийм бодлогын давхцалууд нь хоорондоо үг хэлээ амархан олоход нөлөөлж байгаа юм. Дээрээс нь мэдээж төрийн албаны туршлага байна. Манай нам 2005 оноос Засгийн эрхэнд байсан. Өнгөрсөн 2012 онд Засгийн газрыг хамтарч байгуулж байлаа. Манай намын олон хүн засаг төрд ажилласан, сайд дарга хийж байсан туршлагатай. Харин Н.Номтойбаярын хувьд Монголын нийгмийн хамгийн чухал салбар гэж хэлж болох Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яамны сайд, Эрүүл мэндийн яамны дэд сайд хийж, Монголынхоо амин чухал зүйлийг мэдчихсэн. Маш их бүтээн байгуулагч удмын хүн. Гэр бүлийн хүмүүжил, соёл нь хийж бүтээх тухай л байсан байх гэж би боддог. Тийм болохоор энэ хүнд маш их хүсэл тэмүүлэл, эрч хүч байна гэж харж байна. Энэ үндсэн дээр МҮАН, Монголын ногоон нам дундаасаа энэ хүнийг урьж эвслийнхээ тэргүүнээр сонгосон. Өнөөдөр бид нэг хүний тухай ярихаасаа илүү одоогийн Монголын хөгжлийн түүчээ болох, нийгмийн захиалга, шаардлага, түмэн олны хүсэл, сонгогчдын мөрөөдөл гэж ойлгох хэрэгтэй. Монголд манлайлаад үйлдвэржилт, бүтээн байгуулалтын шинэ эринг хэн бүтээж чадах вэ. Хэн хэлсэн ярьсандаа байж, амласандаа хүрч чадах шийртэй эр вэ гэсэн олон нийтийн захиалга байхгүй юу. Тиймээс энэ хүнийг өнөөгийн улс төр, нийгэм, цаг үе бүтээн гаргаж ирж байна гэж харах хэрэгтэй.

-Энэ удаагийн сонгууль томсгосон тойргоор явах учраас нам, эвслээс гарах зардал нь нэлээд өндөр байна байх. Дээрээс нь олон нийт Н.Номтойбаяр гэхээр МАК гэж хардаг. Тэгэхээр “Үндэсний эвсэл”-ийн сонгуулийн зардлыг МАК гаргана гэж ойлгож болох уу?

-Ингэж ойлгож болохгүй. Харин зүгээр эвслийн тэргүүний хувьд сонгуулийн кампанит ажлыг удирдан зохион байгуулах, санхүүжилт босгох үүрэг хариуцлага ногдоно. Тэр бол гарцаагүй. Үүн дээр бүтээн байгуулагчид, бизнесийн салбарынхан, үйлдвэрлэгчид дэмжинэ гэж харах ёстой. Зах зээлийн нийгэмд ороод хувийн бизнес эрхэлж байгаа ч төрийн дарамтад тамираа барж, банкуудын зээлийн хүүнд дарагдаж байгаа маш том арми бий шүү дээ. Олон мянган компани Н.Номтойбаярыг бүтээн байгуулагч гэр бүлийн хүн гэдэг утгаар нь харж, ард нь асаалттай танк байна гэж ойлгох ёстой. Түүнээс биш МАК эвслийн төлөө хамаг мөнгөө гаргаад шатаж болохгүй шүү дээ. Энэ чинь асар их эрсдэлтэй байхгүй юу. Болж, бүтэж байгаа зүйлсээ татаж унагах аюултай. Тэгэхээр ингэж болохгүй. Гол нь бүтээн байгуулалтын бодит үйлдвэрийн салбарын мэргэжлийн холбоод, тэнд ажилладаг олон зуун үйлдвэр, аж ахуйн нэгж, бизнесийнхэн ард нь байгаа нь аажимдаа харагдана.

-МҮАН өмнө нь МАХН, Ардчилсан намтай эвсэж, нэгдэж байсан. Харин одоо Монголын ногоон намтай эвсэж байна. Тэгэхээр танайхыг улс төрийн хувьд тогтворгүй, үзэл баримтлалгүй харагдуулаад байгаа юм биш үү?

-Их сонирхолтой асуулт байна. Тэгэхээр МҮАН бол түүхэндээ дандаа л эвцэлдүүлж явсан байдаг. Бусдыгаа эвлүүлж, нийлүүлж байсан. Бид өнөөдөр зөвхөн Монголын ногоон намтай нийлж байгаа хэрэг биш. Болж өгвөл бүх намыг нийлүүлмээр байгаа юм. Тэр нийлсэн үзэл нь Монголын бүх намын үзлийн охь нь, сүлд нь үндэсний үзэл байх ёстой байхгүй юу.

-Бүх намыг нийлүүлэхээр чинь бидний зорьж байгаа олон намын тогтолцоо чинь уначих юм биш үү?

-Бүгдийг нь нийлүүлэх нь мэдээж боломжгүй. Гэхдээ бүр болохгүй бол АН, МАН-аас бусад нь нэгдэх хэрэгтэй. Тэгж байж илүү бодлого чамбайрна. Ингэснээр том бодлоготой, түүнийгээ хэрэгжүүлэх магадлал нь өснө. Ийм ч болохоор МҮАН-ын түүхийг эе эвийн түүх гэж ойлгож болно. Манай намын анхны дарга, Ерөнхий сайд асан М.Энхсайхан, Ж.Наранцацралт гээд хүмүүс намуудыг эвцэлдүүлье, нийлүүлье гэж явж байсан. Тэртээ 1996 оны Ардчилсан холбоо эвслийг М.Энхсайхан удирдаж, олон намыг нийлүүлсэн. Улмаар ялалт байгуулсан. Дараа нь 2004 оны сонгуульд мөн л М.Энхсайхан удирдаж, МҮАН-ын цөм болж байгаа хүмүүс Эх орон-Ардчилал эвслийг байгуулан бас л ялалтад хүрсэн. Харин 2012 онд Монголын улс төрийг шинэчилье, хуучин коммунист намыг өөрчилье гэдэг үүднээс МАХН-тай нэгдэж, Шударга ёс эвслийг байгуулсан. Тэгэхдээ бид амжилтад хүрсэн. Харамсалтай нь бодлогоо бүрэн хэрэгжүүлж чадах чадвар, боломж хомс байсан. Мөн 2016 онд бид АН-ыг өөрчлөгдөөсэй, шинэчлэгдээсэй. Үүнд нь нөлөөлье гээд АН-ыг дэмжсэн. Даанч удирдаж байсан хүмүүсийнх нь алдаатай бодлогоос болоод үндсэндээ ялагдсан. МҮАН-ын даргын хувиар миний бие дараа нь 20 гаруй намыг оролцуулан Үндэсний эв нэгдлийн хуралдай зохион байгуулсан. Даанч яг бодит байдал дээр нийлэх болохоор том намуудын нөлөөлөл, удирдаж байгаа хүмүүсийн туйлбаргүй байдлаас болоод нэгдэж нийлж чадахаа больчихдог. Гэхдээ бид дөрвөн намыг нийлүүлж ШИНЭ эвсэл болгосон. Энэ 2024 оны сонгуульд АН-ыг манлайлал үзүүлээд ардчилалын төлөөх намуудаа нэгтгээд орооч гээд уриалга гаргаж, Санамж бичиг гаргаад явсан. Харамсалтай нь нөгөө эвсэж нэгдэх гэж байгаа нам маань одоо хэр нь асуудлуудаа эцэслэж шийдээгүй л байна. Бид АН-ыг цэгцрэхийг хүлээвэл сонгууль дуусна биз дээ.

Дээрээс нь улс төрийн шинэ нөхцөл байдал эрс шинэчлэл хийх, цаашид энэ байдлаараа явах нь буруу юм байна гэдэг дүгнэлт хийгээд өнөөдөр улс төрийн цоо шинэ эвслийг зохион байгуулах, эрч хүчтэй залуучуудын манлайллаар Монголын нийгэмд томоохон өөрчлөлт хийе гэсэн том амбиц бидэнд байна.

-АН-тай эвсэх гэж оролдсон хэрнээ яагаад гэнэт шинэ эвсэл байгуулсан юм бэ?

-АН-тай хамтаръя гэсэн нь бид байгаа дотроо засах гэж оролдсон сул хэлбэр гэж ойлгох хэрэгтэй. Харин одоо байгуулж байгаа эвсэл маань нийгмийн захиалгаар, эрч хүчтэйгээр, олон намын дэмжлэгтэйгээр нийгэмд цоо шинэ уур амьсгалыг оруулъя. Үсрэлт үүсгэе, тэсрэлт бий болгоё, цахиур хагалъя гэсэн чармайлт. Тиймээс бид эвслийн гэрээндээ хүртэл өөр бусад нам нэгдэх нь нээлттэй, хамтарч ажиллах чөлөөтэй. Одоогоор олон нам хүсэл зоригоо илэрхийлж байна. Мөн олон салбарын мэргэжлийн холбоо бидэнтэй хамтарч ажиллана.

-Уучлаарай, сүсэгтэй хүнд эвгүй санагдаж магадгүй. Хэрэв “Үндэсний эвсэл” энэ удаагийн сонгуульд зорьсондоо хүрч чадахгүй, улмаар ялагдал хүлээвэл МҮАН энэ эвслээс гарах уу?

-Бид эвслийн гэрээндээ нэг нам болъё гэдэг зүйлийг тусгаж өгсөн. Хоёрдугаарт, хамтарч ажиллая гэж байгаа олон намыг энэ чиглэл рүү уриалж байгаа. Ер нь бид өнөөдөр нэг хэсэг нь эвсдэг. Дараагийн удаа өөр нэг хэсэг нь эвсдэг биш. Нийтээрээ нэгдэн нийлж бодлогоо томруулах шаардлагатай. Боловсон хүчний баазаа өргөтгөх хэрэгтэй. Мэдлэг чадвар, боловсрол, хүчээ нэгтгэхгүй бол жаахан тарамдаад байна. Яг үнэндээ олон намын төлөөлөлтэй гэсэн хэрнээ парламентад тийм байж чадахгүй байгаа чинь бид өөрсдөө саналуудыг хуваагаад, иргэдийн итгэл сэтгэлийг сарниулаад байгаа юм. Өгч байгаа бүх саналыг нэгтгэж, төвлөрүүлж чадах аваас ялалтад хүрэх бүрэн боломжтой. Тийм сонгогчдын хүлээлт ч байгаа. Хамгийн гол нь санал 10 хуваагдчихаад байдаг учраас нөгөө МАН, АН хоёр чинь өөрсдийнхөө хатуу саналыг аваад гарч ирээд байгаа юм. Энэ хоёр намын санал 20, 20 хувь гэж үзвэл цаад талд нь 60 хувь задгай байгаад байна. Ийм болохоор ард түмний хүсэл зориг, бизнес эрхлэгчдийн зорилго төрийн бодлого болж орж ирж чадахгүй. Үүнийг л бид төрд төлөөлөх учиртай.

-“Үндэсний эвсэл”-ийг нэг талдаа “Гомдогсдын арми” боллоо гэх хүмүүс байна. Энэ нь мэдээж эвслийн тэргүүнтэй шууд холбоотой байх. Дээрээс нь танай эвслийн ард Миеэгомбын Энхболд, Мэндсайханы Энхсайхан зэрэг хүмүүс байгаа ч гэж байна. Үүн дээр та ямар тайлбар хэлэх вэ?

-Энэ бол маш өнгөц дүгнэлт. Баттай мэдэж байгаагаараа өөрийгөө хэлэхэд би тэгж хэн нэгний төлөөлөөд, хүмүүсийн хүсэл зоригийг гүйцэлдүүлэгч хүн биш. Тэгж чадах ч үгүй. Хоёрдугаарт, манай эвслийн тэргүүний туулсан замнал, зорьж тэмүүлж байгаа хүсэл нь энэ мэт жижиг гомдлуудаас хамаагүй давсан. Тийм болохоор жижиг сажиг гомдол, хувийн хандлагаар хандаж байгаа хүмүүсийг цуглуулах ямар ч шаардлага байхгүй. Бид том зорилго тавиад, түүндээ хүрэхийн тулд хэнд ямар бодлого байх вэ. Түүнийг нь хэрэгжүүлж чадах хүмүүстэй ажиллана гэж ярьж байгаа. Харин “Үндэсний эвсэл”-ийг МАН, АН-аас уйдсан, сүүлийн 30 жилд итгэл найдвараа алдсан сонгогчдын 60, 70 хувийн төлөөлөл гэж хараарай. Түүнээс биш орсон, гарсан хүмүүсийн төлөөлөл гэж харах нь маш өрөөсгөл бөгөөд нийгмээ ойлгоогүй, бидний том зорилгыг олж хараагүй хүмүүсийн л тайлбарууд ийм байна байх.

-Миеэгомбын Энхболд, Мэндсайханы Энхсайхан нарын хүмүүс танай эвсэлд орсон уу?

-Ороогүй байгаа. Бид эвсэл зохион байгуулаад явсан сүүлийн хоёр сарын хугацаанд тэдгээр хүмүүсийг огт хараагүй.

-Оръё гээд ирвэл хүлээж авах уу?

-Тэр бол тухайн цаг үед нь эвслийн удирдлагын түвшинд ярих асуудал. Хоёрдугаарт, бид өнгөрсөн хугацаанд алдаатай бодлогод оролцсон, хийж чадаагүй, хийсэн ч алдаа гаргасан хүмүүсийг эвсэлдээ оруулахгүй гэсэн хатуу байр суурьтай байгаа.

-Энэ удаагийн УИХ 126 гишүүнтэй болно. Дээрээс нь намын жагсаалт болон томсгосон тойргоос сонгогдоно. Тэгэхээр “Үндэсний эвсэл”-д үндэстний хэмжээнд нэр дэвших боловсон хүчний боломж бололцоо хэр байгаа вэ. Мөн сонгуульд хэр амжилттай оролцоно гэж харж байна вэ?

-Бид сонгуульд амжилттай оролцоно, амжилтад хүрнэ гэдэгтээ итгэл төгс байгаа. Боловсон хүчний хувьд хангалттай бий. Ер нь хоёр асуудал бий. Нэгдүгээрт, бидний гаргах мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, баг болж ажиллаж чадах хүмүүс хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, тийм түвшинд бэлтгэгдсэн туршлагатай, хувь хүнийхээ хувьд мэдлэг, ур чадвартай, тухайн салбараа маш сайн мэддэг хүмүүс байх шаардлагатай. Мэдээж хэрэг боловсролтой байх ёстой. Гэхдээ зөвхөн боловсролтой гээд явахаар ажил, амьдралын ямар ч туршлагагүй, монголынхоо нийгэм, амьдралыг ойлгодоггүй. Нөгөө талдаа туршлагатай нь ирж байгаа цагийн уур амьсгалыг мэдрэхгүй, техник технологийн ололтыг хэрэглэх талдаа дутмаг байдаг талтай. Тийм болохоор боловсон хүчин хангалттай байгаа ч чанаржуулах гэдэг маш том зорилт. Дээрээс нь гурван үеийн хэлхээсийг хангах ёстой. Энэ бол зөвхөн нэг эвслийн өмнө биш Монголын өмнө тулгамдаж байгаа асуудал болчихсон. Монголынхоо бүх оюунлаг, ур чадвартай хэсгийг бүрэн дайчилмаар байна. Өнөөдөр томоохон төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэх гэхээр боловсон хүчин, хүн байхгүй л гээд байдаг. Мэдээж боловсон хүчнээ бэлтгэх бодлогод алдаа бий. Гэхдээ бид байгаагаа ашиглаж чадахгүй байгаа нь Монголын гамшиг. Хэд хувааж хаячихаад өөрийн намынх хүн, бусад нь хүн биш гэдэг байж болохгүй. Тийм болохоор манай эвслийн бодлого бол цөөн улстөрч, олон мэргэжилтэн гэж байгаа юм. Нэг улстөрч, хэдэн зуун инженер, мянган мэргэжилтэн байж энэ улс орон урагшаа явна. Түүнээс биш мянган улстөрчтэй байгаад ямар ч хэрэггүй гэдгийг бид хангалттай харлаа.

-Танай эвсэл сонгуулийн саналын хуудасны хэддүгээрт эрэмбэлэгдэж байгаа вэ?

-Гуравдугаарт бичигдэнэ. Монголын ногоон ном байгуулагдсан хугацаагаараа гуравт байдаг. Тийм болохоор МАН, АН, “Үндэсний эвсэл” гэж бичигдэнэ.

-“Үндэсний эвсэл”-ээ тэргүүлж, нүүр царай нь болж гарч ирсэн Н.Номтойбаяр, О.Бум-Ялагч та гурав жагсаалтад бичигдэх үү, тойрогт нэр дэвших вэ?

-Энэ асуудлыг шийдэх арай болоогүй байна. Чилийсэн гурван сар байна шүү дээ. Тэр хүртэл эвслийнхээ үндсэн ажлаа сайн хийе. Харин дараа нь хэн, хаана нэр дэвших вэ гэдгээ тодруулна.

Т.ДАРХАНХӨВСГӨЛ