Эдийн засгийн ухааны доктор Т.Баярхүүтэй ярилцлаа.

-Сонгуулийн тухай хуулийн талаар та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Ард түмэн нэг зүйлийг дутуу ойлгоод байгаа юм. Төр гэдэг чинь ард түмэн өөрөө. Үндсэн Хуульдаа Монголын ард түмэнд засгийн бүх эрх байгаа гэдэг. Хүний эрх гэдгийн цаана өөрсдөд нь үйлчлэх, төрөө сонгох эрхийн тухай ойлголт давхар яваад байгаа юм. Ард түмэн төрийг бий болгодог. Эргээд хариуцлага тооцдог байхыг ардчилал гэж үздэг байхгүй юу. НҮБ-д нэгдэн орсон улс орнуудын суурь пакт юу байдаг вэ гэхээр ямар ч тохиолдолд тухайн улс дотор болж байгаа эрүүгийн, иргэний гэмт хэргүүд тухайн улсын асуудал. Ял шийтгүүлээд түүнийгээ эдэлсэн бол тэр хүнийг сонгох ард түмний эрхийг ерөөсөө хөндөж болохгүй гэдэг нь дэлхийн ардчиллын суурь болчихсон юм. Сонгуулийн тухай хуулинд оруулсан “Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэг үйлдсэн нь шүүхээр тогтоогдсон хүнийг нэр дэвшүүлэхийг хориглоно” гэсэн заалтыг хүмүүс харахдаа Н.Энхбаяр даргын эрх нь зөрчигдчихлөө гэж буруу хараад байгаа юм. Сонгох эрхээ хамгаалж чадахгүй бол өөрсдийнх нь хулгай, гэмт хэргийг илчилсэн сэтгүүлч, улс төрийн нам, бизнесмэн байна уу хамаагүй бүгдэд нь ял өгч, дараагийн удаа тэдгээр ял эдэлсэн хүмүүсийг Сонгуулийн зүйл заалтаараа оруулж болохгүй гэж байна. Ингээд жинхэнэ хулгайч, олигархиуд чинь хуулиар өөрсдийгөө хамгаалаад явчихдаг улс гүрнүүдийн ноцтой зөрчил, түүхүүд байдаг учраас хүн төрөлхтөн энэ алдаанаасаа суралцаад, ард түмэн өөрсдөө төрөө байгуулах, Засгийн эрхээ байгуулах эрхээ эдэлж, ямар нэг дарангуйлал тогтоохгүй байх хэрэгтэй. Авлига, албан тушаалын хэргээр ял шийтгүүлсэн хүн Монголд ганцхан Н.Энхбаяр л байгаа. Ганцхан зүйл заалтаар энэ хүнийг оруулахгүй гэж байна. Түүнээс биш хүчин хийсэн, хулгай хийсэн, эх орноосоо урвасан, төрийн эрхийг хууль бусаар авсан гэх мэт зүйл, заалтуудыг бүгдийг нь орхисон. Ард түмний сонгох эрхийг булааж байна. Энэ зөвхөн Н.Энхбаярын асуудал биш. Ард түмний сонгох эрхийг үлдээх нь ардчиллын суурь зарчим юм.

- Улс төрийн намуудын эвслийн тухайд?

-Улс төрийн намууд болон иргэний нийгмийн байгууллагууд хуулийн этгээдүүдтэй эвсээд эвсэлд орлоо гэхэд хэдэн субьект эвсэлд нэгдсэн байна, түүний олонх нь үлдвэл эвсэл хэвээр байна гэж үзнэ. Нэгэнт нэгдэн орсон намууд, хуулийн этгээдүүдийн хувьд тухайн сонгуулийн хугацаандаа хуулийн этгээд нь болж үлдэнэ гэсэн үг. Жишээ нь, гурван нам тухайн сонгуулийн хугацаанд нэгдээд сонгуульд ялалт байгуулж, парламентад суудалтай боллоо гэхэд тэр эвслийн гишүүн гэж явна. Энгийнээр тайлбарлавал тухайн сонгуулийн хугацаандаа нэг нам болж хувирна гэсэн үг.

- Энэ удаагийн сонгууль эрх баригч намд илүү ашигтай байх уу?

- Сонгуулийн хууль гэдэг бол ард түмэн сонгох, сонгогдох эрхээ баталгаажуулж, Засгийн эрх мэдлээ хэрэгжүүлж байгаа хууль. Энэ бол Үндсэн Хууль байхгүй юу. Манайхан 1992 оны Үндсэн Хуульдаа ямар “гажиг” хийчихсэн бэ гэхээр Сонгуулийн тухай хуулийг УИХ өөрөө баталдаг байхаар оруулж өгсөн нь өөрөө төрийн бүх хямралын гай юм. 1992 оны Үндсэн Хуульдаа “Төр нь ийм байна. Сонгууль ийм чиглэлээр явна” гээд заачихсан бол долоон өөр сонгуулийн хуулиар орсон энэ гажиг, төрийн дампуурал байхгүй байх байсан. Сонгуулийн тухай хуулийг Үндсэн Хууль гэж үзэлгүй эрх баригчдын хийж болдог хууль гэж үзсэн нь хамгийн том алдаа болсон.

- УИХ-ын гишүүд тойрогтоо ажиллаад эхэлчихсэн үү?

- УИХ-ын гишүүд болон төрд ажилладаг хүмүүс ажлаа тайлагнаж болно гэсэн нь сонгуулийн сурталчилгаа хийж болно гэсэн үг. Гэтэл парламентад суудалгүй улс төрийн намуудын хувьд сонгуулийн сурталчилгаагаа заасан хугацаанд явуулна. Эд нар бүтэн дөрвөн жил сонгуулийн сурталчилгаа хийдэг бол бусдад нь 20 гаруй хоногийн хугацаа байна. Тойрог томсчихоор бүхэл бүтэн дөрвөн жил тайлангаа тавьсан хүмүүс танигдчихсан байна.

-Баярлалаа.