-Хэргийн гол эзэд нь С.Баярцогт, Ч.Сайханбилэг, С. Баяр нар-

Оюутолгой ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг УИХ-ын чуулганы ээлжит хуралдаанаар уржигдар хэлэлцэж, хуралд оролцсон гишүүдийн 100 хувийн саналаар дэмжиж баталсан. Уг тогтоолд Оюутолгойн гэрээг сайжруулж, хуульд нийцүүлэх талаар найман зүйлийг багтаасан юм. Яг үүнтэй холбоотойгоор Оюутолгойн асуудал энэ долоо хоногийн анхаарал татсан сэдвийн нэг байлаа.

Оюутолгой бол зөвхөн зэс, алтны нөөцөөрөө долоон Эрдэнэт, 37 Гацууртын ордыг нийлүүлсэнтэй тэнцэх дэлхийд тэргүүлэх ордын нэг. Энэ утгаараа яах аргагүй бидэнд бурхнаас заяасан бэлэг юм.Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд энэ ордыг ашиглах эхний хөрөнгө оруулалтад ойролцоогоор 4 тэрбум ам.доллар шаардагдана гэсэн байдаг ч, аажмаар 8,4 тэрбум ам.доллар болсныг Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар хүлээн зөвшөөрснөөр барахгүй нэмээд 6,8 тэрбум ам.долларыг хүүтэйгээр зээлсэн байдаг. Харин Оюутолгой ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг баталсан УИХ-ын чуулганы хуралдаан хойч үед маань түүхэн чухал баримт болж үлдэх учиртай. Яагаад гэхээр Оюутолгойгоо монголчууддаа ашигтай болгож гэрээг өөрчлөхөд хүргэсэн чухал шийдвэр байсан учраас тэр.

УИХ-ын гишүүн Ц.Гарамжав: Энэ гэрээг яаралтай засч, ТЭЗҮ-ийг дахин боловсруулах шаардлагатай

Оюутолгой дэлхийд нөөцөөрөө эхний хоёр, гуравт ордог том орд. Үүнийг зөвөөр эзэмшиж, хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан бол Монгол Улсад эдийн засгийн хямрал нүүрлэх байтугай дэлхийн хөгжингүй орнуудын эхний эгнээнд жагсах байсан байх. Гэвч Оюутолгойн гэрээ бол Монгол Улсад маш их хохиролтой гэрээ болсон. Энэ гэрээг 2008-2009 оны Засгийн газрынхан байгуулсан. Мэдээ мэдлэггүйгээсээ болж ийм гэрээ байгуулсан гэдэг нь үнэхээр хачирхалтай. Урьд нь Эрдэнэт гээд сайхан хот байгуулагдчихсан байсан. Эрдэнэт бол уул уурхайн томоохон ордыг түшиглээд яаж улс орондоо ашигтай хэлцэл хийж болдгийг харуулсан бодит жишээ. Тийм болохоор ядаж Эрдэнэтийн гэрээг дуурайгаад Оюутолгойн гэрээг хийж болох байсан. 2009 онд энэ орд дээр Техник эдийн засгийн үзүүлэлт нь батлагдаагүй байхад Хөрөнгө оруулалтын гэрээг хийсэн байдаг. Энэ нь Ашигт малтмалын тухай хууль, Үндсэн Хууль зөрчсөн томоохон зөрчил болсон. ТЭЗҮ-ээр энэ ордод хичнээн тонн зэс, алт, молибден, мөнгө байгаа гэдгийг бид нарийн сайн мэдэх ёстой. Тэнд юу байгаагаа мэдэхгүйгээр ханцуй дотроо наймаалцаж, улс орныхоо эрх ашгийг хохироосон гэрээг хийснээс болж, өнөөг хүртэл Монгол Улс ард иргэдтэйгээ хамт чирэгдэж, Оюутолгойн орд дагасан зөрчил маргаан, эх захгүй хэрүүл болж байна. Тухайлбал, Оюутолгойтой анх тохирсон гэрээгээр 4,4 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт орно гэж тохирсон байсан нь 2018 онд 11,1 тэрбум ам.доллар болтлоо өссөн байна. Яагаад ингэж өсөв. Анхны нөөц нь өсчихсөн юм уу.

Мөн Дубайн гэрээгээр ордныхоо лицензүүдийг газар нутагтайгаа алдахад хүрсэн, дордуулсан гэрээ хийж банкны өндөр хүүтэй зээлийг хөрөнгө оруулагчаас авчээ. Ингэснээр өнөөдрийн нөхцөлд бид ямар ч ашиггүйгээр барахгүй 34 хувийнхаа өр, хүүгийн хамт 1,1 тэрбум ам.долларын өрөнд орчихсон байгаа байдлаа ирээдүйн ногдол ашигтаа суутгаад үзвэл 2039 онд нэг тэрбум ам.долларын үлдэгдэлтэй үлдэнэ. Тиймээс энэ гэрээг яаралтай засах, ТЭЗҮ-ийг дахин боловсруулах, Оюутолгой орчмын байгаль орчны байдлыг дахин нарийвчилсан үнэлгээ хийлгэх, Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах шаардлагатай.

УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхан: Оюутолгойн гэрээ Монголд хохиролтой болсныг хүн бүр хүлээн зөвшөөрч байна

Гэрээ байгуулснаас хойш УИХ анх удаа шийдвэр гаргалаа. С.Баяр, Ч.Сайханбилэгийг хуулийн байгууллага шалгаад гэм буруутайг тогтоож, яллах дүгнэлт гаргасан. Оюутолгойн гэрээ Монголд хохиролтой болсныг хүн бүр хүлээн зөвшөөрч байна. АТГ-ын дүгнэлтэд ч, УИХ-ын Ажлын хэсгийн дүгнэлтэд ч Дубайн гэрээ олон улсын гэрээ хэлцэл биш гэж дүгнэсэн. Монгол Улс 34 хувийг үнэгүй эзэмших ёстой байсныг Ашигт малтмалын хуульд өөрчлөлт оруулж, үнэтэй эзэмшсэний төлөө 1,4 тэрбум ам.долларын өртэй болоод байна. 6,2 тэрбум ам.долларын ашгийг Рио Тинто авсан байхад Монгол Улс юу ч аваагүй байна. Одоо гэрээг өөрчлөхгүй бол бид хэзээ ч ногдол ашиг авахгүй. Тогтоолын дагуу Ажлын хэсэг байгуулагдах байх. Л.Оюун-Эрдэнэ сайд ахлах байх. Энэ хүнээс бусад хүн Оюутолгой компанийнхантай уулзахыг хориглож, Монгол Улс нэг цонхоор ажиллах ёстой.

УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан: Бид өдөр бүр өр үйлдвэрлэдэг хувьцааны эзэд болсонд гайхаж байна

Монголын талын 34 хувийн өр 1,4 тэрбум ам.доллар болжээ. Гэвч Оюутолгойн хөрөнгө оруулалт 11,1 тэрбум ам.доллар болсон байна. Бид өдөр бүр өр үйлдвэрлэдэг хувьцааны эзэд болсонд гайхаад байна. Анх 5,3 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулна гэж гэрээ байгуулсан хэрнээ 11,1 тэрбум ам.доллар болсон байна.

УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөр: Анхнаасаа маш муу гэрээ болсон

Анхнаасаа л маш муу гэрээ болсон. Энэ гэрээний хүрээнд “Рио Тинто’’-гоос менежментийн баг томилсон байдаг. Ингээд менежментийн төлбөрт нийт борлуулалтын дүнгээс 6.5 хувийн төлбөр төлж байна. Энэ мэтээр одоо хүчин төгөлдөр, үйлчилж буй олон хууль, тогтоолыг зөрчсөн.Тиймээс Д.Тэрбишдагваар ахлуулсан ажлын хэсгээс Дубайн гэрээг цуцлах нь зүйтэй гэх дүгнэлт гаргасан. Харин бидний зүгээс “Эхлээд ширээний ард суу, “Оюутолгой" төслийнхөнтэй хамтарч ажилла. Болохгүй бол гэрээг цуцал” гэсэн үүрэг даалгавар өгсөн. Оюутолгойн гэрээг анх байгуулснаас хойш улсын төсөвт 2.5 их наяд төгрөгийн татвар оруулсан байдаг.Энэ гэрээний хүрээнд Монгол Улсын хууль тогтоомжийн хэд хэдэн заалтыг зөрчиж, өгсөн үүрэг даалгаврыг хэрэгжүүлээгүй байна. Цаашлаад Дубайн гэрээг цуцлах хүртэлх арга хэмжээ авах, мөн 2010 онд ТЭЗҮ-г өөрчилсөн байна. Өөрөөр хэлбэл, ямар хэмжээний зардал гарах, цаашлаад хэдий хэмжээний баялаг олборлох вэ гэдгийг нарийвчилж тооцоолох шаардлагатай байна.

МАХН-ын дэд дарга С.Ганбаатар: Урвагчид үнэнд гүйцэгдэж байна

Хэн хэн Риотинтог өмөөрч гарч ирэв, урвагчид ил болж байна. Ц.Даваасүрэн, Х.Болорчулуун тэргүүтэй шударга гишүүд УИХ дээр байдаг тэнхээгээрээ шударга бус үйлдлийг илчилж, зөв шийдвэрүүдийн төлөө тэмцэж байна. Төрд шургалсан сайд сэнтийтэй Рио Тинтогоос допинг авдаг хувалзнууд үеийн үедээ хүчтэй байсан. Одоо цаг нь дууссан. Үнэнд гүйцэгдэж байна. Анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат одоо Тавантолгойн ТУЗ-ийн гишүүн байгаа, уул уурхайгаас олигархиудад үйлчилсэн. Хоёр дахь ерөнхийлөгч Н.Багабанди Оюутолгойн ТУЗ-ийн гишүүнээр одоо ч байгаа. Амралтанд амарч байгаа. Маш их олон сая ам.долларын ашигтайгаар ажиллаж байгаа. Ард түмэн түүний шанд нь гурван хүн тутмын нэг нь ажилгүй байна. Ядуурлын түшин 34 хувьтай болчихоод байна. 18 хувь нь одоохон ядуурал руу ороход бэлэн гэсэн Дэлхийн банкны судалгаа гарсан. Үндсэндээ Монгол Улсын нийт хүн амын 50 хувь нь ядуу байна. Баялгаа өгөөд авч байгаа шан нь Монголын хоёр хүн тутмын нэг нь ядуу. Ийм арчаагүй байдалд оруулсан хүмүүс одоо ил болж байна.

УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ: Дубайн гэрээг хийсэн нь буруу

Ер нь, анх Дубайн гэрээг хийсэн нь буруу. Тухайн үед хамтарсан Засгийн газар байсан. Ч.Сайханбилэгийг Дубай явсан гэдгийг нь Засгийн газрын гишүүд нь мэдээгүй байсан. Тухайн үед энэ асуудлыг шалгах ажлын хэсэг гараад Д.Дэмбэрэл, Г.Тэмүүлэн бид хэд орсон. Буруу зүйл байна гэдгийг нь ч хэлж байсан. Далд уурхайн бүтээн байгуулалтын санхүүжилтийн төлөвлөгөө нэртэй ч гэрээг хүчингүй болгох, ТЭЗҮ-г ач холбогдолгүй болгосон гэрээ болсон юм.Анх нууц байсан. Сүүлд ил болохдоо Дубайн гэрээ буюу Дубайд очиж хийсэн Оюу толгойн далд уурхайн санхүүжилтийн төлөвлөгөө бол Оюу толгойн гэрээний салшгүй нэг хэсэг болж гарч ирсэн. Өнгөрсөн онд Д.Тэрбишдагва гишүүн бид хоёр удаа дараа шаардаж байж УИХ-аас Оюу толгойн гэрээтэй холбоотой ажлыг шалгах Ажлын хэсэг гаргуулсан. Бүтэн жил нэг ч өдөр амралгүй ажилласан. Төрийн бүх шатны холбогдох байгууллагын хүмүүс Дэд ажлын хэсэгт орж ажиллаж дүгнэлт гаргасан. Уг гэрээ хууль зөрчсөн тул цуцлах шаардлагатай гэсэн дүгнэлт гаргаж УИХ-д өгсөн.

УИХ-ын гишүүн Х.Баделхан: Оюутолгойн гүйлгээ Монголбанкаар дамждаггүй. Тусгаар тогтносон улс шиг л байдаг

Арван жилийн өмнө хэрвээ Оюутолгой, Тавантолгой хоёр орд ашиглалтад орох юм бол Монголын ард түмэн баяжна гэж байсан. Энэ хоёр орд асар их баялагтай. Монголын ард түмэн баяжна гэж байсан. 10 жил өнгөрлөө, хоёулаа ашиглалтад орлоо. Гэтэл ард иргэд ядуу хэвээр байна. Оюутолгой бол асар баялаг орд. Оюутолгойг дэлхийд бараг нэгд орно гэж ярьж байсан. Хүмүүсийн ярьснаар хөрсөн дор нь бараг Нью-Йоркийн хэмжээний том алт байгаа гэж ярьдаг. Энэ ч бас үнэн. Гэтэл өнөөдөр эндээс өгч байгаа өгөөж туйлын хангалтгүй байна. Үүнд л ард иргэд их гомдолтой байгаа. Тиймээс үүнийг авч хэлэлцээд гэрээгээ сайжруулах шаардлагатай. Эхний гэрээгээ хийсэн. Дараа нь Дубайн гэрээ хийсэн. Дубайн гэрээ бол олон хуулийг зөрчсөн, ашиггүй зүйл болсон гэдгийг хүмүүс хэлж байгаа.

Оюутолгой бие даасан, тусгаар улс шиг л байгаа. Гүйлгээ нь манай Монголбанкаар дамждаггүй. Нэг удаа Монголбанкаар дамжуулна гэж шийдвэр гараад хэл ам болоод буцаж байсан. Монголын ард түмний өмч учраас Монголбанкаар дамжуулаад гүйлгээнд нь хяналт тавих хэрэгтэй.

УИХ-ын гишүүн Ш.Раднаасэд: Бид Оюутолгойн 34 хувийг эзэмшсэнийхээ төлөө яагаад зээлийн өрөнд оров

ТУЗ-ийн гишүүд гэж гурван хүн Монголын талаас ажиллаж байгаа. Эд муу ажиллаж байна. Яагаад тэр 34 хувийн ашгийн төлөө эд явахгүй байгаа юм бэ. Ашиг орлогоо яаж авах вэ гэж эд ярьж явах ёстой байсан. Гэтэл өнөөдөр тийм юм алга. Эдний идэвхтэй байр суурь ажиглагдахгүй байна, харагдахгүй байна. Өнөөдөр 450 мянган тонн унц алт, бараг 1000 тонн алт гэж яриад байгаа юм. Алт нь гараад байгаа юм уу, зэс нь гараад байгаа юм уу, мөнгө нь гараад байгаа юм уу, мэдэхгүй. Хараат бус шинжилгээний байгууллагаар шинжлүүлээд гарчихдаг гэсэн зүйл л ярьдаг. Бид хувь хүртэх биш, сүүлдээ өрөнд орж байна шүү дээ. Бид Оюутолгойн 34 хувийг эзэмшсэнийхээ төлөө яагаад 1,6 тэрбум ам.долларын зээлийн өрөнд ороод байна вэ гэдгийг л ярих ёстой. Гэтэл Монголын талыг ТУЗ-д төлөөлж буй хүмүүс анх гэрээ байгуулахад л ярьж байсан цахилгаан станц, алт, зэсийн боловсруулах үйлдвэрээ л ярьж байна. Дубайн хэлэлцээрээрмонголчууд 34 хувь эзэмшдэгийнхээ төлөө өрөнд орж, мөнгө төлөх гээд явж байна шүү дээ.

Хэргийн гол эзэд С.Баярцогт, Ч.Сайханбилэг, С.Баяр нар хариуцлага хүлээх ёстой

Үнэндээ газар доорх асар их баялгаа гадныханд гар сарвайж өгсөн, монголчуудаа басамжилсан гэрээ хийсэн хэргийн гол эзэд бол С.Баярцогт, Ч.Сайханбилэг, С.Баяр нар билээ. Харин өдгөө С.Баяр тэргүүтэн уснаас хуурай гарч, хутгасан бантанг нь Монголын төр арилгаж цэвэрлэх гээд бухимдаж сууна.

С.Баярын тэргүүлсэн “Стандарт бус” Засгийн газар 2009 оны намрын дунд сарын 17-ны билэгт сайн өдөр буюу аравдугаар сарын 6-ны өдөр Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг баяр ёслолын байдалтай үзэглэсэн түүхтэй. Тухайн үеийн Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл, Ерөнхий сайд С.Баяр болон УИХ, Засгийн газрын гишүүд оролцсон энэхүү гэрээнд гарын үсэг зурах ёслолд Монголын талаас Ажлын хэсгийг ахалсан Эрдэс баялаг, эрчим хүчний сайд Д.Зоригт, Сангийн сайд С.Баярцогт, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Л.Гансүх нар гарын үсгээ зурсан байдаг. Уг нь Монгол Улс С.Баяр гэдэг хүнд олон боломж олгосны нэг нь Оюутолгой гэх том төслийг эхлүүлэх хүрдийг түүнд атгуулсан явдал байв. Гэхдээ бүлэглэлтэйгээ нэгдэж нийлээд тавьсан өрийг нь монголчууд татварынхаа мөнгөөр төлөх хүртлээ байдлыг доройтуулна гэж бодоогүй. Харин С.Баяр “Оюутолгойн гэрээг хийснээрээ бахархдаг.Оюутолгойн гэрээнд гарын үсэг зурсан минь том гавьяа” хэмээн ярьдаг.

Тэгвэл Сангийн сайд асан С.Баярцогт“Саяхан Оюутолгойн гэрээ хийгдсэний 10 жилийн ой болсон. Гэвч энэ ойг Засгийн газар ч, “Оюутолгой” компани ч дурдсангүй. Энэ гэрээ бол Монгол Улс тусгаар тогтносноосоо хойш хийсэн хамгийн том гэрээ.Энэ бол маш том хөрөнгө оруулалт болсон. Энэ гэрээг хийсэн С.Баяр, Ч.Сайханбилэг нарт баяр хүргэмээр байна” гэж хэвлэлийн бага хурал хийж байх жишээтэй. Мөн“Хуурамч дүгнэлтийг нь үндэслээд УИХ шийдвэр гаргавал манай улс олон арван төгрөгийн алдагдал хүлээнэ “гээд айлгаад авсан.

Үнэндээ жил гаруй хугацаанд ажилласан Ажлын хэсэг “Монголын тал 2055 он хүртэл Оюутолгой төслөөс ердөө 31 хувийн ашиг хүртэх юм байна. Төслийн 34 хувийн зэзэмшдэг атлаа өнөөдрийг хүртэл 1,79 тэрбум долларын өрөнд оржээ. Үүний хүү нь 541 сая доллар болж өссөн байна” хэмээн дүгнэсэн байх юм.Тухайлбал, Оюутолгой төслөөс "Рио-Тинто" компани 2017 онд 744 сая ам.долларын өгөөж хүртсэн бол, Монгол Улс 175 сая ам.долларын ашиг хүртжээ.