“Даяар Монгол” хөдөлгөөний тэргүүн, “Хөх Монгол” бүлгэмийн удирдагч, зохиолч, сэтгүүлч Хон Хэрээдийн Б.Энхбаттай уулзаж ярилцлаа.

-УИХ-аар Сонгуулийн тухай хуулийг эцэслэн баталлаа. Таны хувьд ямаршуухан хууль болох шиг болов?

-Манай сонгуулийн систем бол суурин соёл иргэншлийн хуулийг хуулбарласан тогтолцоо байдаг. Суурин соёл иргэншлийн ертөнцөд нэг алтан дүрэм байдаг.

-Ямар алтан дүрэм гэж?

-“Мөнгөө төлсөн хүн хөгжмөө захиалдаг” гэсэн. Тэгэхээр УИХ-ын гишүүд өнөөдөр мөнгөө төлөөд сонгуулийнхаа хуулийг захиалчихаж байгаа байхгүй юу. Эрх мэдэлтэй хүмүүсийн л хийж байгаа ажил л даа. Ард түмэнд үйлчилж буй асуудал биш. Өөрөөр хэлбэл ресторанд үйлчлүүлж байхад хэн мөнгөө төлнө тэр хүн авгайдаа ч юм уу, найздаа ч юм уу дуу захиалдаг бол өнөөдөр өнгөрсөн гучин жилд хууль бусаар мөнгөжсөн, ард түмнийг янз бүрийн аргаар хуурч улстөрийн өндөр албан тушаалд орж ирсэн хүмүүс өөрсдөө мөнгөө төлөөд, өөрсдийгөө сонгуулах сонгуулийн хуулийг баталсан.

-Эрх баригчдын өөртөө тохируулж гаргасан сонгуулийн хууль эргээд өөрсөнд нь тээг болдог гээд байгаа шүү дээ?

-Миний хамгийн их эмзэглэдэг нэг юм бол түүх эргээд давтагддаг.

-Ямар түүх давтагдана гэж?

-1911 оны хувьсгал тайван явагдаад 1921 онд цус урсгасан аймшигт хувьсгал хийж байж Монгол Улс тусгаар тогтнолоо олж авсан. Ерэн оны цагаан морин жилийн хувьсгал тайван явагдсан бол 2020, 2021 онд өнгөрсөн зууны эхэнд болсон цуст хувьсгалыг хийлгэхгүй байх юм сан гэж би мөрөөдөж байна.

-Тийм цуст хувьсгал бүр хаяанд ирчих нь энэ үү?

-Монгол хүн монгол хүнийхээ эсрэг буу шагайсан ийм аймшигтай тэмцэл өрнөхгүй байгаасай билээ. Энэ тэмцлийн эцсийн үр дүнд юу гардаг вэ гэхээр 1911 оны тайван хувьсгалын дараа Богд хаант Олноо өргөгдсөн Монгол Улс асар их газар нутагтай автономит улс болсон. Гэтэл 1921 оны ардын хувьсгалын дараа газар нутгийнхаа талаас илүү хувийг бид алдчихсан. Талыг нь Өвөр Монгол гээд Хятад авсан, талыг нь буриад, тува гээд Орос салгаад авчихсан. Ерэн оны ардчилсан тайван хувьсгалаар бид унаган газар нутгаа авч үлдсэн бол 2021 онд хэрвээ луйварчдын эсрэг бослого гарвал бид тодорхой хэмжээний газар нутгуудаа Хятадад, Орост, өөр улсад ч алдаж мэдэх аюул нүүрлэж байна.

-Дэлхий дахин харж байхад арай ч тийм тэнгэр нь хаясан явдал болохгүй байлгүй дээ?

-Газрыг маань хэсэглэж авах сонирхол дэлхийн их гүрнүүдийн бодлого хэвээр байсаар байна. Тийм учраас гадны хүмүүсийн өгсөн өгөөшинд автаж ард түмнээ зэвсэгт тэмцэлд зориуд турхирч, өөрсдийнхөө амин хувийн өчүүхэн эрх ашгийг хамгаалсан хууль баталж болохгүй л дээ. Энэ Ёонгуулийн хууль ерөнхийдөө хүчингүй хууль л даа.

-Яагаад хүчингүй гэж?

-Яагаад гэвэл Монгол Улсад нэгэнт хүлээн зөвшөөрөөд дагаж мөрдөж буй Үндсэн хуулийнхаа заалтуудыг зөрчсөн зүйл заалтууд орсон хууль сонгуульд мөрдөгдөнө гэдэг утгагүй зүйл байхгүй юу.

-Ямар зүйл заалт зөрчигдчихөв?

-Монгол хүн бүр сонгох, сонгогдох эрхтэй. Тэгтэл монгол хүнээ алаг үзээд “Гадаадад байгаа монгол хүн сонгуульд санал өгч оролцохгүй” гээд сонгох эрхийг нь хасаж байж жишээтэй. Тэгтэл тэр хүн чинь Монгол Улсын иргэнээс хасагдаагүй шүү дээ. Дэлхийн бүх улс гадаадад байгаа иргэдийнхээ саналыг авдаг. Гэтэл энэ жишгийг эвдэж, хүн төрөлхтөний түүхэнд байхгүй бузар хар үзэгдэл гаргаж ирж байна шүү дээ. Гадаадад байгаа иргэдээ Монгол Улсын иргэншлээс хасчихаж байгаа байхгүй юу. Энэ заалт гэхэд л Үндсэн хуулийг зөрчөөд эхэлж байна. Дээр нь “Авилга, албан тушаалын хэрэгт холбогдож байсан бол УИХ-д нэр дэвшүүлэхгүй” гэж байгаа юм.

-Үндсэндээ, наад заалт чинь ч тодорхой хүнд зориулсан юм биш үү?

-Гэтэл хүчингийн хэрэгт холбогдож байсан хүмүүс УИХ-д орж л байна. Дээрэм, залилан хийж байсан, хүн амины хэрэгтэй хүмүүс Их хуралд сууж л байна. “Гэмт хэрэгт холбогдож байсан” гэдэг утгаар нь хэрэв оруулсан бол өнөөдрийн УИХ-ын 76 гишүүн бүгд нэр дэвших эрхгүй. ЖДҮ, оффшор гээд явж өгнө. Гэтэл, бараг худалч хүнд сүүлийн арваад жил Монголын төрийг барьж байгаа өнгөн дээрээ Ардчилсан нам, Ардын нам гэж ялгарч байгаа ч нэг баг болчихсон энэ хүмүүс нэг өвлийн өвгөн шиг хүнээс айгаад байгаа байхгүй юу. Тэр нь Намбарын Энхбаяр. Энэ хүнийг сонгуульд оруулахгүй гэж сонгууль болгоноор янз бүрийн арга сэдэж байна. Одоо тэгээд энэ 2020 оны сонгуульд хүртэл оролцуулахгүй байх арга нь Авилга, албан тушаалын хэргээр шүүхээс тогтоол авч, сонсож байсан гэдэг заалтаараа энэ хүнийг хасах сонирхолтой байна. Яг үүндээ тулбал өнөөдөр УИХ-д байгаа маш олон хүн нэр дэвшихгүй нь тодорхой. Хүн амины хэргээр ял эдэлж байсан хүн тэгвэл яах болж байна. Сонгуульд өрсөлдөх юм уу. Хавтаст хэрэг нь ч байж л байна. Ял эдэлж байсныг нь ч ард түмэн мэдэж л байна шүү дээ. Шүүхээр янз бүрийн хэрэгт татагдаж байсан нөхөд байна.

-Ямар нөхөд билээ?

-Шүүхээр янз бүрийн хэрэгт татагдаад, мөнгөөрөө халхавчлан хааж байсан Н.Номтойбаяр, Мурат зурат гээд гэмт хэрэгт холбогдсон олон хүн байна шүү дээ. Энэ хүмүүс нь УИХ-д буцаад орж болох юм уу гэдэг асуулт өөрийн эрхгүй төрж байгаа биз. Хамгийн муухай нь юу вэ гэхээр нэгэнт ялаа эдлээд гарсан бол тэр хүнийг ялтай гэж тооцох ёсгүй хүн төрөлхтөний энэрэнгүй зарчмыг Сонгуулийн хууль зөрчсөн. МАН-ынхан өөрсдийгөө гарч болох хувилбарыг л баталсан учраас ард түмэн энэ сонгуулийн хуулийг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Шударга сонгууль явуулахыг л хүснэ. Дээр нь энэ сонгуулийг шударга явуулъя гэвэл ард түмэндээ итгээд гараар тоолох ёстой.

-Хар машин нэг л сэжигтэй санагдаад байна уу. Ардын намынхан талбай дээр шатаагаад байхад л өөрсдийг нь гаргасан машин шүү дээ?

-Тусгай программ суулгасан, зургаан хүн санал өгөхөд дөрөв нь Ардын намын төлөө өгсөн санал гарах ёстой гэж программчилсан хар машинаар санал тоолбол 2021 онд ард түмнийг бослогод турхирч байгаа явдал шүү. Өнөөдрийн УИХ-ын гишүүд “Сонгуулийн хуулиа баталчихлаа. Бид гараад ирнэ” гэж бодож байтал ард түмэн эсэргүүцээд босоод ирвэл маш хэцүү юм болно.

-2008 оны долоодугаар сарын 1 давтагдана гэж үү?

-Тийм. Тэр гунигт явдал давтагдана гэдгийг санаж, тэр нүгэлээс зайлах ёстой. Хэрэв 2008 оны сонгуулийнх шиг явдал давтагдвал хариуцлагыг нь ард түмэн биш Сонгуулийн хууль баталсан хүмүүс хүлээх ёстой. Сонгуулийн дараа ямар нэгэн байшингийн цонх хагараад, түлэгдэж шатвал хохирлыг ард түмэн биш өнөөдрийн Сонгуулийн хууль баталсан УИХ-ын 76 гишүүн хариуцлагыг нь үүрэх ёстой шүү.