-Америк долларын ханш дөрөвхөн жилийн дотор долоо найман зуун төгрөгөөр нэмэгджээ. Энэ эдийн засгийн өсөлт мөн гэж үү?-

Монгол Улсын эдийн засаг гэж том том юм ярихаа больё. Харин иргэд бидэнд анзаарагдахгүй ч ахуй амьдрал дээр өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ өдрөөс өдөрт нэмэгдсээр байна. Цахим хуудсан дээр таван мянган төгрөг, 10 юанийн зураг тавиад “Энэ хоёрын ханш зэрэгцлээ, Эрээн явж хог түүж ирэхээ болих уу даа” гэсэн асуултын тэмдэг матийлгаж орхисныг хараад “Үндэсний валют монгол төгрөг маань ийм чанаргүй цаас болчихсон бил үү” гэж сэтгэлд сэрдхийтэл бодогдож байна. Нээрээ л саяхан даа, хятад оймс мянган төгрөгөнд хэд хэдийг авчихдаг байсан. Одоо нэг байтугай нэлээд цэнхэр Чингистээр оймс авч дийлэхгүй байх. Хамгийн ойрын жишээ гэхэд уушгиа хордуулдаг утаатай “нөхөр” гэхэд сүүлийн гурван жилд үнэ нь бүтэн нугараад ирсэн гээд бод доо. Тэр үед 1650 төгрөгөөр авдаг байсан тамхи одоо дор хаяхад гурван мянган төгрөг болсон байх жишээтэй. Юмны үнэ нүдэнд үл үзэгдэн гоождог элсэн цагны элс шиг савиран цувран нэмэгдэж, ноён валютын ханш чангарах тусам хөөрхий монгол төгрөг дэндүү үнэгүйдэж байна. Хамгийн ойрын жишээ харъя л даа.

Валютын ханшийн өөрчлөлтийн талаар Монголбанкны ОНБМТ-ийн ахлах эдийн засагч Н.Батжин “Монголбанкнаас зарласан ханш өнөөдрийн байдлаар /2020.01.06/ ам.доллар 2,735 төгрөг байна. Харин юань 392 төгрөгтэй тэнцэж байна. Он гарсаар валютын ханшид төдийлөн өөрчлөлт ороогүй. Өнгөрсөн онд ам.долларын ханш нь 3.4 хувь өссөн. Өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сарын байдлаар Монгол Улс руу орж байгаа мөнгө нь гарч байгаа мөнгөний урсгалаас их байсан. Өөрөөр хэлбэл төлбөрийн тэнцэл 162 сая ам.долларын ашигтай гарлаа. Манай улс руу орж буй мөнгө нь өссөн үзүүлэлттэй байснаар гадаад валютын нөөц нэмэгдэж дөрвөн тэрбум ам.долларт хүрсэн. Эдийн засгийн сууриа харвал ханшийн өсөлт үүсэх нөхцөл байдал ажиглагдахгүй байна. Ханшид нөлөөлдөг хүчин зүйлст эдийн засгийн сууриас гадна иргэдийн хүлээлт зэрэг багтдаг. Өнгөрсөн аравдугаар сард ФАТФ-ын хяналт буюу саарал жагсаалтад орсон болон түүнтэй холбоотой зарим мэдээлэл гарснаар ханш өснө гэсэн таамгийг иргэдийн дунд зарим эрх бүхий этгээдүүд үүсгэсэн нь 2019 оны төгсгөл рүү ханш өсөхөд голлон нөлөөлөв. Өдгөө зээлжих зэрэглэл тогтоогч агентлагууд саарал жагсаалттай холбоотой ямар нэгэн эрсдэл байгаа эсэхийг өөрсдийн үнэлгээний мэдээ, тайландаа дурдаагүй байгаа” гэсэн тодруулгыг “Үндэсний шуудан” сонинд өгсөн нь цагаан дээр хараар тодоос тод дурайж байна.

Тэгвэл “Өдрийн сонин”-ы 2020.01.13-ны дугаарын валютын ханшийн мэдээллийг харъя л даа. Энэ бол гарт таарсан хамгийн ойрын бүдүүн тоймын л жишээ шүү. Монголбанкны 12-ны өдрийн ханшаар ам.доллар 2.738.92, юань 395.12 төгрөгтэй тэнцэх болсон байна. Зургаахан хоногийн зөрүү нэмэгдэл. “Найман шарга”-ын ханшаар ам.доллар 2746 болсон байгаа. Энэ юу гэсэн үг вэ гэвэл бидний хэрэглээнээс монгол төгрөг маань эд эс ширхэг бүхнээрээ холдсоор, ханшийн хувьд хумхийн тоос шиг нүдэнд үл үзэгдэх байдлаар жижгэрч, чанарын хувьд улам “давжаарсаар” буйг л илтгэж байгаа юм. Тэгтэл нөгөө ахлах эдийн засагчийн “ханш нь нэмэгдэхгүй” гээд байсан ноён доллар гуай, юань дүүтэйгээ хэрхэн хуйвалдаж сэм сэмхэн см, метрээр ханшаа өндөрлөснийг 2020.01.15-ны буюу өчигдрийн ханшаар харъя. Монголбанкны ханшаар ам.доллар 2,742.83 (хоёр мянга долоон зуун дөчин хоёр төгрөг наян гурван мөнгө), юань 398.51 (гурван зуун ерэн найман төгрөг тавин найман мөнгө) болсон байх юм. Дээрх гурван жишээг тоо мэддэггүй хүн байсан ч хараад хэд хэдэн төгрөгөөр нэмэгдсэнийг төвөггүй хэлэхээр байгаа.

Одоогоос дөрвөн жилийн өмнөх буюу 2016 оны хоёрдугаар сарын 15-ны өдөр ам.доллар ямар ханштай байсныг тухайн үед хэвлэлд юу гэж бичиж байснаар хүргэе. “Монголбанкны албан ханшаар нэг ам.доллар 2019.42 төгрөгт хүрлээ. Харин арилжааны банкуудад нэг долларыг зарах ханш 2024 төгрөгтэй тэнцэж байна. Ноён долларын ханш оны сүүлээр 2000 төгрөгийг давсан. Тэгвэл он гарсаар сүүлийн нэг сар гаруй хугацаанд долларын ханш ийнхүү төгрөгийн эсрэг хүчээ авч байна. Тодруулбал, оны эхэнд 2003 төгрөгтэй тэнцэж байсан ханш өнөөдөр ийнхүү 16 төгрөгөөр өсчээ. Улсын төсөвт ам.долларын ханшийг 2030 төгрөг байхаар тусгасан. Энэ нь нэг төрлийн хүлээлтийг бий болгосноор долларын ханшийг өсөхөөс нь өмнө худалдан авах хүмүүс нэмэгдсэн гэнэ. Мэдээж нийлүүлэлтээс давсан эрэлт үүсэх үед аливаа бараа, бүтээгдэхүүний үнэ өсдөг. Доллар бас нэг төрлийн бүтээгдэхүүн учраас эрэлт нэмэгдэхтэй зэрэгцээд, үнэ нь өсч буй хэрэг. Ам.долларын эсрэг төгрөгийн ханш цаашдаа харьцангуй тогтворжих нөхцөл бүрдсэн гэдгийг эдийн засагчид онцолж байна. Төв банкныхны тайлбарлаж буйгаар төв банк өнгөрсөн хугацаанд ханшаар дамжуулан төлбөрийн тэнцлийн хүндрэлийг эерэг тал руу нь өөрчилж чаджээ. Тэр хэрээр цаашдаа ханш дээр огцом хүндрэл бий болох магадлал буурсан гэж байгаа юм.Товчхондоо бол энэ удаагийн ханшийн өөрчлөлт эдийн засгийн улирлын мөчлөгтэй холбоотой эрэлтээс үүдсэн түр зуурын өсөлт аж” гэж бичиж байж дээ. Одоогоос дөрвөн жилийн өмнө доллар гуай хоёр мянган төгрөгтэй тэнцэсхийгээд л хаданд тэгтлээ гараагүй байж. Ингэж л ноён доллар өдрөөс өдөрт толгой дээр гарч, ноорхой хэдэн бор төгрөг маань жилээс жилд жижгэрсээр байна. Таван мянгатын дэвсгэрт таваг хоолны ч үнэд хүрэхээ байсан нь ноён долларын л огцом зангийн илрэл боллоо.

Валютын ханшийн өөрчлөлтийн талаар Монголбанкны ОНБМТ-ийн ахлах эдийн засагч Н.Батжин “Монголчууд богино хугацааны валютын ханшийн өөрчлөлтийн нөлөөг хараад төгрөгийн хадгаламжаа долларт шилжүүлж, долларжилтыг нэмэгдүүлэх дүр зураг ажиглагддаг. Гэхдээ ам.долларын хадгаламжийн хувьд жилийн хугацаанд 4-5 хувийн хүүтэй байгаа. Тэгвэл ижил хугацаанд төгрөгийн хадгаламж 11-12 орчим хувийн хүүтэй байна. Тооцоод үзэхэд, түрүүн хэлсэнчлэн 2019 оны туршид ханш 3.4 хувь өссөн байгаа үед ханшийн өөрчлөлтийг тусгасан долларын хадгаламжийн бодит өгөөж нь 8-9 хувь юм. Төгрөгийн хадгаламжийн өгөөж нь 12 хувь буюу долларынхаас 3-4 хувиар илүү байна. Мэдээж үүн дээр инфляцийн тохируулга хийж болох ч Монгол Улсад зөвхөн төгрөгөөр худалдан авалт хийх хуультай учраас долларын инфляци төдийлөн ач холбогдолгүй юм. Иргэд спекуляци хэлбэрээр валютын бодит хэрэгцээ байхгүй үед доллар худалдаж авч, богино хугацаанд эрэлтийг огцом нэмэгдүүлж байгаа нь ханш өсөхөд нөлөөлж байна” гэж авч байгаа юм. Миний санахад, Монголбанкныхан Монголын ард түмнийг өдөр тутам, сар бүр, жил бүхэн ингэж л аргадсан, аргалсан, аргацаасан, гацаасан байдлаар хуурч ирсэн байна. Иргэд бид ч гэж бид, долларын ханш дөрөвхөн жилийн дотор долоо найман зуу, бараг мянган төгрөгөөр нэмэгдсээр байхад л сохор юм шиг хууртаж ирсэн нь юутай гунигтай. Харь валютын ханш нэмэгдэх тусам тэсэн гарах чадваргүй болж буй төгрөг гэдэг үндэсний валют ҮНЭТ цаас биш үнээ алдсан, үнэнээ гээсэн үнэгүй цаас л болсоор байна даа??? Аяа хөөрхий, аврах гарц байдаггүй л юм байх даа, аврах гарцыг хайдаггүй л юм байх даа???