Саяхан манай засгийн газраас хэн нэг олиггүй этгээдийн тавьсан их хэмжээний өрийг дарж чухамдаа л Монгол улсыг өргүй болгосон мэт ойлгогдохоор сүртэй хэвлэлийн хурал хийв. Учрыг нь ойлгоод мэдээд явдаг хүний хувьд “арай ч дээ болиосой” гэмээр шоу байлаа. Харин ард иргэдэд бол тун чиг буруу ойлголт өгөх сайтар бэлдсэн боловч логик авцалдаа муутай явцгүй шоу байлаа. Учир нь өрийн талаар зөвхөн нэг талыг барьсан мэдээллийг хэтрүүлсэн магтаалтайгаар цацсанаас биш өр яг төлөгдсөн үү, хэрхэн яаж төлөв, төлөгдсөн гэх өрийн дүн яагаад өсөөд байгаа вэ гэсэн чухал асуултуудад хариу өгөөгүй юм. Засгийн газар өр дарсан, өрийн дарамтаас ангижирч байна гэх шоуны тун энгийн алдаатай логик нь 2016 онд 22.28 их наяд төгрөг байсан Монгол улсын засгийн газрын өр өнөөдөр 30.84 их наяд болж өссөн нь ямар учиртай вэ—юм (хүснэгт 1).

2016 онд 24 тэрбум ам.доллар байсан Монгол улсын нийт гадаад өр 2023 онд, өнөөдөр 34 тэрбум ам.доллар болж даруй 10 тэрбумаар өссөн нь ямар учиртай вэ-юм. Үг худал байж болно, яриа хуурмаг байж болно, харин тоо, баримт худал хэлэхгүй. Машин яваад л байвал банкин дахь бензин дундраад байдаг, бүр тэг зогсолт хийдэг гэдгийг бид саяхнаас илүү сайн ойлгодог болсон. Үүнтэй адил төлөөд, дараад байгаа юм бол банкин дахь өр багасах дундрах ёстой. Бүр тэг болох ёстой. Гэтэл манай засгийн газрын өр төлөөд байгаа мөртлөө дундрахгүй бүр улам ихсээд өсөөд байгаа нь тун хачин шүү.

Нэг гараараа өр төлсөн болж нөгөө гараараа гадаадаас нэмэлт зээл авч улсаа гадаад өрийн хүнд дарамтад оруулж, балчиг намагт живүүлж буйгаа дутуу мэдээллээр халхлан нууж иргэдийнхээ тархийг сүржин хуурмаг үгээр угааж байгаа нь төр түшиж буй түшээдэд тун чиг байж боломгүй явуургүй үйлдэл.

Зөвхөн засгийн газрын өр гэж явцуураад яахав, алсын хараатай, ард түмний итгэлийг даах төрийн түшээд бол Монголбанкны гэгдэх 2 тэрбум ам.долларын өр, засгийн газрын ~8 тэрбум гээд нийт 10 тэрбум долларын өрийг ярих ёстой. Яагаад гэвэл Монгол банк гэдэг бол манай төрийн нэг бүрэлдэхүүн институт. Зээл олгогчдын хувьд бол Засгийн газрын өр, Монгол банкны өр гэж хамааралгүй зүйл биш. Хоёулаа л Монгол улсын өр, Монголын засгийн газрын, Монголын ард иргэдийн төлөх ёстой өр юм. Одоогийн байдлаар олон улсын зах зээл дээр Номад, Центүри 1, 2, 3 өөр юу юу ч гэнэв 5-6 гадаад өрийн бондууд дурайж байна. Нөгөө сүртэй Чингис, Мазаалай, Гэрэгэ, Хуралдай бондуудыг төлөхөд зарцуулагдсан, шинээр бий болсон өрийн бондууд шүү дэ.

БНХАУ-ын Ардын банканд төлөх 2 тэрбум доллар бас байна—гэх мэтээр тооцоход зөвхөн манай төр засагт шууд хамааралтай гадаад өр ~10 тэрбум ам.доллар болж буй. Аан сониноос дээрх олон бондуудын эхний ээлжийн төлбөр 2026 оны 4 сард юм билээ, бүр $600 сая шүү. Дөхүүлж байгаад дахиад нэг бонд шинээр гаргаад “өр төлж” шоуддаг байх да.

Аан бас Хятадын Ардын банканд тавьсан 2 тэрбум долларын өрийг 2026 оны 7 сард төлөх хугацаатай байгаа байх шүү. 2011 онд свап хэлцлээр авсан энэ зээлийн төлбөрийг манай засгийн газар нийт 4 удаа, хамгийн сүүлд 2023 онд сунгахыг хүсэж Хятадууд ёсоор болгосон. 2026 онд 5-дахь удаагаа сунгаж-төлөх үү? Яваа, яваандаа юу л болдог болдоо гэж эмээх юм. Өрийн талаар товчхон тайлбарлаж үнэнийг хэлэхэд ийм л байна. Төр засгийн ямар ч сайд, ямар ч дарга өрийн талаар тавьсан миний тайлбар, хэлсэн үгийг үгүйсгэж, няцааж чадахгүй гэдгийг би батлан хэлж байна.

Эдийн засагч: Х.Батсуурь