Аливаа амьд бие махбодын эцэг, эхийн шинж тэмдэг үр удамдаа хэрхэн дамжиж удамшдаг зүй тогтлыг судалдаг ухааныг “ Удамшил зүй” хэмээнэ. Эцэг эхийн шинж тэмдэг удамшихын зэрэгцээ хувьсаж, өөрчлөгдөн, баяждаг зүй тогтолтой. Үүнийг судалдаг арга ухааныг “хувьсал зүй” гэнэ. Биологийн шинжлэх ухаанд “ Удамшил зүй”, “ Хувьсал зүй” хоёрыг нэгтгэсэн шинжлэх ухааны чиглэлийг “ ГЕНЕТИК” хэмээн нэрлэдэг.

Хүн амын генетикийн шинжлэх ухаанаар хүн амын генийн сан (удмын сан)-гийн дотоод тогтоц, түүнд нөлөөлдөг хүчин зүйлс, тухайлбал:

1. Гэрлэлтийн тогтолцоо, цус ойртолтын түвшин
2. Удамшлын өвчний төрөл, илрэл, тархалт
3. Аливаа хүний өвөг, үр удамд удамшлын бус өвчнөөр өвчлөл, нас баралтын удамших хандлагын байдал
4. Төрөл бүрийн халдварт өвчний тархалтын нөлөө
5. Хүрээлэн буй орчин дахь радиацын нөлөө
6. Байгаль, уур амьсгалын дарамтын түвшин зэргийг байнга судлан холбогдох арга хэмжээ, хяналтын стандартыг тогтоож тусгай бодлогоор зохицуулах асуудал дэлхийн аль ч улс орны төр засгийн онцгой тэргүүн анхаарлын төвд байдаг

Аливаа ястан, угсаатан, үндэстний хүн амын генийн сан бол нүдний цөцгий мэт хайрлаж, хамгаалах ёстой хаанаас ч худалдаад авах аргагүй, юугаар ч орлуулж болдоггүй, хамгийн тэргүүн зэргийн баялаг юм.

Генийн сан

Хүн бүр өөрийн эцэг эхээс заяасан хувь генийн сантай байдаг нь эцэг эхийн хамрагдах ястан, угсаатан тэдгээрийн дээд ерөнхий өвгөөс тоолон тогтоочих аргагүй олон үе удмыг дамнан удамшил, хоршил-хувирлын зүй тогтлыг тээсээр үр удамдаа дамждаг учиртай.

Тухайн хүний биологийн бүхий л шинж чанар, тухайлбал, биеийн хэлбэр, галбир, хэмжээ, арьс, үс, нүдний өнгө, нүүрний эрхтнүүдийн хэлбэр хэмжээ, байршил гэх мэт нүүр царайны төрхийг бүрдүүлдэг тоолох аргагүй олон шинжүүд, оюуны чадавх, сэтгэлгээ, араншин авъяас сонирхол, мэдрэхүйн эрхтнүүдийн үйл ажиллагааны тогтолцоо, үр удмаа төрүүлж, өсгөж, үлдээх зэрэг тоочиж баршгүй чанаруудыг нөхцөлдүүлдэг мэдээллүүд эцэг эхээс заяасан хувь хүний генийн санд генетикийн шинжлэх ухааны томъёоллоор “ген” хэмээдэг химийн бодисын бүтцэд хадгалагдана.

Эцэг эхчүүдийн гени 50,0, 50,0 хувийг агуулсан цагаан, улаан шимүүд нийлж ураг үүсэж, эхийн хэвлийд бойжиж төрөх, төрсөн цагаас тэнгэрт халих хүртэл хугацаанд хувь хүний амьдралын үйл ажиллагаа нь түүни генийн сангийн шинж чанарт тулгуурлан явагддаг. Хувь хүн бүрийн генийн сан нийлж, тухайн ястан, угсаатны генийн санг бүрдүүлнэ.

Удмын сан

Хувь хүний генийн сан маш баялаг, хичнээн олон үр удам төрүүлнэ төдий чинээ түүний үрийн санд үүсдэг генийн олон хувилбар хоршлууд үр удмууддаа аль болох бүрэн дамжих боломж нээгддэг. Гэвч бодит амьдрал дээр хүмүүс өөрийн генийн сангийн тодорхой хувийг л үр удмууддаа дамжуулдаг. Учир иймд генийн сангаас дамжиж буй тодорхой хувийг “удмын сан” хэмээн нэрлэдэг.

Цус ойртолт

Албан ёсоор эхнэр нөхөр болж ураг холбосон эр, эмийн нөхөн үржихүйн холбоог хүн амын генетикийн ухааны томъёоллоор гэр бүл хэмээнэ. Нэгэн эцэг, эхээс гаралтай, тэдгээртэй болон өөр хоорондоо генийн сангийнхаа тодорхой хувиар төрлийн холбоо бүхий хүмүүс хоорондоо ураг холбож, гэрлэхийг хүн амын генетикийн ухаанд цус ойртсон гэрлэлт гэнэ.Цус ойртолтын хэлбэрийг “шууд цус ойртолт, “ алсуур цус ойртолт” хэмээн хоёр ангилна.

Шууд цус ойртолт

Нэгэн гэр бүл болж ураг холбосон, эцэг эхээс заяасан генийн сангийн тодорхой хувиар хоорондоо ахан дүүсийн төрлийн холбоотой буюу өөрөөр хэлбэл, энэхүү ахан дүүсийн төрлийн холбоо бүрэн арилж цэвэр “хар элэгтэй” болоогүй хүмүүсийн гэрлэлтийг цус ойртсон гэрлэлт нь

1. Нэгэн эцэг, эхээс үүсэлтэй ахан дүүсийн үр удмууд хоорондоо гэрлэх
2. Эцгийн эсвэл эхийн талаар төрлийн холбоо бүрэн арилаагүй хүмүүс хоорондоо гэрлэх
3. Эцгийн эцэг, эх, эхийн эцэг, эхийн талаар төрлийн холбоо бүрэн арилаагүй хүмүүс хоорондоо гэрлэх зэрэг болно.

Алсуур цус ойртолт

Хүн амын хөдөлгөөнийг тэтгэх дэд бүтэц сайтар хөгжөөгүй, газарзүйн зайгаар хоорондоо алслагдмао хэтэрхий сийрэг нягтралтай засаг захиргааны жижгэрсэн бүтэцтэй нөхцөлд нэг нутаг усныхан олон үе удам дамнан хоорондоо гэрлэх явдал давамгайлдаг. Үүний үр дүнд газар зүйн зай, засаг захиргааны удирдлага, үйлчилгээний хязгаарлагдмал хүрээнд баригдсан, нутаг усны хараа бараа, танил талын хүрээнд хүлэгдмэл гэрлэлтийн жижгэрсэн бүлэглэлүүд үүсдэг жамтай. Энэ үзэгдэл хүн амын дотор алсуур цус ойртолтыг нөхцөлдүүлдэг ба энэ нь шууд цус ойртолтод нэмэлт нэрмээс болдог.

Цус ойртолтын уршгийн учир

Цус ойртох үзэгдэл нь хүн амын дотор олон үе удмын турш үл анзаарагдах байдлаар явагддаг генетик процесс юм. Хувь хүн болон нийт хүн амын генийн санд цус ойртсон гэрлэлтээр хүний биологийн төрөлхийн хэвийн шинж чанаруудыг доройтуулдаг, элдэв удамшлын согог үүсгэн, амьдрах чадварыг хөнөөдөг олон генүүд хоорондоо ижилсэж үйл ажиллагаа нь шууд илрэх боломж бүрддэг нь нотлогдсон. Цус ойртолтын түвшийн хүн амын дотор өндөрсөх нь дор дурдсан уршигт үр дагаваруудыг буй болгоно.

1. Хүний оюун ухаан, сэтгэхүйн чадавхийн түвшин буурах
2. Оюуны хөнгөн болон гүнзгий хомсдолтой төрөх хүүхдийн тоо өсөх
3. Удамшлын өвчин болон гүнзгий хомсдолтой төрөх хүүхдийн тоо өсөх
4. Хүний өвчин эсэргүүцэх дархлааны түвшин буурах, бие бялдрын хөгжил давжаарах
5. Аминчхан буюу амиа аргацаах сэтгэлгээт хүмүүсийн тоо хүн амын дотор эзлэх хувь байнга нэмэгдэх

Цус ойртолтоос хамгаалах арга зам

Хүн төрөлхтний нийгмийн амьдралын хөгжлийн янз бүрийн шатанд цус ойртолтоос хамгаалах арга замыг аливаа ястан, угсаатан, үндэстэн өөр өөрийн онцлогт тохируулан сонгож хэрэглэсээр ирсэн түүхэн уламжлалтай.

ЦУС ОЙРТОЛТООС СЭРГИЙЛЭХИЙН ТУЛД УГИЙН БИЧИГ ХӨТЛӨХ ХЭРЭГТЭЙ

Цус ойртолт бол хүн амын дунд олон жилийн турш чимээгүй тахал хэлбэрээр явагддаг генетикийн процесс. Монголчууд эрт дээр үеэс ураг төрлийн хүрээнд цус ойртохоос сэргийлж угийн бичиг хөтөлдөг байсан. Гэтэл 1925 онд Ардын Засгийн газрын тогтоол гарч монгол хүн ургийн бичиг хөтлөх, овог хэрэглэхийг хорьчихсон. Гэтэл удмын санг цус ойртолтоос сэргийлэх гол хэрэглүүр болсон “Угийн бичиг” хөтлөх журмын хэрэгжилт өнөөдөр улсын хэмжээнд хангалтгүй байгаа бөгөөд дийлэнх айл өрх “Угийн бичиг” хөтөлдөггүй, түүний ач холбогдлын талаар мэдлэг дутмаг байгаа нь судлаачдын хийсэн судалгаагаар харагдаж байна.

2018 оны байдлаар улсын хэмжээнд 92914 өрх Угийн бичиг хөтөлж байгаа гэсэн судалгаа бий. Иймд БШУ-ны яамнаас Угийн бичиг хөтлөх талаар цаашид дараах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байгаа аж.

• Угийн бичиг хөтлөх ойлголтыг шинээр авч үзэн хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгож, оролцогч талуудын эрх, үүргийг тодорхой болгох,
• Угийн бичиг хөтлөх асуудлыг улсын хэмжээнд нэгдсэн удирдлагаар хангаж, манлайлан ажиллах хариуцагч /төрийн байгууллага/-ийг тодорхой болгох,
• Угийн бичгийг хэрэглээнд нэвтрүүлж, ашиглалтыг сайжруулах /иргэний үнэмлэх авах, гэр бүл болох, хүүхдэд төрсний гэрчилгээ олгох, их дээд сургуульд элсэх гэх мэт үед заавал бүрдүүлэх баримтын жагсаалд оруулах/, цус ойртох эрсдэлээс сэргийлэх бүхий л төрлийн судалгааг хийх хэрэгтэй юм.