Баабар "Монгол ухаан байхгүй" гэж утгагүй юм бичсэнээс хойш түүний фракцынхан, мөн сохроор дагагч нар Монголоо доош нь хийдэг болсон. Д.Гүн-Үйлс Япончууд самурайн ёс, япон үндэсний соёл сэтгэхүйгээ хадгалсан учраас өнөөдөр дэлхийн тэргүүлэх улсын хэмжээнд хүрчээ. Хятадууд Күнзийн номлол, өөрийн соёлдоо түшиглэсэн хятад ухаанаар явж байгаа учраас ихэд хөгжсөн. Солонгосчууд, англичууд, германчууд, францчууд ч ялгаагүй. Ө.х. энэ хөгжилтэй улс үндэстнүүд бүгд өөр өөрсдийн ёс уламжлал, соёл сэтгэхүйн онцлогоо хадгалж ирсэн нь харагддаг. Хэрвээ япончууд арлын улсдаа шри-ланк сэтгэхүйгээр, ө.х. шри-ланк ухаанаар амьдарсан бол өнөөдрийнх шиг хөгжих боломжгүй юм. Хятадууд эх газартаа орос ухаанаар амьдарсан бол өдий хэмжээнд эдийн засгаа дээшлүүлж чадахгүй байв. Эндээс дүгнэлт хийж болно.

Улс үндэстэн бүхэн өөрийн гэсэн сэтгэхүйн онцлогтой. Тэр нь газар нутаг, ёс уламжлал, соёл, үзэл санаанаас шалтгаалдаг аж. Ёс уламжлал, үндэсний соёл сэтгэхүй тухайн тухайн улс үндэстнийхээ ухааны цөм болдог. Тиймээс ч улс үндэстэн бүхэнд өөрийн гэсэн ухаан байдаг нь хүн төрөлхтөний түүх бичигдсэнээс хойшхи бүхий л цаг үед харагддаг.

Нэг ёсондоо улс үндэстэн бүхэн өөр өөрийн онцлогийг шингээсэн ухаантай байдаг гэсэн үг. Аливаа үндэстний хувьд ялгарах ухаан гэж байдаггүй, хөгжөөд байгаагийн нууц нь ердөө л хандлага гэж зарим нь хэлэх байх. Тэгвэл хандлага ч өөрөө ухаан юм. Сэтгэхүй ч ухаан, үзэл санаа ч ухаан. Ухааныг сэтгэх чадвар, сэтгэх онцлог, сэтгэх боломж гэж харж болно.

Хэдэн жилийн өмнө Баабар “Монгол ухаан гэж байхгүй” гэж нэг утгагүй юм бичсэнээс хойш түүний фракцынхан болон түүний үгийг сохроор дагагчид тэр үгийг нь өлгөн авч, өөрсдийгөө мөн ч их доош нь хийсэн дээ. Өнөөдөр жинхэнэ монгол ухаантай хүмүүс цөөрсөн нь бидний эртэс дээдэс монгол ухаантай байгаагүй гэсэн үг огт биш. Өөрсдөө залхуурч, монголоо алдаж, төр засгаа шахаж чадаагүй, төр засгаа сонгож чадаагүй, басхүү хүмүүжүүлж чадаагүй хүмүүс л эх орноо тэгэж доош нь хийдэг юм. Монгол ухаан гэж байдаг юм бол өнөөдрийн ядруу амьдарч байгаа нь монгол ухааны илрэл үү? гэж тэд ам асууж байсан. Монгол ухааны хувьд, өнөөдрийн хүмүүсээр төсөөлж болохгүй л дээ. Монгол ухааныг бид саяхныг болтол байсан, одоо ч цөөнгүй газар хадгалагдаж үлдсэн нүүдэлч соёл сэтгэхүйгээс хайх хэрэгтэй.

Өөрийн гэсэн түүх соёлтой, ёс уламжлалтай, өөрийн гэсэн хандлагатай, өөрийн гэсэн нутаг орондоо харийн буюу орос ухаанаар, америк төвтэй өрнийн ухаанаар, хятад, солонгос ухаанаар амьдрах болсноос бид доройтсон юм.

Монгол ухаан байдаггүй гэх хүмүүс өнөөдрийн цаг үеийн хүмүүсийн ухаанаар хэмжиж бодсоных. Нөгөө талаар зөвхөн өөрийн хэмжээнд сэтгэж, өдөр тутмын ажиглалтаар амьдралыг ойлгох гэж оролдсоных юм. Өөрөө “хамаг хүчээрээ” бодоод ч утга чанарт нь хүрч чадахгүй хүмүүс л монгол ухааныг хоосон ёсорхол, дэмий зүйл гэж үздэг. Монгол хүн байтлаа харьд сурч ирээд герман сэхээтэн, польш сэхээтэн, америк сэхээтэн, орос сэхээтэн болчихдог хүмүүс бий. Тэднийг хатуухан хэлбэл урвагчид гэж болно.

Монгол хөгжихгүй байгаа нь тэд дэлхийн боловсролыг таньсан монгол сэхээтэн болж чадаагүйгээс болсон юм. Харийнхан монголчуудыг зөвхөн өөрийн тогтсон ухаан болон өнгөц ажиглалтаар ойлгохыг оролдсон болохоор бидний талаарх тэдний мэдлэг өнөөдөр ч маш доогуур түвшинд байгаа. Монголыг ойлгох чин хүсэл төрвөл нүүдлийн замаар аугаа их нүүдэлчдийг дагаж арван зүг, гурван цагийг туулан аялж, унаж боссон манай түүхийн чинад шалтгааныг ойлгосны эцэст монгол оршихуй, монгол сэтгэхүй, монгол ухаан гэж юу болохыг ойлгоно. Язгуурын зөв үзэл санаандаа нэгдэнэ гэдэг өөрөө хөгжихүйн урсгал юм.

Батчулуун Нацагдорж