Дамжуулалтын систем, дэд бүтцийн хоцрогдол нь сэргээгдэх эрчим хүч хөгжих нэг гацаа

Монголд Улс сэргээгдэх эрчим хүч ашиглан дотоодын хэрэгцээгээ хангах онцлог бүхий байршилд байна. Тэр дундаа говийн бүс жилдээ 260 гаруй өдөр цэлмэг, байнгын нартай мөн хүчтэй салхины урсгал ихтэй. Аж үйлдвэрлэлийн бүтээн байгуулалтыг дагаад эрчим хүчний хэрэглээ хаа сайгүй нэмэгдсээр байна. Гагцхүү энэ хэрэглээг хангах шийдэл нь сэргээгдэх эрчим хүч. Дорноговь аймагт Монголын хоёр том нар, салхины станцууд байрлаж байна.

Тухайлбал, Сайншандын 55 м/Вт-ын “Салхин парк”, 30 м/Вт -ын чадалтай “Говь” нарны цахилгаан станц гэхэд л нийт 85 м/Вт цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэж нэгдсэн системд нийлүүлж байна.

Гэвч Дорноговьчууд дэргэдээ ийм боломжит эх үүсвэртэй хэр нь хэрэглээгээ хангаж чадахгүй байгаа нь дамжуултын шугам, систем нь хоцрогдсон ашиглалтын хугацаа дууссан дэд бүтэцтэй холбоотой ажээ. Энэ нь Төрийн өмчит болон хувийн хэвшлийн дамжуулалт, борлуулалтын компаниудад дарамт болсоор байна. Тус аймгийг бүхэлд нь сэргээгдэх эрчим хүчээр үйлдвэрлэсэн эх үүсвэрээс цахилгаан, дулааныг хангая гэвэл 7-10 м/Вт л эрчим хүч хэрэгтэй. Тэгвэл дээрх хоёр станцын нийт үйлдвэрлэлийнх нь арав хүрэхгүй хувь юм. Дамжуулалтын шугамын энэ асуудал ганц энэ аймгаар тогтохгүй. Манай ашиглаж буй дулаан, хангамжийн систем нь хоёр дахь үеийн систем аж. Одоо тав дахь үеийн дулаан хангамжийн системд шилжсэн тухай эрчим хүчний зөвлөх инженер С.Цэцэгээ ярьж байна.Өөрөөр хэлбэл, гурван үеэр хоцорчээ. Монгол Улсын эрчим хүчний салбарын шинэчлэл, /либералчлал/ эндээс эхтэйг сурвалжилгаар хөндөж байна.

Салхи хөлөглөсөн Салхин парк

Хангалттай эрчим хүч үйлдвэрлэж буй ч тэр хэрээр нь хураагуурт нөөцөлж дутагдалтай байгаа хэрэглэгчдэд хүргэж чадахгүй байгаа нь салхи, нарны станцуудын тулгамдсан асуудал. Тэгвэл Сайншандын “Салхин парк” болон “Говь” нарны станцтай танилцах боломж өнгөрсөн сарын сүүлээр олдсон юм.

Улаанбаатар хотоос 460 км алслагдсан Дорноговь аймгийн Сайншанд хотын ойролцоо байрлах “Сайншанд салхин парк” ХХК 2009 онд байгуулагджээ. Төслийн үр дүнд 121сая ам.долларын шууд хөрөнгө оруулалт Монгол Улсад хийгдсэний зэрэгцээ ажлын байр, татвар төлөлт болон байгальд ээлтэй тогтвортой эрчим хүчний эх үүсвэрийн нэг юм. Эднийх жилд 215 сая кВт/ц цэвэр эрчим хүчийг төвийн бүсэд нийлүүлж байна. Ингэснээр 222 мянган тонн хүлэмжийн хийг агаар мандалд ялгарахаас сэргийлдэг. Жилд хэмнэх нүүрсний хэмжээ 78 мянган тонн бол цэвэр усны хэмжээ 2.0 сая орчим шоо метр гэж тус станцын ХАБ-ын ажилтан бидэнд танилцуулсан юм. Тэрээр цааш станцын үйл ажиллагааг газар дээр нь дэлгэрүүлж тайлбарлахдаа “Тус бүр нь 98 метрийн өндөртэй хоорондоо 20-50 метрийн зайнд 25 салхин сэнс байрласан. Салхин сэнсний бүхээгт эрчим хүч үйлдвэрлэх эд анги нь байдаг. Бүхээгээс холбоотой далбаа буюу сэнс нь салхинд их, бага, дунд хэмжээтэй арааны тусламжтайгаар эргэлт хийж дамжсаар хамгийн бага араанд хурд нэмэгдэж эрчим хүч болон хувиргах генератортай холбогддог. Ингэснээр үйлдвэрлэсэн цахилгааныг 35 м/Вт болгож газар доогуур шугамаар дамжуулж улмаар газар дээрх цахилгаан байгууламжтай холбогддог. Салхин сэнс, бүхээгээс ирсэн 35 м/Вт ийг 110 м/Вт болгож өсгөх трансформаторт холбогдож Сайншандын дамжуулах нэгдсэн систем рүү өгдөг. Эрчим хүч хол зайд явах тусмаа хорогддог учраас байнга өсгөж өгдөг гэсэн үг” гэсэн юм. Тус станц нь ногоон эрчим хүч үйлдвэрлэгч гэдгээрээ ногоон санхүүжилт, урамшуулал авдаг гэж байв. Салхины хурдын судалгааг байнга хийдэг. Хамгийн бага салхитай үе нь долоо болон наймдугаар сар. Харин хүйтрэх тусам салхины хурд ихэсдэг. Энэ хэрээр эрчим хүч үйлдвэрлэх чадлын муруй нь өсдөг гэлээ. Гол асуудал нь өвлийн их үйлдвэрлэлийн үед нөөцлөх хураагуур байхгүй нь тулгамдсан асуудал. Станцыг өргөтгөх хураагуур барих төлөвлөгөө байгаа эсэхийг тодруулсан ч хариулах боломжгүй гэссэн юм. Гэхдээ сэргээгдэх эрчим хүчний нэг давуу тал нь горимын тохируулга хийдгээрээ онцлогтой. Диспетчерийн үндэсний төвөөс хэдий хэрийн цахилгаан эрчим хүч тус төвөөс авахаар байгаа захиалгаа өгдөг аж. Тухайлбал, эдийнх дээд тал нь 55 м/Вт-ыг гаргах хүчин чадалтай ч ДҮТ-өөс 40 м/Вт-ыг нийлүүлэх захиалга өгвөл тохируулга хийж өгөх боломжтой. Өөрөөр хэлбэл, сэнсний далбаа нь 90-0 хүртэл чадлаа зохицуулдаг онцлогтой.

Нано нарны панелл нэг к/Вц үнэ буурахад нөлөөлдөг