Барууны олон орон байгаль орчны төлөө зөвхөн өөрийн хилийн хүрээндээ тэмцэж, аюултай хог хаягдлаа хол хаядаг. Албан ёсны ханган нийлүүлэгчид, мафи, өнгөт металлын олборлогчид үүн дээр мөнгө олдог. Хогийн цэгийн ойролцоо амьдрахаас өөр аргагүйд хүрсэн хүмүүс эсэргүүцэж байгаа ч дэлхийн хог хаягдал нэмэгдсээр байна.

Дэлхийн дахин боловсруулах зах зээл 400 тэрбум ам.доллараар үнэлэгдэж байгаа. 10 жилийн эцэс гэхэд энэ нь 700 тэрбум ам.доллараас давж магадгүй гэж Research And Markets мэдээлэв. Гэхдээ энэ бол хогийн мөсөн уулын зөвхөн орой нь юм. Хар зах дээр илүү их мөнгө эргэлдэж байна. Дахин боловсруулах нэрийн дор бараг бүх хог хаягдлыг гуравдагч ертөнц рүү импортолдог. Эрх баригчид гүйлгээний ил тод байдал, байгаль орчны нөхцөлд нүдээ анисаар. Ийм импортоор улсын төсөвт их хэмжээний мөнгө орж ирдэг. Тиймээс "хогийн" гэрээнүүд дэлхийн эдийн засгийн чухал хэсэг болоод удаж байна.

Тухайлбал, 10 жилийн өмнө ийм төрлийн барааг импортлоход Хятадад 11.5 тэрбум ам.доллар орж ирж байсан. Гэсэн хэдий ч хятадууд үр дагаврын цар хүрээг хурдан ухаарсан. Бээжин дэлхийн хог хаягдлын тоглоомд огцом эргэлт хийж, 2021 он гэхэд аливаа хог хаягдлыг импортлохыг бүрмөсөн хориглосон. Тус улсын эрх баригчид үүнийг "ногоон хашаа" гэж нэрлэсэн. Энэхүү шийдвэр нь Европ, АНУ-ыг мухардуулжээ. Хятад улсад дэлхийн өнцөг булан бүрээс хамгийн их хуванцар, эвдэрсэн электрон хэрэгслийг хаядаг байсан юм.

Ингэснээр Хятад зөвхөн хожсон. Хэд хэдэн бүс нутгийн экологийн байдал маш эгзэгтэй байдалд хүрсэн тул улс төрийн үзэл баримтлалтай орон нутгийн хэвлэлүүд хүртэл оршин суугчдын дургүйцлийн талаар чимээгүй байсангүй. Ялангуяа, Гуандун мужийн Гүйю хотын "дэлхийн технологийн оршуулгын газар" нь хаягдсан олон сая техникээр дүүрсэн байсан юм. Хонгконгийн Баптист их сургуулийн профессор Вонг Минг Хун энэ газрыг "Хот бүхэлдээ өмхий үнэртэж байна. Ажилчид агааржуулалтгүй битүү өрөөнд хуванцар шатааж байна. Хаа сайгүй хог хаягдал байна. Хөрс, гол мөрөн, агаар бохирдсон. Олон ажилчин эрүүл мэндийн асуудалтай байдаг” гэжээ.

100 орчим дахин боловсруулах төвүүд нээгдэж, тус улсын оршин суугчид хог хаягдлаа хаяхдаа өөрсдөө мөнгө төлж эхэлжээ. Гэхдээ байгаль орчин эдгээр санаачлагаас ногдол ашиг авсан бол бизнес тэгээгүй байна. Тиймээс Хятадын импортлогчид Зүүн өмнөд Азид хогийн цэг шинээр байгуулжээ. АНУ, Европ, Японы чингэлэгүүд ч тийшээ явж эхлэв.

Цахилгаан хог хаягдал нь хар тугалга, мөнгөн ус болон бусад хортой металлыг агуулдаг. Энэ нь зөвхөн дахин боловсруулагчдыг эрсдэлд оруулаад зогсохгүй "нинжачид" дэлхий даяар хогийн цэгт нэвтэрч байна. Тэд эвдэрсэн утас, зөөврийн компьютер эсвэл зүгээр л өнгөт металл зарж мөнгө олох гэж нүцгэн гараараа ажилладаг.

Хуванцар импортоор Малайз тэргүүлжээ. Хог хаягдлыг боловсруулах гэж байгаа мэт боловч үнэндээ хогийн цэг дээр хаяж, тэндээс нь нутгийн иргэд аваад явчихдаг. Багахан мөнгө олох гэж цагаачид ч өнгөт металлын төлөө ирдэг. Хогийн зарим хэсгийг ерөнхийдөө задгай агаарт шатаадаг.

Малайзын эрх баригчид хууль зөрчсөн үйлдлийг таслан зогсоохыг хичээж байна. Хогийг буулгахгүй буцаадаг. 2020 оны долдугаар сард Малайзын Танжунг Пелепас боомтод Румын улсын 110 чингэлэг саатуулагдсан дуулиан гарчээ. Энэ нь тус улсын нутаг дэвсгэрээс олдсон хорт хог хаягдлын хууль бус тээвэрлэлтийн хамгийн том нь байв. Засгийн газар Интерполд шалгуулахаар хүсэлт тавьсан байна.

Хөрш орнуудад байдал арай дээр. Хенрих Бёллийн сангийн (Герман) эмхэтгэсэн "Хуванцар атлас"-аас харахад 2018 оны хэдхэн сарын байдлаар Тайландад хуванцар импорт 70 дахин өссөн байна.

Африкт байдал бүр ч хүнд байна. Гана улсын нийслэл Аккра хотын ойролцоох Агбогблоши хогийн цэгийг блогчид дэлхийн хамгийн бохир газар гэж нэрлэдэг. Жил бүр АНУ, ЕХ, Их Британиас хэдэн зуун мянган тонн цахилгаан хог хаягдлыг энд авчирдаг. Орон нутгийн олон арван мянган оршин суугч өнгөт металлын далд наймаанд оролцдог. Өөр нэг аварга том хогийн цэг болох Олусосан нь Нигерийн Лагос хотын ойролцоо байрладаг байв. 30 жилийн турш энэ орон зай Европын хог хаягдлаар дүүрсэн. 2018 онд дахин гал гарсны дараа хогийн цэгийг хааж, оронд нь цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулахаар төлөвлөжээ.

Гуравдагч орнуудад хог хаягдлыг зайлуулах нь хэдэн зуу дахин хямд байдаг. Зарим бүс нутагт нэг тонн хог хаягдлыг хаяхад 10 ам.доллар хүрэхгүй зардал гардаг. Мэдээж дотооддоо технологийн дахин боловсруулалт хийснээс хог хаягдлаа гадагшаа гаргаж хаях нь ашигтай.

Европ асуудлын цар хүрээг ойлгож, экспортын хог хаягдлын урсгалыг хязгаарлахыг эрмэлздэг. Гэхдээ крантыг бүрэн хаах боломжгүй, хог хаягдал их байна. Азийн орнуудаас тавьсан хязгаарлалтын дараа барууныхан өөрсдийн зах бүсээр хогоо хаяж байгаа.

2021 оны арванхоёрдугаар сард Их Британийн сэтгүүлчид Румынд шалгалт хийж, тэндээс хэд хэдэн Англаас ирсэн хорт хог хаягдлын овоолгыг олж илрүүлсэн. Хуучин бараа нэрийн дор хэдэн арван тонн хог орж ирж байгаа тухай ярьж байна. Румыны хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдийн мэдээлснээр тус улсад хогийг дахин боловсруулахдаа Африкийнхаас арай жаахан ихийг тонн тутамд 17 евро шаарддаг гэжээ. Европын холбооны бусад оронд үнэ 250 евро хүртэл нэмэгддэг.

Румыны Засгийн газар хогийн худалдааг хууль бус гэж үзэж, Их Британийг арга хэмжээ авахыг уриалав. энэ нь цорын ганц импортлогч биш юм. Жишээлбэл, 2021 оны тавдугаар сард цагдаа нар Германаас ирсэн 300 тонн хог хаягдлыг Константа боомтод саатуулсан байна.

Турк удахгүй Европын хогийн өөр нэг цэг болж магадгүй. 2018 он хүртэл тус улсад сард дөрвөн мянган тонн хуванцар импортолдог байсан бол Хятадын хоригийн дараа энэ тоо 33 мянган тоннд хүрсэн байна. 15 жилийн дотор Европоос Турк руу ийм хог хаягдлын импорт бараг 200 дахин нэмэгдсэн гэж Greenpeace мэдээлжээ.

Туркийн Адана хотыг заримдаа хогийн нийслэл гэж нэрлэдэг. 2021 оны тавдугаар сард Байгаль орчин, хот байгуулалтын яамнаас хийсэн шалгалтаар хууль бус хогийн цэг, импортын хуванцарыг дахин боловсруулж байгаа нь илэрчээ. Тэд эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн. Тусгай зөвшөөрөлгүй үйл ажиллагаа явуулсан 26 аж ахуйн нэгжид нийт 7.02 сая лирийн торгууль ногдуулсан байна.

Гэвч асуудал шийдэгдээгүй байна. Адана мужийн нэг дүүргийн дарга Нажип Булуз "Надад итгээрэй, энэ бол Газар дундын тэнгис дэх хамгийн их бохирдолтой бүс нутаг" гэж хүлээн зөвшөөрөв. Рамсарын конвенцийн дагуу хамгаалагдсан олон арван зүйлийн шувууд амьдардаг булан юм.

Чукуровын их сургуулийн судлаач Седат Гүндогду Турк руу импортолж буй хуванцар хог хаягдлыг гол асуудал гэж үзэж байна. Эрдэмтний хэлснээр ихэнх тохиолдолд эдгээр хог хаягдлыг боловсруулах тохиромжгүй тул шатааж эсвэл булдаг. "Гэхдээ Европт дахин боловсруулах бизнес нээх боломжгүй. Байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлж буй үйл ажиллагаанд хуулийн маш ноцтой шийтгэл ногдуулдаг” гэж С.Гүндогду баруун хөршийн бодлогыг тайлбарлав.

Хятад улс "ногоон хашаа" босгоход Европын комисс "хуванцар стратеги"-ээр хариу өгсөн. Брюссель 2030 он гэхэд Европын холбооны хуванцар болон бүх савалгааны талаас илүү хувийг дахин боловсруулна гэж найдаж байна. Ингэснээр 200 мянган ажлын байр бий болно гэсэн тооцоо бий. Төлөвлөгөөгөө бодит болгохын тулд Европ нэг удаагийн бүтээгдэхүүний хэрэглээг хязгаарласан. Энэ хоригт хутганы хэрэгсэл, таваг, соруул, тэр ч байтугай чихний хөвөн багтсан.

Евростатын 2020 оны мэдээллээр Европын холбооны орнуудад хуванцарын 47.8 хувийг дахин боловсруулдаг байна. Герман 67 хувиар тэргүүлдэг. Их Британи Европын холбооны нэг хэсэг байхдаа ногоон хөгжил дэвшлийн эхний аравт 44.1 хувь багтдаг байжээ. Гэхдээ хог хаягдлын хэмжээгээр Их Британи 10 дугаар байранд ордог.

"Хуванцар атлас"-ын дагуу хогийн гол экспортлогч нь АНУ, Япон, Герман, Их Британи, Бельги юм. Үүний зэрэгцээ Европ хар экспорт байгааг хүлээн зөвшөөрч байна. Женевийн нарийн бичгийн дарга нарын тооцоолсноор Европын холбооны хог хаягдлын гуравны нэг орчим нь хууль бусаар экспортлогдож байна. Судалгаагаар 1950 оноос хойш Европт 6.3 тэрбум тонн хуванцар хог хаягдал үүссэн бөгөөд бараг 80 хувь нь бусад орны хогийн цэгт хаягджээ.

1989 онд хүчин төгөлдөр болсон Аюултай хог хаягдлын хил дамнасан тээвэрлэлтийг хянах тухай Базелийн конвенцид эвдэрсэн электрон хэрэгсэл, тэдгээрийн эд ангийг дахин боловсруулах зорилгоор ч экспортлохыг хориглодог. Зарим төрлийн хуванцрууд бас хязгаарлалттай байдаг. Гэхдээ хуулийн цоорхойг эртнээс олсон. Жишээлбэл, Их Британичууд Румын руу илгээсэн "дахин ашиглах боломжтой" бүтээгдэхүүн гэх мэт.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин