Дональд Трамп хоёр сар гаруй бэлдсэний эцэст, хоёр дахь удаагийн ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацааныхаа гол арга хэмжээ болгож дэлхий нийтэд худалдааны дайн эхлүүлэв. Ийнхүү дайн, тулаанаа яая гэж байхад дээр нь дэлхийн худалдааны дайн нэмэгдэв.

Цагаан ордны Сарнайн цэцэрлэгт хүрээлэнд болсон ёслолын арга хэмжээний үеэр Трамп Америкийн “Чөлөөлөх өдөр” буюу боолчлолыг халсан баярын өдрөөр АНУ-ын импортын бараа бүтээгдэхүүнд асар их татвар ногдуулж буйгаа албан ёсоор зарлав. Трамп “Өнөөдөр чөлөөлөлтийн өдөр. Энэ бол Америкийн түүхэн дэх хамгийн чухал өдрүүдийн нэг учир өнөөдөр Америк эдийн засгийн тусгаар тогтнолоо тунхаглаж байна. Бид Америкийг дахин агуу, баян болгоно. Манай улс 50 гаруй жилийн турш төөрөлдсөн. Ийм зүйл дахин давтагдахгүй. Би Их Британид 10, Израильд 17, Европын Холбоонд 20, Японд 24, Өмнөд Солонгост 25, Энэтхэгт 26, Казахстанд 27, Швейцарьт 31, Хятадад 34, Вьетнамд 46, Лаост 48, Камбожид 49 хувийн татвар ногдуулсан” гэж зарлав. Трампын нэмэлт татвар оногдуулсан улсын жагсаалтад ОХУ, Беларусь, Монгол гурвын нэр оролгүй үлджээ.

Трамп “Худалдааны саад бэрхшээл нь найз нөхөд, дайснууддаа мөнгө болон нутаг дэвсгэрийн буулт хийхэд хүргэнэ” гэж үзэж байгаа ажээ. Харин эдийн засагчид “Трампын ногдуулсан импортын татварын горыг америкчууд гэлтгүй дэлхийн хүн бүр “амсаж”, амьдрал одоо улам хэцүү болно” гэж анхааруулав. Ядуу орнууд төсвийн орлогоо нэмэгдүүлэхийн тулд дотооддоо татвараас илүү импортын татварт илүү найддаг уламжлалтай. Харин баян, хөгжингүй улсууд импортын дундаж тарифыг хэдхэн хувиас хэтрүүлдэггүй. Трампын энэ "хариу" арга хэмжээний үр дүнд Вьетнам, Мьянмар зэрэг ядуу орнуудад 50 хүртэлх хувийн импортын татвар ногдох төдийгүй ерөөс ямар ч улс Америкийн энэ татвараас мултрахгүй, хамгийн багадаа 10 хувийн нэмэлт үнэ төлөх болж байна. Үндсэн албан татвар энэ сарын 5-наас, нэмэгдүүлсэн татвар энэ сарын 9-нөөс хэрэгжиж эхэлнэ. Гэсэн ч энэ бүхэн маргааш гэхэд Трампын өмнөх тарифын шийдвэрт тохиолдож байсан шиг өөрчлөгдөж ч магадгүй. Учир нь Трамп “Хэлэлцээр нээлттэй. Хэрэв хэн нэгэнд шинэ тариф таалагдахгүй байвал өөрийнхөө тарифыг цуцал. Тэгээд юу болохыг харцгаая” гэж хэлсэн. Мөн Трамп өөрийн энэхүү шийдвэрээ Конгрессыг тойрч гаргахын тулд онц байдал зарлаж, энэ нь түүнд хууль тогтоогчдын саналыг харгалзахгүйгээр өөрийн тарифыг тогтоох эрх мэдэл олгов.

АНУ бол хүн бүр худалдаа хийхийг хүсдэг дэлхийн хамгийн том эдийн засаг юм. Иймээс худалдааны түншүүд нь Америкт худалдаж авахаасаа илүү их бараа зарж, татвар нь Америкийнхаас өндөр байгаа тул үүнээсээ тэд биднээс илүү ашиг олж байна гэж Трамп үзэж байна. Иймээс “Өнөөдрийн “хариу” тариф нь нөхцөл байдлыг тэгшитгэх зорилготой” гэж тэр хэлэв. Трампын гурван
Дэлхийн худалдааны дайн эхлэвгол зорилт нь дэлхийн хоёр дахь том эдийн засаг Европын Холбоо, гурав дахь нь болох Хятад, хөршүүд буюу Канад, Мексик юм. Америкийн ерөнхийлөгч “Тэд АНУ-ын худалдааны алдагдлын ихэнх хувийг бүрдүүлдэг учир тарифын “уур хилэнгээ” тэдний эсрэг чиглүүлж байна” гэж мэдэгдэв.

Сүүлийн хагас зуун жилийн дэлхийн эдийн засгийн түүх Чөлөөт худалдааны бүх оролцогчид үүнээсээ адилхан ашиг хүртдэг гэдгийг нэгэнт нотолж өгсөн. Гэтэл манай гаригийн хамгийн хүчирхэг, хамгийн баян орон хүн бүрээс нэмэлт мөнгө гаргах тарифын шинэ гай бий болгож, өөрсдийнхөө хөгжил цэцэглэлт нэрээр хөршүүдээ сүйрүүлэхэд бэлэн байгаа шинэ бодит байдалтай бид нүүр тулж орхив. Одоо бүгд хариу тариф нэвтрүүлэхээр бэлтгэж байгаа ч тэд мэдээж Трамптай тохиролцоонд хүрнэ гэж найдаж байгаа. Гэхдээ л эдийн засаг хямарч бидний амьдрал муудна. Харин Германчууд энэ цаг үед Үндсэн хуулиа өөрчлөн зэвсэглэл, дэд бүтцээ хөгжүүлэх гэж буй нь монголчуудын хувьд том зол заяа. Бид энэ алтан боломжийг алдалгүй ашиглах үүрэгтэй болж байна. Бас Трампын худалдааны дайн дэлхийн эдийн засгийг бууруулж, нефтийн үнийг шалан дээр буулган Оросын эдийн засгийг шууд дампууруулж, Путиныг суудлаас нь ховхолж, дэглэм нь нуран унаж, ОХУ задарна гэдгийг тооцох ёстой гэдгийг мартаж болохгүй. Энэ бүхэн дэлхий нийтэд бүхнийг төр зохицуулах гэдэг коммунист аргаасаа салах болсныг хатуу анхааруулж байна. Энэ нь төр засагт авлигачид бус, татвар төлөгчдийн мөнгийг үрдэг биш арвижуулдаг арчаатай, чадварлаг хүмүүс гарах цаг эхэлж байна гэсэн үг. Мэдээж энэ бүхэн төрийг цомхотгож, үргүй зардлыг танаж, алдагдалгүй төсөв батлах явдлаас эхэлнэ.

Трамп “АНУ-ын дайснууд болон холбоотнууд хоёулаа Америкт худалдаж авснаасаа илүү их бараа зарж, ашиг хүртдэг” гэж улирсан баларсан юм ярьж иргэдийнхээ тархийг “угааж” байна. Эдгээр тариф нь ашиггүй импортыг хязгаарлаж, Америкийн үйлдвэрлэгчдийг дэмжиж, орлого нь төрийн санг дүүргэж, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, татварыг бууруулах боломж олгоно гэж тэр болон түүний хамтрагчид итгэж байна. Гэтэл энэ нь аль 1930-аад оны Их хямралын үед утгагүй зүйл гэдэг нь нэгэнт нотлогдчихсон зүйл билээ. Америк зөвхөн бараа бүтээгдэхүүн төдийгүй дижитал үйлчилгээ, ялангуяа дижитал худалдааны “аварга” улс учир эцсийн дүндээ худалдааны ашиг АНУ-ын талд гардаг. Гэтэл үүнийг Трамп эвдэх гэж байна. Түүнээс гадна Трампын нэмэлт татвар бол импортын барааны хэрэглээнд ногдуулж байгаа татвар билээ. Үүнийг америкчууд төлнө, энэ нь үнэ өсч, эдийн засаг удааширч, амьдрал улам хүндрэх болно гэсэн үг. Трампын энэ шийдвэр дэлхийн бүх хүнд, энэхүү татварт нэр нь ороогүй Монгол Улсад ч хүндээр тусна.

Бэлтгэсэн
Г.АМАРСАНАА