1990 онд Америкаас нийлүүлсэн ардчилсан хувьсгалийг хийн зах зээлд шилжин орох үед Монгол улс ДНБ-ийхээ 30-35 хувийг аж үйлдвэрлэлээр бүрдүүлдэг аж үйлдвэржсэн хөгжингүй улс байв. Улс төрийн шинэчлэлтэй зэрэгцээд зах зээлийн системд шилжих ажиллагаа эхэлсэн бөгөөд энэ нь өнөө эдийн засагчид, судлаачдад ихэд танил сонсогдох болсон “шок эмчилгээ” бую цочрол өгч мансууруулаад эмчлилгээ хийх гэгч аргаар манай улсад хэрэгжсэн юм.

Шок эмчилгээний үр дүнд ердөө гуравхан жилийн дотор зөвхөн архинаас бусад үйлдвэрлэл 90 хувиар унаж эдийн засаг 7.5 дахин агшин үндэсний аюулгүй байдалд эрсдэл учруулах хэмжээнд хүрч байсныг санахад эмчилгээ биш харин харвал эдийн засгийн хорлон сүйтгэх ажиллагаа явагдсан гэлтэй.

Зах зээлд хурдацтай шилжиж түргэн сэхээх нэрийн дор Монголын эдийн засгийн тогтолцоог бүрмөсөн нурааж ахин мөддөө сэхэхгүй болтол доройтуулах ажлыг өнөөг хүртэл Монголын эдийн засгийг ил, далдаар залсаар ирсэн бүлэг этгээдүүд гардан гүйцэтгэсэн бөгөөд харин шокоор салгануулан эмчлэх арга гэгчийг манай эдийн засаг санхүүг үе үе бусниулан дампууруулж гаршсан нэг нөхөр санаачилж гадаад зөвлөхөөрөө заалган хэрэглэсэн гэдэг. Энэ талаар дараа дэлгэрэнгүй ярих болно. Ямартай ч манай 90-ээд оны “гарамгай удирдагчид” шок эмчилгээ гэх гадныхны зөвлөсөн аргаар Монголын эдийн засгийн бүтэцийг үүн дундаа 70 жилийн нөр их хөдөлмөрөөр бүтсэн аж үйлдвэрлэлийн цогц тогтолцоог Норвегийн эрдэмтэн Эрик Райнертын харамсангуйгаар шоглон хэлснээр “ганцхан шөнийн дотор” хувьчлал нэрийн дор гайхам хурдацтайгаар устгасан бөгөөд үр дагаварт нь Монголын эдийн засаг зөвхөн уул уурхайн түүхий эдийн экспорт болоод амин зуулгын хөдөө аж ахуй гэсэн хоёрхон салбараас бүрмөсөн хараат болсон.

90-ээд оны зах зээлийн шилжилт нь хэдийгээр Моргентау гэж нэрлээгүй ч зорилго, агуулга, хэрэгжилт, бий болсон үр дүнгээс нь хархад яах аргагүй Монголыг мөхөөх Моргентау төлөвлөгөө байсан юм. Америкад Герман улсыг, Герман үндэстнийг тэднийг мөхөөх Моргентау төлөвлөгөөнөөс аврах Маршал, Борнс, Ховард гээд хүмүүс байсан бол Монголыг Моргентау төлөвлөгөөнөөс аврах хэн ч байгаагүй юм!

Угаасаа Монголчууд биднийг биднээс өөр хэн ч аврах билээ дээ? Ардчилсан хувьсгалтай зэрэгцээд аж үйлдвэрлэлээ устгах хувьсгал хийгдсэн нь гашуун үнэн юм. Ихэнх жирийн иргэдийн хувьд, тэр тусмаа өнөөгийн бусармаг тогтолцоонд өдөр тутмын амьжиргаагаа дөнгөн данган залгуулж буй иргэдийн хувьд аж үйлдвэржилт, эдийн засгийн хүчин чадал, моргентау төлөвлөгөө энэ тэр бол үнэндээ анхаарал татаад байх, төдийлөн ач холбогдолтой зүйл биш мэт санагдана.

Гэвч үнэндээ өнөөгийн энэ тэгш бус, ард түмний оюун санааг мунхруулан боосон хаалттай нийгэм, хөгжингүй орнуудын үйлдвэрлэлийн түүхий эдийн бааз болсон эдийн засгийн гаж тогтолцооны үндэс суурь нь чухамдаа манай улсад 1990-1995 онд үндэсний аж үйлдвэрийг устгах хувьсгал ялж Монголыг устгах моргентау төлөвлөгөө хэрэгжсэнд байгаа юм. Өөрийн аж үйлдвэр гэх юм байгаагүй оросуудаас хуулсан эд байсан, ашиггүй үйлдвэрлэлийн тогтолцоо байсан, хоцрогдсон технологи байсан гэх мэтээр дэмий донгосогчид, өмнөх үеээ ичгүүргүйгээр үгүйсгэгчид нь Монголыг мөхөөх моргентау бодлогыг хэрэгжүүлэгчдийн ард түмний эсрэг үйлдсэн нүгэл, улс оронд минь учруулсан хохирлыг нуух, хаацайлахыг хичээж буй харь санаат, хар бодолт, бэртэгчин этгээдүүд юм.

Зуд болход золбин ноход зоолдог шиг гамшиг, хямрал нүүрлэхэд гадна, дотны зарим этгээдүүд хонждог л байх. Гэхдээ та нар барахгүй ээ! Манжууд 200 жил оролдоод баралгүй өөрсдөө зүйл дууссан, Мангадууд 70 жил хүчрэлгүй өөрсдөө гарч явсныг сана! Эцэг өвгөдийн гэрээслэл, эх нутгийн шүтэлцээгээр дархлаажсан Монгол хүнийг та нар барахгүй, барж байсан түүх угаасаа байхгүй!

Аж үйлдвэрлэлийг устгаж болно, харин ард түмний ой санамж, оюун санаа, сэтгэлгээг бол чадахгүй. Үлгэрийн цаг дууссан. Хуурамч ардчилал, хулхи барааны зах зээлийн номлолоороо биднийг доромжлохоо зогсоо! Малаа яаж маллахыг марксизмаар заалгаагүй шиг улсаа яаж хөгжүүлхийг та нар байтугай хэнээр ч заалгахгүй бид.

Монгол хүний ур чадвар, оюуны чадавхид түшиглэсэн үйлдвэрлэл, бүтээн байгуулалт Монгол улсын өөдлөн дэгжих зам. Суурь хэрэгцээний бүтээгдэхүүнийг дотооддоо үйлдвэрлэх замаар гаднаас хараат байх явдлыг арилгах, уул уурхайн түүхий эдийн бүтээгдэхүүний үнээс хамааран хямардаг тогтолцоог халхаас бидний шинэчлэлийн бодлого хэрэгжиж эхэлнэ. Монголыг мөхөөх Моргентау төлөвлөгөө 29 жил хэрэгжсэн ч Монголыг доройтуулснаас мохоогоогүй, мөхөөгөөгүй.

Өнөөдөр Моргентау төлөвлөгөө мохон нурж Монгол сэргэн мандах шинэ цаг ирлээ. Шинэ цагийг саяхан шинээр бий болсон ШИНЭ (Шударга иргэдийн нэгдсэн эвсэл) улс төрийн хүчин авчирж буй юм. Тэд хуурамч биш жинхэнэ ардчилалыг, хулхи биш жинхэнэ зах зээлийг Монголдоо авчирч Монгол хүний эрх ашгийн төлөө нийгмийг бүтээн байгуулах болно.

Үндэсний Шуудан (2019.09.20), Зууны Мэдээ (2019.09.22) сонингуудад гарсан нийтлэл: Х.Батсуурь /Эдийн засагч/- Х. Батсуурь