Өнөөгийн ертөнцөд нүүдлий, суурин гэсэн хоёрхон иргэншил бий. Хэдий суурин соёл иргэншил хүн төрөлхтөний дийлэнхийн оршихуйн үндэс болж байгаа ч нүүдлийн соёл иргэншил хүний ертөнц мөхөхөөс аврагдах цор ганц дата, өгөгдөл гэж судлаачид үзжээ.
Судлаач Д.Эрдэнэцогтын бичсэнээр

“ Монголчууд ахуйгаасаа юм бүхэн хязгаартай гэдгийг ойлгож, орчлонг хорвоогийн элдэв учир шалтгааныг таньсан ард түмэн. Хэрвээ бид таван тэмээгээ хомнож ачаагаа татаж айргаа исгэж байгаль цаг уурынхаа хатуу ширүүн уур амьсгалаар нэг газраас нөгөөд өдөр сараар нүүдэллэн амьдардаг нүүдлийн соёл иргэншилээ умартаж Дундад Азийн улс түмнүүд шиг устгаад музейд тавьчихаад, дэлхийн шунал сэтгэхүйд автагдан зуслан өвөлжөө болгондоо халуун хүйтэн ус хэдэн давхар хаустай, өөрийн эзэмшлийн тариа ногоо тарьсан эдлэн хэдэн зуун га газартай, хэдэн зуун мянган малтай, тэднийгээ хашаад химийн бордоо тариагаар тултал нь бордож, ашиг орлогоо жилээс жилд улам арвижуулах шуналтай болоод тансаглаад суурин амьдралд шилжээд ирэхийн цагт орос хятадын жирийн иргэдээс өгсүүлээд гадны ямарч хүн орж ирээд ийм суурин ахуйгаар төвөггүй амьдраад эхлэх нь үндэсний аюулгүй байдал тусгаар тогтнолд аюул учруулж химийн бордоогоор бордсон мах хүнс нь монгол хүний генетикийн бүтцийг өөрчилж эхлэнэ. Зуугаад жилийн өмнө Орхон Сэлэнгэ хавиар нүүдлийн соёл иргэншлээ устгаад хятад оросууд их хэмжээгээр ирж суурьшиж аймгийнхаа хэмжээнд долоохон тэмээтэй үлдэж байсан гэх гашуун түүх явган яриа ч бий. Тиймээс монголчуудаас бусад хүмүүс дасан зохицоод амьдрах нь бүү хэл толгойд нь орж төсөөлж чаддаггүй нүүдэлчдийн соёл иргэншил, түүндээ захирагдсан хүсэл сэтгэхүйн хэмжээ хязгаараа хэдий чинээ удаан хадгална, энэ нь төдий хирээр бид туурга тусгаар оршин тогтнож чадах үндэс болно.” Гэжээ.

Өнөө үед олон зүйлийн учир шалтгаанаар үндэсний эв нэгдлийг гагнаж хадгалж байдаг үндэстний оюун сэтгэхүйг хагалан бутаргах хараан зүхүүлэх, доройтолд оруулах элдэв төрлийн гадны турхиралт, өдөөн хатгалгын шинжтэй үйл явдлууд ялангуяа нийгмийн сүлжээний хэрэгслүүдэрэ дамжигдан хэрэгжиж байна. Олзуурхуурштай нь хэдий цайлган цагаан сэтгэлтэй ч тайван уужуу монголчууд амнаасаа гарч байгаагаа үйлдлээрээ гүйцэлдүүлэхдээ ул суурьтай ханддаг учраас үймээн самуун үндэсний шинжтэй хямрал нүүрлэхгүй байна. Гэвч олон шумууланд хазуулвал ямар ч амьтан шархаа даахгүй халууран өвчилдөг. Иймд дэлхийн хоёрхон соёл иргэншлийн эзэд болсон бид нүүдлийн соёл ахуйгаараа цэнэглэгдэн аж төрөх нь дархлаагаа хадгалж буй том гавъяа юм.