\Хаврын чуулганаар Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг хэлэлцэнэ. УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцангаар ахлуулсан ажлын хэсэг Үндсэн хуульд оруулах, нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийг боловсруулж УИХ-д өргөн барихаар бэлтгэж байгаа юм. Уг ажлын хэсгээс заалт бүр дээр иргэд, судлаачдын санал, олон орны туршлага зэргийг нарийвчлан судалж, томъёолсноос гадна судалгааг чамбай хийсэн гэж мэдэгдсэн. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтүүдийн талаар иргэдийн саналыг авсаар байгаа бөгөөд хэлэлцүүлэг үргэлжилж байгаа аж. Үндсэн хуульд чухам ямар өөрчлөлт оруулах талаарх мэдээллийг бэлтгэн хүргэж байна.

ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ӨӨРЧЛӨЛТӨӨР ЕРӨНХИЙ САЙДЫН ЭРХ МЭДЭЛ НЭМЭГДЭЖ, ПАРЛАМЕНТЫНХ БАГАСЧЭЭ

Энэ удаад Үндсэн хуульд долоон багц асуудлаар 42 заалтад өөрчлөлт оруулж байна. Тэр дундаа 2000 оны дордуулсан долоон өөрчлөлтийг өөрчилж байгаа аж. Шинэ Үндсэн хуулийг 2020 оны долдугаар сарын 1-ний өдрөөс дагаж мөрдөхөөр төлөвлөөд байна.

ҮНДСЭН ХУУЛЬД ОРУУЛЖ БУЙ УИХ-ТАЙ ХОЛБООТОЙ ЗААЛТУУД: 30 нас хүрсэн бол УИХ-д нэр дэвших эрхтэй

Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр УИХ-ын эрх мэдлийг хасч өгсөн байна. Тодруулбал, УИХ тухайн жилийн улсын төсвийг хэлэлцэн батлах явцдаа Засгийн газрын зөвшөөрөлгүйгээр зардлын шинэ төрөл үүсгэх, зарлага нэмэгдүүлэхийг хориглож өгчээ. Мөн УИХ хөгжлийн төсвийг оруулж ирэхдээ заавал Засгийн газартай зөвшилцөнө гэж Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөд тусгажээ. УИХ-ын гишүүн хүндэтгэх шалтгаангүйгээр хуралдаа суухгүй бол эргүүлэн татах, бусдын өмнөөс санал өгөх зэргийг хориглосон байна. Өөрөөр хэлбэл, хуралдаандаа биечлэн оролцохыг Үндсэн хуулиар шахаж өгчээ. Энэ нь УИХ-ын гишүүдийн ирц сайжрах, хуралдааны чанар дээшлэхэд түлхэц үзүүлнэ гэж ажлын хэсгээс үзэж байгаа аж. Энэ хувилбар дээр хэн эргүүлэн татах вэ гэсэн асуудал яригдаж байгаа аж. Императив мандаттай нөхцөлд тойргийнх нь сонгогчид татна. Чөлөөт мандаттай нөхцөлд УИХ-ын гишүүд бүх ард түмний илч төлөөлөгч гэж байгаа учраас татах процессыг журамлах асуудал гарна. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр УИХ-ын 39 гишүүн байж хууль баталдаг болох юм. Чуулганы хуралдаан 50 хоног үргэлжилдэг байсныг 75 болгоно. Мөн сонгуульд нэр дэвших насны хязгаарыг нэмж 30 нас болгожээ. Улс төрийн нам Үндсэн хууль зөрчсөн тухай Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлт гарсан, эсхүл бусад хуулийг зөрчсөн бол Улсын дээд шүүх хуульд заасан үндэслэлээр намыг тараах хүртэл хариуцлага хүлээлгэхээр болжээ.

ЗАСГИЙН ГАЗАРТАЙ ХОЛБООТОЙ ЗААЛТУУД: Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг УИХ-д оруулахдаа дараагийн Ерөнхий сайдын нэрийг хамтад нь оруулж ирнэ

Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр Засгийн газрын тэр дундаа Ерөнхий сайдын эрх мэдлийг нэмэгдүүлсэн байна. Тодруулбал, Ерөнхий сайд Засгийн газраа бүрдүүлэх, сайд нараа томилох, чөлөөлөх эрхтэй болно. Засгийн газрыг огцруулах асуудлыг оруулж ирэхдээ дараагийн Ерөнхий сайдын нэрийг мөн хамтад нь УИХ-д оруулж хэлэлцүүлэх гэх мэтээр эрх мэдлийг нь нэмжээ. Мөн Засгийн газрын гишүүн УИХ-ын гишүүнээр ажиллах буюу “давхар дээл”-тэй байх эсэхэд хязгаар тогтоож өгсөн байна. Тодруулбал, Ерөнхий сайд, гишүүдийн гуравны нэгээс илүүгүй нь УИХ-ын гишүүн байж болно гэж Үндсэн хуульд зааж өгчээ. Засгийн газрыг тогтвортой, хариуцлагатай ажиллах эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн байна. Ерөнхий сайд Засгийн газрын гишүүнийг томилсон, чөлөөлсөн, огцруулсан шийдвэрийг УИХ-д танилцуулж, Ерөнхийлөгчид хүргүүлснээс хойш 72 цагийн дотор Ерөнхийлөгч батламжилна гэх заалтыг оруулж байгаа аж.

НУТГИЙН УДИРДЛАГАТАЙ ХОЛБООТОЙ ДАРААХ ЗААЛТЫГ ҮНДСЭН ХУУЛЬД ОРУУЛАХААР БОЛЖЭЭ

Нутгийн удирдлагын түвшинд Улсын чанартай хот гэдэг ойлголтыг ХУУЛЬД ТУСГАХААР БОЛЖЭЭ. Улаанбаатараас өөр хотын ойлголтгүй учраас улсын чанартай хотын засаг захиргаа, нэгжийн түвшинд оруулж өгөх боломжийг нээж өгсөн байна. Орон нутгийн хот гэдэг нь аймгийн төв, эсвэл орон нутагт харьяалалтай хотууд байх аж. Засаг даргыг шат дараалан сонгодог системийг сонгох уу, эсвэл шат дараалан томилдог байх уу гэдэг асуудлыг ярилцаж байгаа юм байна. Сум, дүүргийн түвшинд ИТХ-ын төлөөлөгчийг Засаг даргад нэр дэвшүүлэхэд улс төрийн нам оролцохгүй байх хувилбарыг ярилцаж байгаа аж.

СОНГУУЛИЙН ХУУЛЬТАЙ ХОЛБООТОЙ ЗААЛТ ХӨНДӨГДӨӨГҮЙ БАЙНА

Сонгуулийн хуультай холбоотойгоор Монгол Улсын иргэд УИХ-ыг гишүүдийг нийтээрээ сонгохдоо саналаа нууцаар өгдөг Үндсэн хуулийн заалт хөндөгдөөгүй байна. Харин сонгуулийн тогтолцоо журмыг хуулиараа тогтоохтой холбоотой заалт орж байна. Мөн сонгууль болохоос нэг жилийн өмнө Сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахыг хориглохтой холбоотой заалтууд орж иржээ. Тухайлбал, Сонгуулийн системийг хуульдаа өөрчлөлт оруулан өөрчилж болно гэж тусгажээ. Тэгэхээр сонгуулийг ямар системээр явуулахаа тухайн үеийн эрх баригчид өөрсдөө тогтооно гэсэн үг юм.

ЕРӨНХИЙЛӨГЧИЙН ЭРХ МЭДЭЛ ХЭВЭЭР ҮЛДЖЭЭ

Зөвлөлдөх санал асуулгын үед Ерөнхийлөгчийн институцийн Үндсэн хуулийн зохицуулалтад гарах хүрэх шаардлагагүй гэж үзжээ.

ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ӨӨРЧЛӨЛТИЙН ДЭЛГЭРЭНГҮЙГ ЭНД ДАРЖ УНШИНА УУ.