Илтгэлийн хүрээнд мөн Хүчээр алга болгохоос бүх хүнийг хамгаалах тухай конвенцод хууль тогтоомжийг нийцүүлэх хүрээнд төсөлд тусгасан зохицуулалтуудыг дэлгэрэнгүй танилцуулсан. Хүчээр алга болгохоос бүх хүнийг хамгаалах тухай конвенц нь 2006 онд батлагдсан бөгөөд Монгол Улсад 2015 оноос хүчин төгөлдөр болсон юм.

Хүчээр алга болгохыг таслан зогсоох; Хүчээр алга болгох гэмт хэрэг үйлдсэн үед хариуцлага тооцох; Ял шийтгэлгүй үлдээхтэй тэмцэх; Хохирогчийг шударга шүүхээр хамгаалах; Хохирлыг нөхөн төлөх зэрэг үндсэн үүргийг хүлээдэг уг конвенцын тайланг 2019 оны 3 дугаар сарын 07-ны өдөр Монгол Улс Хүчээр сураггүй алга болгохын эсрэг НҮБ-ын хороонд хүргүүлсэн. Тус хорооноос 1 баримт бичгээр 42 зөвлөмжийг манай улсад өгчээ.

Дээрх конвенцод нийцүүлэх зорилгоор Хүний эрх, эрх чөлөөг хангахтай холбоотой зарим хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн хүрээнд буюу Эрүүгийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд хэрхэн тусгасныг Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Хууль зүйн бодлогын газрын дарга Н.Жамъянхүү танилцуулсан.

Судлаач Э.Чулуунцэцэг дараа нь “Эрүү шүүлт тулгах гэмт хэргийн харьцуулсан судалгаа” сэдэвт илтгэл танилцууллаа. НҮБ-аас баталсан Эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хүнлэг бус, хэрцгий харьцаж, нэр төрийг нь доромжлон шийтгэхтэй тэмцэх тухай конвенцын 1 дүгээр зүйлд заасан “Эрүү шүүлт тулгах” гэмт хэргийн шинжийг ХБНГУ, БНФУ, ОХУ, БНХАУ, Япон Улс, БНСУ, Гүрж Улс, БНТУ зэрэг улс орон Эрүүгийн хуульдаа хэрхэн хуульчилсныг харьцуулан судалснаа дэлгэрэнгүй танилцуулав.

Мөн Хүндрүүлэх шинж; Хүлээлгэх хариуцлага, ялын бодлого; Хөөн хэлэлцэх хугацааны талаарх дээрх улс орнуудын Эрүүгийн хууль дахь зохицуулалт бүрийг харьцуулснаа танилцуулсан. Эрүү шүүлт тулгах гэмт хэргийг “бие даасан” болон Конвенцын агуулгаар нь хуульчилдаг байна. Бие даасан, цогц байдлаар хуульчлах нь илүү оновчтой, хууль хэрэглээний нэгдмэл байдлыг хангахад ач холбогдолтой гэв.

Бие махбод, сэтгэл санааг шаналган зовоох шинжийг энэ гэмт хэргийн заавал байх элемент гэж нийтлэг тусгаж байгаагаас гадна зарим улс гэмт этгээдийн санаа зорилгыг нарийвчлан тодорхойлдог юм байна.

Энэ гэмт хэргийг ердийн болон хүндрүүлэх шинжтэйгээр нарийвчлан хуульчилдаг, энгийн бүрэлдэхүүний хувьд хохирол, хор уршиг шаарддаггүй бол хүндрүүлэх шинжид хохирол, хор уршиг, үйлдлийн арга, гэмт этгээдийн оролцоо, зэвсэг, техник хэрэглэсэн байдлыг хамааруулж үзэх нь түгээмэл байгааг судлаач Э.Чулуунцэцэг онцолсон.

Гэмт хэрэг үйлдэгчийн шинж, хохирогчийг илүү өргөн хүрээнд тодорхойлох хандлагатай байгааг мөн дурдаж байлаа. Гэмт хэргийн үндсэн болон хүндрүүлэх шинжээс хамаарч эрүүгийн хариуцлагын төрөл, хэмжээ, хөөн хэлэлцэх хугацааг тогтоодог байна. Ихэнх улс энэ төрлийн гэмт хэрэгт хөөн хэлэлцэх хугацааг тогтоодоггүй гээд Турк, Францын жишээг дурдсан юм.

Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүн Я.Цэлмэн “Эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенцын агуулгын хүрээнд зарим эрхийг хамгаалах үндэслэл” сэдэвт илтгэл танилцуулав.

Олон улс эрүү шүүлт нь байж болохгүй үйлдэл хэмээн санал нэгдэж, хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг учраас хөөн хэлэлцэх хугацаа тоолохгүй, зайлшгүй ял шийтгэл оногдуулдаг байхаар Конвенцод тусгасан, үүнд Монгол Улс нэгдэн орсон хэмээгээд илтгэлийнхээ эхэнд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Аравдугаар зүйлийн бол 2 дахь хэсгийг онцлов.

Монгол Улсын Үндсэн хуульд ч “… Хэнд боловч эрүү шүүлт тулгаж, хүнлэг бус, хэрцгий хандаж, нэр төрийг нь доромжилж болохгүй…” хэмээн тусган байдгийг мөн дурдлаа.

Эрүү шүүлтийн эсрэг конвенцод нэгдсэнээр хууль тогтоомжоороо энэ төрлийн гэмт хэргийг бүрэн хориглох, урьдчилан сэргийлэх, гэмт хэрэгт тооцож, шийтгэх, нөхөн төлбөр олгох, Эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенцын хэрэгжилтийг тайлагнах зэрэг таван үүргийг улс орнууд хүлээдэг.

Манай улс Эрүүгийн хуулиараа 2002 оноос хойш гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнийг тодорхойлоод, 2017 оноос 21.12 дээр төрийн албан хаагч зэрэг бүгдийг нь оролцуулаад нэмсэн ч хүнлэг бус, хэрцгий хандах, доромжлон харьцаж шийтгэхээ өөрөөр тусгаад, зөрчсөн этгээдэд хүлээлгэх хариуцлагыг тодорхойлоогүй байгаа гэв.

Ингээд өнөөдрийн эрх зүйн зохицуулалт ба Конвенцод нийцүүлэх шаардлага, төсөл дэх зохицуулалтын талаар Комиссын гишүүн Я.Цэлмэн танилцуулсан. Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний ажиллагааны хүрээнд цагдаагийн байгууллага болон шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагуудад өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд тодорхой асуумжаар судалгаа хийхэд энэ төрлийн зөрчил ихээхэн бүртгэгддэг гэдгийг Комиссын гишүүн Я.Цэлмэн хэллээ.

Үүнийг Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагааны гурван удаагийн тайланд оруулсан, энэ талаарх гомдлыг шалгаад хариуцлага хүлээлгэдэггүй болохыг илтгэлдээ дурдсан.

Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний ажиллагааны 2024 оны тайлангийн мөрөөр Улсын Их Хурлаар шийдвэр гаргуулахаар есөн санал хүргүүлсний хоёрдугаарт эрүүдэн шүүхээс бусад хэлбэрээр хэрцгий хүнлэг бусаар буюу энэ хүний нэр төрийг доромжлон ярилцаж шийдэх үйлдлийг бол гэмт хэрэгт тооцох гэдэг санал гаргасныг танилцуулсан юм.

Төгсгөлд нь тэрбээр Монгол Улс олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүрэг буюу нэгдэн орсон гэрээ, конвенцынхоо үйлчлэх хэм хэмжээг ойлгож, үүргээ биелүүлэх шаардлагатай гэв. Тодруулбал, дотоодын хууль тогтоомжоороо бататган, хэрэгжүүлэх үүрэгтэйг сануулсан.

Ийнхүү хэлэлцүүлэгт оролцогчид дээрх илтгэлүүд болон эрүү шүүлт тулгах, хүчээр алга болгох гэмт хэргийн шинжийг олон улсын хүний эрхийн байгууллагын зөвлөмжид нийцүүлэн тодорхой болгох зорилгоор боловсруулсан Эрүүгийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлтэй холбогдуулан санал хэлж, Хууль зүй, дотоод хэргийн яам болон төрийн бусад байгууллагаас тодруулга хийж хэлэлцүүлэг өрнүүллээ.

Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооноос 2024 оны 11 дүгээр сарын 20-ны өдөр хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалахтай холбоотой “Эрүүдэн шүүлт тулгах, хүнлэг бус, хэрцгий хандахаас ангид байх хүний эрхийн хэрэгжилт” хяналтын сонсголыг зохион байгуулсан бөгөөд үүнтэй холбогдуулан мөн оны 12 дугаар сарын 18-ны өдөр Байнгын хорооны тогтоол баталсан.

Тус тогтоолын хэрэгжилтийн хүрээнд өнөөдрийн хэлэлцүүлэг өрнөж байгааг Х.Баасанжаргал гишүүн тодотгоод “Хяналтын сонсголын үр дүн гарч байна гэж бид харах нь зүйтэй. Байнгын хорооны тогтоолын дагуу Засгийн газраас холбогдох хуулийн төслүүдийг өргөн мэдүүлсэн. Эрүүгийн хуульд эрүү шүүлттэй холбоотой асуудлыг Конвенцод нийцүүлэн, боловсронгуй болгохоор боловсруулсан хуулийн төслийг Улсын Их Хурал хэлэлцэхийг дэмжсэн.

Одоо Байнгын хороо ажлын хэсэг байгуулан, холбогдох бүх талуудыг оролцуулан, өргөн бүрэлдэхүүнтэйгээр ажиллаж байна. Иймд эрүү шүүлт тулгах гэмт хэргийн шинжийг Эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенцын агуулгад нийцүүлэн Эрүүгийн хуульд тусгахтай холбоотой тусгайлсан хэлэлцүүлгийг өнөөдөр зохион байгуулж байгаа юм” хэмээлээ.

Хэлэлцүүлэг үр дүнтэй болсон хэмээн үзэж буйгаа Х.Баасанжаргал гишүүн хэлээд, оролцогчдын саналыг хүлээн авч, ажлын хэсэг нухацтай ажиллах болно гэв.

Хэлэлцүүлгийн тэмдэглэл, оролцогчдын бүх саналыг нэгтгэн Хүний эрх, эрх чөлөөг хангахтай холбоотой зарим хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Байнгын хороо болон чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцүүлэх бэлтгэл хангах, санал, дүгнэлтийн төсөл боловсруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн гишүүдэд нэгбүрчлэн хүргүүлнэ гэдэг мэдээллийг өгөөд “Энэ бүхнийг үр дүнтэй болгохын төлөө Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны гишүүд хичээн ажиллах болно” гэв.

Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар гишүүн "Эрүү шүүлт тулгах гэмт хэргийн шинжийг Эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенцын агуулгад нийцүүлэх нь” хэлэлцүүлгийг хааж үг хэллээ. Эрүүдэн шүүх гэдэг гэмт хэрэг нь хүн төрөлхтний дунд байж боломгүй гэмт үйлдэл гэдгийг өнөөдрийн хэлэлцүүлгийг оролцогчид хүлээн зөвшөөрсөн нь чухал гэлээ.

Олон улсынхаа түвшинд асар урт хугацааны туршлага, олон талт хэлцэл, зөвшилцөл, өргөн хүрээний судалгааны үр дүнд томьёологдсон Конвенцын тодорхойлолт, томьёоллыг бид дотоодын хууль тогтоомждоо тусгаснаар сэтгэл ханаж болохгүй хэмээгээд “Монгол төрийн өмнө монгол хүн эрх чөлөөтэй амьдрах учиртай.

Хүн төрөлхтний тодорхойлсон хэм хэмжээнээс илүү таатай орчинд монгол хүнээ амьдруулах зорилгыг нийтээрээ тавьж, бид иргэдээ бусад улс орноос илүү хамгаалах ёстой. Хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах хамгийн сайн тогтолцоо, механизм, хэм хэмжээг Монголдоо цогцлоохын төлөө би ажиллана.

Хууль зүйн байнгын хорооны гишүүд хүний эрхийн мэдрэмжтэй ажилладаг юм шүү” гэв. Иймд энэ асуудлыг иргэний нийгмийн оролцоотойгоор ийн хэлэлцэж, улмаар Хууль зүйн байнгын хорооны гишүүд парламентынхаа түвшинд илэрхийлж ажиллах чухал ач холбогдолтойг мөн тодотгосон.

Эрүүдэн шүүх гэмт үйлдлийн зэрэгцээ хэлмэгдүүлэлтийн асуудлын анхаарч үзэх шаардлагын талаар Д.Цогтбаатар дарга дурдаж байсан юм. Үүгээр өнөөдрийн хэлэлцүүлэг өндөрлөлөө гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээллийн газраас мэдээллээ.