МАН-ЫН ХАРАКТЕР: ДЕКТАТАУР

Ардчилсан хувьсгал ялахад амжиж МАХН-ын удирдлагууд улсын өмч, эд хөрөнгийг гартаа авцгаасан. Бүх шатны коммунистууд ард түмнээс улсын гэгдсэн болгонбг хуу хамсан. Өмч хувьчлал хэтэрхий хяналтгүй, хэрцгий арга барилаар ард түмэнд хусам нь дарга нар, тэдний үр хүүхдүүдэд өрөм, сүү нь оноогджээ. Ардчилал гажуудах анхны алхам энэ байв. Ардчилсан хувьсгалыг мандуулсан анхдагчдын олонх нь ард түмнээ дээрэмдэж болохгүй. Нийгмийн гажуудал, бүтцийн суурь муруйх шалтгаан болно гэдгийг анхааруулсаар байв. Гэвч зарим нь үүнийг үл тоож, хувийн эрх ашгийн золионд коммунистуудад арилжжээ. Үүнийг хожим “...ардчилалын үнэт зүйлсийг ашиглан, эрх мэдэл, албан тушаалд хүч, ард түмний засаглах эрх,тэгш боломжийг хулгайсан нэр бүхий цөөхөн улс төрчдийн шударга бус, ёс суртахуунгүй мөчид бодол, мөнгө, эд хөрөнгөний өчүүхэн үзэл баримтлал нь өдгөөгийн төрийн хямрал руу чирсэн...” хэмээн дүгнэжээ.

Мөн ардчиллаас урвагчид хязгааргүй баяжсан ч өдий хүртэл ардчилсан намтай зууралдах шалтгаан бол газар зүйн өвөрмөц байрлалтай, улс төр нь тогтворгүй ч төрийн баялаг өв уламжлалтай, ард түмэн нь хүчирхэг сэтгэлгээтэй Монголыг харь гүрний эрхшээлд шууд оруулах мөнхийн санаархал болон, тусгаар тогтнол, нийгмийн хөгжлийг нь хангаснаар өөрсдийнх нь геополитик давхар хангагдаж байдаг түүхэн хувь, холбоотой улс гүрнүүдийн эрх ашиг том зурагаараа тоглогдож байгаа нь нэгэнт ил болжээ.

Нэгэнт уугиж байсан ардчиллын дөлийг ингэж унтраасан хойно дарангуйллын характер нь хэзээ ч арилаагүй бакоммунистууд 32 жилийн талхилтаа санаа амар үйлдэцгээжээ.

1992 онд ардчиллын үр шимээр бүх ард түмнээс сонгогдсон 430 гаруй төлөөлөгчдийн 76 хоног хуралдаж баталсан ” Монгол Улсын Ардчилсан шинэ Үндсэн хууль” нийгмийн сайн сайханд хөтлөх ард түмний хүсэл, зориг шингэж, тэдэнд заяагдсан уугуул эр чөлөөгөө эдлэх боломжийг нээж өгөв. Гэхдээ Үндсэн хуулийн 30 жилийн ой, 2022 онд өнөөх шинэчлэгдэж чадаагүй дарангуйлагчдын нам маань шалаар нэг тарсан нэр хүндийг цэвэрлэх ажлаа аргаар биш ардчиллын гэрэл гэгээг унтрааж, эцэс төгсгөлгүй, эрээ цээргүй мунаг бяраар аархаж, улс төр, төрийн алба хоёроо ч ялгах тэнхэлгүй хор найруулж, бүхнийг хүчирхийллийн аргаар шийдэж, сандал суудал наймаалж сууна. Тэд Үндсэн хуулийг удаа дараа өөрчлөхдөө сайжруулж, шинэчлээгүй. Харин ч ард түмний мянга мянган жилийн оюуны охь, нийгмийн гэрээг дордуулсныг судлаачид шүүмжилцгээж байна.

Тогтолцооны гажигийг засахын тулд нийгмийг чиглүүлж буй нам, хүчин, бүлэг өөрөө ирээдүйн төсөөлөл, чиг баримжаа сайтай байх ёстой. Үүгээр ч зогсохгүй стратегийн зорилт нь ард түмэнд ээлтэй, хүнлэг энэрэнгүй зарчмыг сууриа болгож чадахгүй бол “ айдас, алдаа завхрал, гацаа, ганихрал” арилдаггүй. Нэгэнт тогтолцоог хүчээр засагладаг байдал хоцрогджээ. Дэлхий нийтэд “ үр дүнгийн менежмент” гэдэг засаглалын шинэ загвар аль хэдийн зонхилсон.

Төсвөөс хамаардаггүй засаг гэж үгүй. Харин төсвийг захиран зарцуулж байгаа төрийн бүтцийн аппаратыг хариуцлагатай, чадварлаг байдалд сургах гол зарчим бол үр дүнг харгалзах хяналтын тогтолцоо. Гэхдээ энэ нь хатуу гараар бүхнийг захирна гэсэн үг огт биш. Хамгийн энгийнээр ажлын чанарт үр дүнг уялдуулж, сайн ажилласан төрийн албан хаагчдыг үр дүнгээ л ахиулж чадаж байвал өөрийнхөөрөө чөлөөтэй ажиллах боломж олгоно гэсэн үг юм.

УЛС ТӨРЖИЛТ, НАМЧИРХАЛ УЛС ОРНЫГ СҮЙРҮҮЛНЭ.

МАХН байсан МАН нэрээ хэд дахин өөрчиллөө ч өгөгдлийн санд нь дарангуйлах хүсэл эрмэлзэл, бусдын заавраар 100 жил засагласан хязгааргүй эрх мэдлийн хүч, бяр, ааг омог, ард түмэн бол сохор номин гэсэн ойлголт, айлгах технологийн зузаан туршлага,хариуцлагагүйгээс нүүрлэсэн айдас ба түүхийн өмнө хүлээх үүрэг, харь сэтгэлгээ, ирээдүйг төсөөлөх боломжгүй хоцрогдол гэх мэт зонхилж,бүхэл бүтэн нийгмийг удаан засаглах чадамж нөөц, бололцоо муутай нь ажиглагдана.

Төрийн эрх мэдэл гэдэг бүтцийнхээ зохион байгуулалтад хүссэн ч эс хүссэн ч байнга оролцох шаардлага тулгардаг. Харин улс төр бол нийгэмд оролцогч талуудын хүсэл эрмэлзэл гэдгээс хальж бүх зүйлийг улс төрд хамааруулах оролдлого буюу хийрхэл, популизмаар зэвсэглэсэн эрх баригчдын хязгааргүй шуналтай хутгалдаад эхэлжээ. Тэд ийм аргаар муу бүхэндээ сөрөг хүчнийг буруутгаж, өөрсдөө төв царайлан “ бид л төр” гэх ойлголтыг нийгэмд улам бүр шигтгэж байна. Ардчилсан намыг хүчгүйдүүлэх ажлыг тэд долоо хоног бүр ямар нэг байдлаар хийж байна. Энэ бол ард түмний мөнхийн хүслэн эрх, эрх чөлөөг хэрчиж байгаа үйлдэл.

Ахуйн дарангуйлалаасаа ангижрах аргаа ардчиллыг худалдан олсон хоёр гурван хүний санаатай, санаандгүй үйлдлүүдээс улбаатай хүчирхийллийн түүх, тэднийг ашиглах хязгааргүй дарангуйлал хаана хүрч төгсөхийг таашгүй ч улс төр, төрийн захиргаа хоёрын нийтэд нөлөөлөх цар хүрээг тодорхой заагалах шаардлага тулгарчээ.

Сүйрлээс сэргэн мандалд хөтлөгчийн үг

БНСУ-ыг хамгийн ядуу буурайгаас дэлхийд эдийн засаг, нийгмийн хөгжлөөрөө тэргүүлэх хүртэл мандан бадрах эхлэлийг тавьж, түүхэнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн төрийн гарамгай зүтгэлтэн Ерөнхий сайд асан Пак Жөнхьй:

Хойч үе маань одоогийн бидний үеийнхээс улс үндэстнийхээ төлөө юу хийв ээ гэж асуух юм бол “Эх орноо орчин цагийн улс болгохоор эцэж цуцахаа мэдэхгүй хөдөлмөрлөсөн” гэж бахархал дүүрэн хэлье”

Буурай хөгжилтэй орны хамгийн гол бодлого нь эдийн засгаа сэргээн босгоход орших учиртай. Бат бөх эдийн засгийн үржил шимтэж хөрсөнд л ардчилал үндэслэгддэг юм.