Монголчуудын гунигт түүх. Мартаж болохгүй өдөр. Нэг дарга баригдаад 5 хүнийг нэрлэдэг. Нөгөө баригдсан тав нь тус бүрдээ таван хүнийг барьж өгдөг. Энэ гинжин хэлмэгдүүлэлт геометрийн прогрессоор өсч 33 мянган монгол нэгнээ барьж өгч буудуулсан монголчуудын гунигт түүх, мартаж болохгүй өдөр. Тэр үеийн хүн амын гурван хүн тутмын нэг нь шүү. Бидний үнэн түүх ийм л юм. Өнөөдөр хэлмэгдүүлэлт эрчээ авахад яг дэргэд чинь бдаг, хамгийн их итгэж найддаг хүн чинь таныг барьж өгнө. Таныг мулзална. Тэгсэн л бдаг юм. Монголын түүхийн батлагдсан үнэн энэ. Бидний судсаар тэдний цус гүйж бгаа нь маргаангүй үнэн. Бид түүхээрээ бахархаас илүүтэй түүхээсээ айж явах ёстой, бас өөрсдийгөө чагнаж явах ёстой. Хэнийг ч барьж өгөлгүй өөрийнхөөрөө тэсч дууссан Ерөнхий сайд Агданбуугийн Амар бол монголын 100 мянгад ганц тохиох эр байв. Өнөөдөр ядаж нэг саяд ганц байгаасай итгэнэ. Агданбуугийн хүү ам ангайлгүй 1941.7.27-нийг хүргэснээр нэг нэгнээ барьж өгдөг монголчуудын түүх хазаарлагдсан байх. Хэрэвзээ тэрээр 10 хүнийг нэрлэсэн бол ахиад 40 мянгад хүрэх бсан ч юм бил үү, ер нь хэн мэдэх юм. Монгол биш Москва бүгдийг эрхшээсэн тэр цаг дор шүү…

Хэлмэгдүүлэлт Монголын нийгмийн бүх давхаргыг хамарч, түүнд нам төрийн удирдах зүтгэлтэн, цэргийн дарга нар, тайж ноёд, лам нар, жирийн иргэд өртжээ. 1937 оны аравдугаар сарын 2-ны өдөр байгуулагдсан Х. Чойбалсан даргатай Онцгой Бүрэн Эрхт Комисс хэмээх шүүхээс гадуурх байгууллага 1939 оны 4 дүгээр сарын 15-ныг хүртлэх хугацаанд бүгд 50 удаа хуралдаж, улс төрийн хэрэгт баривчлагдсан 25824 хүнийг хувьсгалын эсэргүү, гадаадын тагнуул хэмээх хэргээр таслан шийдвэрлэснээс 20474 хүнийг буудан алах, 5103 хүнийг 10 жил, 240 хүнийг 10 жил хүртэл хугацаагаар хорих ялаар шийтгэжээ. Бүгд 17 мянга орчим лам хувраг шийтгэгдсэнээс 14000 гаруйг нь шууд буудан хороосон байна. 1950-иад оноос 1980-аад оныг хүртэл үргэлжилсэн улс төрийн хэлмэгдүүлэлтийн үед хүмүүсийг үзэл бодлоор нь ялгаварлан гадуурхах, олон ургальч үзэл санааг хаан боогдуулах, тэдний үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг хязгаарлаж, “Сэхээтний төөрөгдөл”, “Намын эсрэг бүлэг”, “Монгол Зөвлөлтийн найрамдлын эсрэг” гэх мэт элдэв нэр хаяг өгч, гадуурхан хэлмэгдүүлж байсан билээ. Монгол дахь улс төрийн хэлмэгдүүлэлтийн үйл явц, хэрэгжсэн арга, гарсан үр дагавар нь тухайн түүхэн цаг үеийн байдлаас шалтгаалж өөр өөрийн гэсэн онцлогтой байсан ажээ. 1922-1940-өөд он хүртэлх хугацаанд Монголд өрнөсөн хэлмэгдүүлэх ажиллагаанд гол төлөв бие хүний нь хувьд устгах, олон жилээр гянданд хорих хэлбэр давамгайлж байсан бол 1950-1980-аад онд хүмүүсийн хууль ёсны эрх, эрх чөлөөг хязгаарлах, сэтгэл санааны дарамт учруулах, нэр хүндийг нь гутаах, ажил албан тушаалаас нь хууль бусаар халах, нутаг заан суулгах зэргээр зүйл бүрээр хяхан хавчих явдал түгээмэл байжээ.