Нийгэмд ядуурал, ажилгүйдэл нэмэгдэх хэрээр архидалт, гэр бүл салалт, хүчирхийлэл гаарч байна. Өчигдөрхөн харамсалтайгаар алтан амиа алдсан хөөрхий гуравхан настай хүүхэд хамгийн сүүлийн жишээ. Энэ бүхний хамгийн цаад талын буруутан нь төрийн өндөр албыг түшмэдийн үнэнч шударга сэтгэл зүтгэлээр бус эгэл ардыг мөлжиж хэдхэн гэр бүлээрээ хагартал баяжих сувдаг шунал.

Хэдий ядарлаа ч үр хүүхдээ хэрцгийлдэг түүхээрээ тодорч яваагүй Монголчууд өнөө цагт араатан амьтнаас дор үйлдэл гаргах болжээ. Нийгмийн оюун санаа, уламжлал, нинжин сэтгэлийн өв устах шахаж, эд хөрөнгө, амин хувийн жаргал, махан биений мансууралд хэт шүтэх эрин үеийн золиос нь юу ч ойлгож амжаагүй бидний ирээдүй хойч болж байгаа нь дэндүү харамсалтай.

Нийгмийн зэрлэгшил дээд цэгтээ хүрэхэд хүмүүс нэгнийхээ амийг бүрэлгэн, юу ч хийхээс буцахгүй болдог гэх. Зэрлэгшлийг зогсоох цорын ганц арга зам бол иргэдийг ажил орлоготой, ахуйн хямралгүй байх боломжийг бүрдүүлэх.

Гурван талхны үнэ хүрэхгүй мөнгөөр иргэдийг хуурч байгаагаа юман чинээнд тоохгүй хэвлэлээр хүлээн зөвшөөрч маасайх төрийн түшээдийг хараад иргэдийг уур бухимдал улам дэвэрч энэ уураа гэр бүлдээ гаргахгүй гэх баталгаа байна уу. Энэ бол гашуун бөгөөд үнэн практик.

Төрийн түшээд нь иргэдээ мөлжиж хувхайрч, цөхөрсөн иргэд архи, алмайралд автан үр хүүхдийнхээ нулимсаар хооллох дүр зураг улам ихэслээ.

Төр эзэнгүйрч бусдын дарангуйлалд гасалж байсан 19-р зууны орчим баруун говьд ган зудад нэрвэгдэж, хоосор хувхайрсан айл цөл гатлан нүүж явахдаа “шар жингэрээ идэх үү, шар бичээ идэх үү” гэж явсаар арай хийж өл залгаж байсан домог яриа бий.

Хэдий эдүгээ домог мэт болсон ч эл түүх монголчуудын бодит амьдрал, үнэн түүх гэдгийг Алтайн цаад говь, алгассан түүх гэрчилнэ. Харин үүнээс хэдэн зуун жилийн дараа монголчууд ядуу зүдүү хэвээрээ нь олон зүйлийн шалтгаантай ч хамгийн шүд зуум хатуу үнэн гэвэл төрийн эрхэнд гарсан хулгайч луйварчид ард түмнийхээ аз жаргалыг улаан дээрэмдэн зовлон зүдгүүр, зэрлэгшил, эзгүйрэлд орхиж байгаа юм.