Зах зээлийн эдийн засгийн үйл ажиллагааг ойлгож мэдсэн бөгөөд нөлөө бүхий найз нөхөдтэй буюу авилгад автсан цөөн тооны монголчууд л хувьчлалын үр ашгийг хүртсэн бол хүн амын ихэнх нь түүнээс бараг юу ч олж авсангүй. Үр дүнд нь Монголын нийгэм улам бүр нэмэгдэх орлогын жигд бус хуваарилалттай нүүр тулжээ. Шоконд оруулах ийм эмчилгээний үр дагавар өнөө хүртэл амь бөхтэй оршсоор байгаа юм. Хотын иргэдийн ажилгүйдэл хамгийн багадаа 20 хувь хүртэл өсжээ. Мөн, орон гэргүйчүүд, архидалт, гэмт хэрэг, гэр бүлийн хүчирхийлэл огцом нэмэгдэв.

Гэвч зах зээлийн эдийн засгийг дэмжигчдийн зөвлөсний дагуу эрх мэдлээ хязгаарласан засгийн газар дээрх асуудлуудыг шийдвэрлэх чадваргүй болсон байна. Нийгмийн хамгааллын сүлжээ эвдэгдэж, олон монголчуудыг эмзэг нөхцөлд хаяж орхив. Мөн засгийн газрын хомс нөөцөөс шалтгаалан коммунист системийн амжилт болох эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн хамгаалалд зарцуулах улсын төсвийн зардлыг огцом бууруулжээ.

1994 он гэхэд олон улсын санхүүгийн байгууллагуудын төлөөлөгчид эдгээр асуудлууд, ялангуяа огцом ядуурлыг хүлээн зөвшөөрсөн юм. Дэлхийн банкны судалгаа хүн амын 27 хувь нь ядуурлын шугмын доогуур амьдарч буйг олж тогтоов. Үүний хариуд олон улсын санхүүгийн байгууллагууд “Ядуурлыг бууруулах хөтөлбөр” гэгчийг боловсруулж, 2000 он гэхэд ядуурлыг 10 хувиар бууруулах амлалт өгөв. Гэвч 1998 онд Дэлхийн банкны хоёрдахь судалгаа ядуурал буурах бус, харин 36 хувь хүртэл өссөн болохыг тогтоожээ. Ядуурлыг бууруулах хөтөлбөрийг хангалтгүй санхүүжүүлсэн бөгөөд энэ нь ядуурлыг шийдэхийн тулд хэрэгцээт хэсэгт тусгайлсан дэмжлэг үзүүлэхийн оронд эдийн засгийн ерөнхий өсөлтийг дэмждэг Рейганомикс гэгдэх философид суурилжээ.

Өмнө нь хүн амын гуравны нэгийн амьжиргааг тэтгэгч эх сурвалж байсан нүүдлийн мал аж ахуй асуудалтай тулгарчээ. 1990 оны эхээр мал сүргийг нэн даруй хувьчилсан нь цөөн дарга болон хуучин нэгдлийн мал, машин, техникийг хариуцаж байсан нөлөөтэй, холбоо сүлбээ сайтай хүмүүст л ач тусаа өгөв. Ядуу малчид мал эмнэлэгийн тусламж үнэгүй авах, улсаас худаг гаргах, нүүх, малын түүхий эдийг нь зах зээлд гаргах урьдын дэмжлэгийн тогтолцоогүй үлдсэн юм. Тэд бие даах хэрэгтэй болов. Харамсалтай нь тэдгээр үйлчилгээнээс хагацсан малчид асар их хохирол үзсэн бөгөөд олон тооны малчид мал аж ахуйгаа орхиж, аль хэдийн хүн ам шигсэн хотын бохир ядуу хороолол руу нүүсэн юм.

Олон улсын санхүүгийн агентлагууд энэ улсын талаар хэтэрхий өөдрөг, хуурмаг сайхан дүр зургийг танилцуулж байна. Монгол нь 1990 оноос хойш харьцангуй чөлөөт сонгуультай орон болсон юм. Гэвч эдийн засгийн ардчилалыг үл ойшоожээ.

Моррис Россаби Нью-Иоркийн сити их сургуулийн нэрт профессор, Колумбийн их сургуулийн Дотоод Азийн түүхийн орон тооны бус профессор