Сүүлийн үед нийгмийг цочроосон аймшигт гэм хэрэг удаа дараа гарах боллоо. Ухамсарт хүний сэтгэхүйд байж болошгүй эдгээр үйлдлүүд оюуны хоосрол, ядуурлаас үүдсэн нийгмийн бухимдал, хүмүүсийн сэтгэл гутрал, хямралын хурцадмал хэлбэр байх үндэстэй.

Хэдийгээр хүн ухамсар, ухаанд хөтлөгдөн амьдардаг ч биологийн төрөл зүйлийн хувьд гэр бүлээ тэжээх, мөр бүтэн гэдэс цатгалаг, санаа амьдрах боломж нь бүрдэхгүй байвал сэтгэл зүйн хувьд уналтад орсны улмаас даамжирч сэтгэхүйд нөлөөлөх гаж буруу хүсэлд автах, хэрцгийлэл үйлдэх хэмжээнд хүрч болзошгүйг зарим судлаачид тогтоожээ.

ОХУ-ын эрдэмтэн Э.Мулдашев “Гималайд явуулсан судалгаа” өгүүлэлдээ

Нийгмийг бүрдүүлэгч хүмүүсийн аж байдал, сэтгэлийн боловсрол, тухайн хүмүүсийн анхдагч болон хоёрдогч, дараа дараачийн хэрэгцээнүүд хэрхэн хангагдсан, эсвэл хангагдах эсэхээс хамааран нийгмийн харилцаанд оролцож буй үйлдэл нь харилцан адилгүй байдаг. Хүний мөн чанар өөрөө л сайхан таатай байхаар асуудлаа шийдэхийг эрмэлздэг, хүрээлэн буй орчин хамаагүй гэх ч нийгмийн сэтгэл зүй амьдралын хэвшил, үзэлд маш том нөлөөлөл үзүүлдэг. Мөн нийгмийн сэтгэл зүй эрүүл, таатай эерэг байхад хүн бүрийн оролцоо чухал төдийгүй үүнд улстөр, нийгэм, эдийн засгийн орчин ч хамаатай.

-Нийгмийн амьдралд хээл хахууль, авилга газар авч ард түмний амьдрал өгсөж өөдлөхгүй эдийн засгийн мөлжлөг, өмчийн тэгш бус байдал ноёрхсоор нийгмийн харилцааг гүн хямралд оруулсан

-Хоосон хийрхэгч, худал цуу тараагчид, ардчиллын үнэ цэнийг буруугаар ашиглан хувьдаа завшигчдаас үүдсэн амин хувиа бодох үзэл хүний ариун гэгээлэг нинжин сэтгэлийг устгаж зөвхөн өөрөө орших сэтгэхүйн өвчлөлд идүүлсэн.

-Хуульгүй эрх чөлөө хүн бүхнийг дураараа авирлах боломж олгож наад захын үүргээ биелүүлэхгүй байх үүдийг нээж, оюун санаа нь хоосролд орсноос ард түмэн амьд нь үхсэнийхээ орон зайг нөхдөг хэтэрхий дорой сулбагар болж хувирсан

-Амьдралыг ойлгох хүмүүсийн ойлголт, бодит үйл ажиллагаа эцсийн үр дүндээ нийгмийн оюунлаг хөгжлийг зогсоож, хүний дотоод ахуйн хөгжил, төгөлдөржилтийн хэрэгцээг нэн түрүүн хангах шаардлагыг эдийн засгийн бодлогоос шахан гаргасан.

-Цөөн эрх мэдэлтнүүд баяжиж олонхоос дээгүүр боломж эдлээд байгаад хорсох сэтгэл зүй газар авч эцэс төгсгөлгүй өс хонзон өвөрлөсөн бүхэл бүтэн үе өндийсөн.

Монголын нийгмийн сэтгэл зүй түгшүүртэй гэж хэлж болно. Цахим орчинд төдийгүй амьдрал дээр ч сөрөг хандлага, дайралтуудыг өдөр тутамдаа мэдэрдэг боллоо.

Нийгмийн харилцааны цахим хэрэгслийн хэрэглээ их, нийтэд чиглэсэн чанаргүй мэдээллийн сайтууд олон, түүнчлэн аз жаргалтай амьдралын хэв маяг мөнгө, илүү материаллаг зүйлүүд рүү чиглэсэн сөрөг давалгаанд “хордож” байна. Хүн амын дунд явагдсан судалгаагаар нийгмийн сэтгэл зүй, хүмүүсийн амьдралын чанар, аз жаргал буурсан нь илрэв. Энэ нь нийгэмд ажилгүйдэл, архидалт, амиа хорлолт, гэр бүл салалт өссөнтэй холбоотой. 2002 оноос хойших гэрлэлт ба салалтын тоон утгаас авч үзэхэд өдөрт 10+1 гэр бүл салж, тухайн гэр бүлийн хүүхдийн тооноос хамаараад жилд арав гаруй мянган хүүхэд хагас гэр бүлд өсч торниж байна. Хүний оюун санаа, сэтгэцийн эрүүл мэнд рүү чиглэсэн хөрөнгө оруулалт дэмжлэг муугаас нийгмийн сэтгэлзүйн тулгамдсан асуудлууд ужгирдаг.

Нөгөө талд улс төрийн хэт шоу, сөрөг шийдэл, хохиролтой шийдвэрүүд амьдралд хэт хурдан тусгалаа олдог учраас хүмүүст бухимдал төрүүлдэг. Тухайн бухимдал нийгмийн нэгж хэсэг, бүлгүүдээр дамжиж нийгэмдээ тархан, хариу үйлдлүүд нь бүгд сөрөг байдаг. Ер нь нийгмийн сэтгэл зүй гэмтээд удлаа. Сэтгэлзүйчдийн сүүлийн үеийн судалгаагаар монгол хүний 60 хувь нь ямар нэгэн байдлаар сэтгэцийн эмгэгтэй, сэтгэлзүйн хувьд тогтворгүй гэсэн үзүүлэлт гарчээ.