Тулгар төр байгуулагдсаны 2228, Их Монгол Улс байгуулагдсаны 813 жил, Ардын хувьсгалын 98 жилийн ойн Үндэсний их баяр наадам өргөн дэлгэр сайхан болж өнгөрлөө. Наадмын дараах энэ хэдэн өдрүүдэд Монголын ард түмэн өнгөрсөн наалмынхаа сонин хачинг хуваалцаж, морьдын хурд, харваачдынхаа цэц мэргэн, бөхчүүдийн бяр, тэнхээ хэр байсныг ам уралдан хэлэлцэв.

-МАРГААН ГАРЧ, НААДАМЧИН ОЛНЫГ ЧИЛЭЭЖ, ЗАЛХААСАНГҮЙ-

Жил бүр л наадмын бөхийн барилдааны үеэр маргаан гарч, хоёр бөхийн маргаан хэдэн цагаар сунжирч, наадамчин олныг залхаадаг, тэвчээрийг нь бардаг байсан бол энэ жил харин цэгцэрсэн харагдсан. Учир нь SPS телевиз энэ жил наадам зохион байгуулах комисстой хамтран төв цэнгэлдэхэд том дэлгэц байршуулж, түүгээрээ бүх барилдааны бичлэгийг хэдэн талаас нь удаашруулсан байдлаар давтаж харуулсан юм. Маргаантай байж болох бүх барилдааныг тэр том дэлгэцээр дахин дахин давтаж харсны үндсэн дээр бөхчүүд нь ч унаснаа хүлээн зөвшөөрч, давсан нэгэндээ урам өгч, насаар дүү нэгнээ үнсэж, унасан нэгнээ өөд нь татан босгож байгаа нь нэн таатай харагдаж байлаа. Та санадаг л байх зарим бөхчүүд давсан хэрнээ унасан бөхөө ёворч, тохойлдож, толгой дээгүүр нь харайж байсныг. Энэ зүй зохисгүй үйлдэл нь монгол хүний, монгол бөхийн ёс жудаг үгүй болох нь гэсэн айдас төрүүлдэг байсан.Наадмын өмнөхөн Бөхийн холбоо нь маргалдаж, байраа булаалдан, нударга зөрүүлж байсан. Энэ жилийн наадам маргаантай, төв цэнгэлдэхэд суулт зарлаж ч болзошгүй байсан ч бөхчүүд маань жудагтай сайхан барилдаж, төр түмнээ хүндэтгэлээ. Цааш цаашдын наадамд ч энэ зохион байгуулалтаараа, маргаангүй наадвал асуудалгүй санагдсан.

-ИДЭР ЗАЛУУ АРСЛАНГ ЭНЭ ЖИЛ ХАЗАЙЛГАХ ХҮЧТЭН ОЛДСОНГҮЙ-

Наадмын өмнөхөн нэгэн бөх сонирхогч сэтгүүлчийн бичсэн таавар ёсоор болсныг энд дурдая. Тэрхүү тааварт “Улсын наадамд өндөр цолтнууд дийлж барилддаг энэ цаг үед барилдаж байгаа аварга арслангууд идэр залуу насан дээрээ байгаа тул өөр нэгэн түрүүлэх боломж бараг үгүй юм. Төрийн наадмыг том цолтнууд л магнайлдаг, хааяа нэг доороос цойлох нь байдаг ч энэ жилийн тухайд аварга, арслангаас хол зөрөхгүй наадам болох болов уу гэсэн таамаг дэвшүүлье.” Гэсэн байв.

Наадмын түрүү бөх Хэнтий нутгаас төрж, наадамчин олноо баясгав. Э.Оюунболд арслангийн хувьд түрүүлэх цаг нь болсон байжээ. Энэ жил нэг л өнгө сайтай, хөдөлгөөн хурдан, нэгийн даваанаас авахуулаад даваа авах бүртээ хөнгөн шингэн гүйж, дэвээ шаваа хийгээд л цаанаа л нэг өөр байна даа гэж наадамчин олон ярьцгааж байв. Түүний хувьд Хан Хэнтий нутгаас дархан аваргаа залгаж төрсөн сод хүчтэн. Хорин хоёрхон насандаа төрийн наадамд түрүүлж эцэг эх, элгэн нутгийнхнаа тодоос тод зарлуулж байсан цаг саяхан. Гэтэл түүнээс хойш дөрвөн оныг үдсэний дараа дахин амжилтаа бататгаж, хэнтий нутгаас түүхэндээ төрж буй арав дахь аварга болсон нь энэ. Тэрбээр Хэнтий нутгийнхандаа амласан амлалтаа биелүүллээ шүү хэмээн их л итгэл төгс, бахдалтайгаар хэлнэ билээ. Э.Оюунболдын хувьд өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд архи дарсанд дурлах болсон гэж нэлээд их хэл аманд өртдөг байв. Залуу хүний давилуун зангаар алдаатай оноотой л амьдарч яваа сураг нь дуулддаг байв. Гэхдээ тэр алдаа оноогоо ухаарч, зүлэг ногоон дэвжээнээ улам хүчтэйгээр эргэн ирж буй гэдгээ энэ өвөл хаврын заалны барилдаануудад харуулсаар байсан нь наадмын зүлэг ногоон дэвжээнээ биелэлээ олов. Тэсрэлттэй, мэдрэмжтэй, ёстой л ир нь хурцлагдсан байгаа идэр залуу арсланг энэ жил хазайлгах хүчтэн олдсонгүй.

-АВАРГУУДЫН ДЭЭР ЭРЭМБЭЛЭГДЭХ НЬ ТҮҮНИЙ ХУВЬД ГОЛ ЗОРИЛГО БАЙВ-

Харин үзүүрлэсэн улсын аварга Н.Батсуурь муулуулахын заяанд төрсөн гэлтэй, гэвч муулууллаа гээд мууддаггүй, сэтгэл зүй өндөртэй мундаг аварга гэдгээ дахин дахин баталлаа. Тэрбээр өнгөрсөн жилийн баяр наадмын түрүү бөхөөр тодорч аварга цол хүртсэн билээ. Харин энэ жил амжилтаа бататган үзүүрлэснээр аварга цолтой бөхчүүдээс эрэмбээрээ хамгийн эхэнд жагсахаар болж байна.Тэрбээр энэ наадмаар түрүүлнэ гэж барилдсан ч түүнээс илүү нэг зорилго байсан нь аль болох олон давж, шөвгөрч, аврагууд дундаас чансаагаараа дээш эрэмбэлэгдэх байсан гэдгийг тэрбээр наадмын дараа шагнал авах үеэрээ хэлсэн. Учир нь Ч.Санжаадамба аварга төрийн их баяр наадамд нэг түрүүлсэн хэрнээ хоёр удаа түрүүлсэн Н.Батсуурь аваргын дээр эрэмбэлэгдэж байсныг тэрбээр шударга бус хэмээн эсэргүүцдэг байсан билээ. Намсрайжавын Батсуурь өнгөрсөн жилийн түрүү, шинэхэн аварга. Улсын наадмаас хойш заал танхимд том цолтнуудаас хамгийн ирц сайтай барилдсан нь байх. Тиймээс ч бэлтгэл тун сайн байгаагийн дээр өөрөө барилдах авьяастай. Өндөр мэдрэмжтэй, сэтгэлзүй өндөртэй хүн. Өрсөлдөгч бөхтэйгээ яаж барилдахаа мэддэг. Тиймдээ ч сүүлийн арван жилд хоёр түрүүлсэн бөх түүнээс өөр тодроогүй л байна.

-ТАВАН НАЧИН, НЭГ ХАРЦАГА ЦОЛТОН ТӨРӨВ-

Энэ жилийн наадмаар шинээр таван улсын начин төрсөн бол нэг улсын начин цолоо ахиулж, улсын харцага цолонд хүрч, нэг аварга цолтон төрлөө.

ШИНЭ НАЧИН:

Өвөрхангай аймгийн харьяат, аймгийн арслан Б.Цэдэнсодном улсын харцага Х.Гантулгаар тав давж,

Сэлэнгэ аймгийн харьяат, аймгийн арслан Н.Баярбаатар улсын аварга Г.Эрхэмбаяраар тав давж,

Сэлэнгэ аймгийн харьяат, аймгийн хурц арслан Б.Орхонбаяр аймгийн арслан Ц.Сандагдоржоор тав давж,

Увс аймгийн харьяат, аймгийн арслан Ж.Ням-Эрдэнэ улсын заан Н.Жаргалбаяраар тав давж,

Хөвсгөл аймгийн харьяат, аймгийн арслан А.Давааням улсын харцага М.Бадарчаар тав давж УЛСЫН НАЧИН болсон юм.

ШИНЭ ХАРЦАГА:

Дорнод аймгийн Дашбалбар сумын харьяат, улсын начин Д.Анар улсын харцага Б.Бат-Өлзийгөөр зургаа давж, УЛСЫН ХАРЦАГА цолтон болов.

ГЭРЭЛ ЗУРГИЙГ М.АМАРЖАРГАЛ