Монголчууд эрх зүйт төрөө сонгодог. Ардчиллаа төвхнүүлэх туршлагатай болсон. Манай иргэдийн дийлэнх нь эрх зүйт өнөөгийн төрийн тогтолцоонд сэтгэл хангалуун байдаг боловч Үндсэн хуулиндаа нэмэлт өөрчлөлт хийх замаар УИХ-ын гишүүдийн тоог 150-155 болгох талаар мэтгэлцэж байх шиг. “76”-д багтаж чадаагүй бол “150”-д баараггүй гэсэн итгэлтэй жижиг намууд ч хөөрцөглөх нь харагддаг. Эрх баригч МАН нь 150 нэр дэвшигч дэвшүүлээд 140-ийг нь авчихвал яах вэ? “200” болгох нэмэлт санаачлах уу?

Өмнө нь УИХ-ын гишүүдийн тоо хэт олон, дээр үед Улс төрийн Товчоо 11-үүлээ болоод байсан бол одоо 76 гишүүн хэт ахдаж томдож байгаа мэт шүүмжлэх, хэрэв парламентын засаглалтай юм бол Ерөнхийлөгчөөр юу хийдэг юм гэх, Ерөнхийлөгчийн засаглал руу ороод УИХ-ыг 36, эсвэл 50 болгоё, эсвэл 2 танхимтай байя гэх санал иргэдийн дунд үе үе яригддаг байв. Цаанаа бол засаглалын институцийн зөв бурууг ялгаж салгахгүйгээр ердөө хэт олон дарга буй мэтээр харддаг байсан ба энэ төөрөгдлийг арилгах үүднээс дараахи судалгааг 2004 онд дээд газрын хүсэлтээр хийж байснаа эргэж толилуулъя.

Жижиг улсуудын жишээн дээр хийсэн 2004 оны судалгаа. Жижиг улс гэдэг шалгуурт: Хүн ам нь 5 саяас доош тоотой, эсвэл хөгжлөөр хоцронгуй, аль нэг улс гүрнээс хараат, мөн эзэмшлийн улс орнуудыг оруулав. Эдгээрийн ихэнхинь ардчилал, парламентаризмыг хэвшүүлж чадаагүй нь Монголын давуу талыг хэлээд өгөх шиг. Бас Ерөнхийлөгчийн ба эзэн хааны засаглалтай улс ч эдэн дотор олон байна.

Тэгэхээр “76” гэдэг тоо бол олон улсын дундаж жишиг, бараг ч Монголын 3 сая хүн амдаа бол багадаж мэдэхээр тоо байгаа нь дээрхиэс тодорхой байна. Манай УИХ дэлхийн жишгээс цөөн парламентын гишүүнтэй гэдэг судалгаанд хамрагддаг нь бас нэгийг хэлэх мэт.Тэгэхээр тоог цөөлөх бус, тойрог томсгох, сонгуулийг холимог буюу олонхийн жишгээр пропорциональ хэлбэрээр явуулах гэхчлэн сонгуулийн тогтолцоондоо шинэчлэл хийвэл “76” гэдэг тоог өөлөх явдал багасах магадлал байж болох юм.

Судлаач-профессор Д.Баярхүү