Чингис хааны музей үнэгүй үзмэрээ дэлгэх сурагаар өдий төдий монголчууд 90-д онд талх сүүнд очерлодог байсан шигээ цуваа үүсгэлээ. Сошиал сүлжээнд олон хүн магтаж сайшаасан, бахархаж, баярласан сэтгэгдэл урсгаж байна. Гэхдээ эмгэнэл гэхэд хилсдэхгүй эл үзэгдэл нэгэн цагт дэлхийг эрхшээж өнөөгийн ертөнцийг үндэслэж цогцлоосон их хааныхаа бараа сүрийг мэдрэх гэж тэжээлийн мал шиг шавах шалтгаан нь ердөө л гэр бүлээрээ үзэхэд арай үнэтэй эл цогцолборыг сонирхох санхүүгийн боломж, цаг зав хомсоос үүдэлтэй нь чээж дотор урах шиг. Монголын ард түмэн хэзээ үзэх харах эрх чөлөөгөө, түүхээрээ бахархах үнэт зүйлээсээ ингэж их бэтгэрэх болов? Анзаарах тусам арай л давчуу.

Монголыг ядууруулах бодлого хэрэгжсээр нь үнэн бол лавтай түүх, соёлоо үзэж, сонирхох эрхгүй болтол нь доройтуулжээ. Чухам гурван цагийг дамнан хэрэгжих эл үзэгдлийг эрхшээгч хэн байв? Хэдий хүнс хоол, өмсөж зүүхээ дөнгөн данган залгуулж буй ч эрх биш дэлхийн гүрний үр сад Монголчуудад эх түүхээ санагалзах, бахархах эрх чөлөөг эзэн Чингисийн зурагтай дөрвөлжин цаасыг л шүтүүлэн эдийн шуналд хөтлөгдсөөр улам ядууруулах улмаар тулганы цаадах туурга, хана, тугаарын үнэт зүйл, хөх тэнгэрээ харах, хайрлах, бахархах нүдийг нь боож, гарыг нь хүлээд тэнэг байсныхаа төлөө амьдрах эрхээр шагнуулдаг болгожээ гэмээр.

Ядуурал ял мэт үр дагавартай болсон эл үед харийн газар орон гэр, олигтойхон амьдралын төлөө боолчлогдохоос өөр гарц үлдээхгүй хяхаж хавчих сонирхол хэнд байв. Улсын тусгаар тогтнол гэдэг хэн дуртай баян айлын эрх банди нар барьж аваад тоглож, тонгочуулж болох хялбар ойлголт бишийг ойлгуулах цаг үеийн шаардлага урган гарав уу гэлтэй Монголчууд хэн байснаа, хэн байхаа мэдэхийг хүсч байна?